Morgunblaðið - 07.07.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. JÚLÍ 1996 B 3
VEITINGASTAÐUR af einfaldara taginu -
maískökur á viðareldi.
GUÐMUNDUR við vatnshjól einnar af stærri
vélunum í Macagua II.
VÖRUBÍLSTJÓRI slakar á í hengirúmi undir trukkn-
um sem hann ekur.
arlífið hlýtur að vera spennandi.
„Það er ekki mikið kúltúrlíf þarna inni í
frumskógi, þar sem ég bjó, en Caracas er
auðvitað heimsborg, þar sem eru leikhús,
tónlistarhús og fleira. Hins vegar eru Venesú-
elabúar ekkert of stoltir af sínum kúltúr.
Þeir eru meðvitaðir um að þeir skari ekki
fram úr á neinu sviði, hvort sem er í menn-
ingu, vísindum eða öðru. En þeir eru ekki
haldnir neinni minnimáttarkennd. Þeir lifa
mjög mikið í augnablikinu en ekki í framtíð-
inni. Það hefur auðvitað þær afleiðingar að
allt félagslegt kerfi er mjög ótraust. Samt
sem áður sér maður ekki þau vandamál, sem
hér blasa við. Það er allt fullt af börum þarna,
en engin sukkhús. Þú sérð ekki drukkna
unglinga. Þeir hafa ekki drykkjusiði eins og
hér tíðkast.
Þetta er geysilega ríkt land, frá náttúrunn-
ar hendi, og ég er ekki frá því að þeir hafí
spillst. Þetta er eitt af stærstu olíulöndum í
heimi, ríkisolíufélagið er það næst stærsta í
heimi á eftir Saudi-Arabíu. Þarna er ál, stál,
gull og nánast allir málmar í jörðu. Um það
bil 60% af tekjum ríkisins renna beint úr
olíulindunum. A olíukreppuárun-
um lifðu þeir hátt, eins og aðrar
olíuþjóðir, en þeir hugsuðu of lítið
um að byggja upp á breiðari
grundvelli. Það var allt flutt inn.
En eftir að olíuverð hrundi, hafa
þeir verið í eins konar efnahags-
lægð. Þeir gáðu ekki að því qð
byggja upp öflugt atvinnulíf á
breiðum grundvelli, né mennta-
kerfi, enda er það mjög lélegt.
Hins vegar hafa þeir ágætis há-
skóla á mörgum sviðum og það
eru margir þeirra einkaskólar. Það
er hægt að fá góða menntun í
Venesúela, en ríkismenntakerfið
er ekki sterkt. Agaleysið er dálítið
mikið í skólum, jafnvel kennarar
nenna ekki að mæta. Þetta er lík-
lega ástæðan fyrir því hvað allt
er losaralegt hjá þeim.“
Gífurleg fátækt en engin
hungursneyð
Ríkt land og gjöfult. Er þá ekki
eins mikil fátækt í Venesúela og
öðrum löndum Suður-Ameríku?
;,Það er gífurleg fátækt þar, á
heildina litið, þrátt fyrir ríkidæmi landsins,
sennilega eitt ríkasta landið í Suður-Amer-
íku. En það er ekki til hungursneyð og fólk
er lífsglatt, þrátt fyrir þessa fátækt. Þarna
er engin eymd. Það nægir að hafa skýli yfir
sér til skýla sér fyrir sólinni og rigningunum,
sem eru rosalegar. Svo tínir fólk ávextina
af tijánum sér til matar.
Maður sér oft mjög skemmtilega karakt-
era þarna; útigangsmenn með hengirúmið
sitt og aleiguna á öxlinni og svo pota þeir
prikinu í mangótréð og tína ávexti sem eru
við það að skemmast. Þeir ganga í té-skyrt-
um og þunnum buxum einum fata og una
glaðir við sitt - yfirleitt hreinir. Maður sér
sjaldan skítugt fólk þarna.
Hins vegar er líka mjög mikið ríkidæmi í
Venesúela. Þar er ákveðinn hópur mjög vel
efnaður og hefur það flott að öllu leyti. Það
hefur hagnast af ýmsu og þarna er geysileg
spilling, eins og er viðloðandi í suður-amerísk-
um löndum. Menn hagnast af eignum og
spillingu. Það er mikill iðnaður í landinu, en
sá iðnaður er allur innfluttur. Margir bíla-
framleiðendur eru með samsetningarverk-
smiðjur þar. Lyfjafyrirtæki frá Þýskalandi
eru starfrækt og allt Kellogg’s-morgunkorn
er t.d. framleitt þar. Þau fyrirtæki, hins veg-
ar, sem eru I eigu heimamanna, eru flestöll
mjög illa stödd. Núna er verið að reyna að
einkavæða þau til að auka afköst og gæði
og bæta afkomuna. Þau eru illa stödd vegna
lélegrar stjórnunar. Það væri örugglega hægt
að komast í góðar álnir með því að kaupa
fyrirtæki í Venesúela og reka.“
Þú talaðir um álframleiðslu, sem er nú
alltaf mikið hjartans mál okkar íslendinga.
Hvernig stendur Venesúela þar?
„Aðstæður til álframleiðslu þar eru ein-
stakar eða ættu að vera það. Þeir gætu sett
niður mörg álver strax, án þess að bæta við
neinni orku, þeir eiga gnótt umframorku
núna. Báxíðnámur eru fyrir hendi og þeir
fleyta því niður Orinoco-ána að álverunum
og síðan er vinnuaflið hræódýrt - ennþá.
Verkamannalaun eru undir tíu þúsund krón-
um á mánuði. Afköstin eru reyndar minni
en við erum vön, en vinnuafl og aðföng eru
mjög ódýr á okkar mælikvarða." Fjögur stór
álfyrirtæki eru nú starfrækt þarna við borg-
ina þar sem ég bjó og stendur til að einka-
væða þau á þessu ári.
En hvers vegna flykkjast erlendir fjárfest-
ar ekki inn í landið?
„Það sem fælir þá frá er ástandið í efna-
þriggja milljarða baklán til að geta alltaf
staðið við sínar skuldbindingar og Alþjóða-
bankinn heimtaði m.a. að þeir hækkuðu bens-
ínið - sem kostaði áður 1,50, kr. hver lítri.
Þeir héldu að þessi hækkun (fjórföldun!)
myndi valda borgarastyijöld, en hún gerðist
bara þegjandi og hljóðalaust - þolgæði þeirra
er mikið.
Hvað áttu við með því að starfsumhverfi
fyrirtækja sé ótryggt?
„Skattareglur eru mjög óöruggar. Menn
geta ekki stólað á að allt verði áfram eins
og það er núna. Það hafa verið hömlur á því
undanfarið að menn flytji gróða úr landi og
þeir hafa undanfarið verið með gjaldeyrishöft.
í kjölfar efnahagskreppunnar urðu sextán
bankar gjaldþrota. Þetta gerðist 1993-94.
Ríkið stóð á bak við alla bankana og þurfti
að lokum að borga öllum sem höfðu átt pen-
inga í þessum bönkum. Það reiddi út 400
milljarða króna vegna gjaidþrota bankanna.
Þetta setti af stað óðaverðbólgu og gengis-
hrun, gjaldeyrisbrask og peningastreymið úr
landi var gífurlegt. Núna eru þeir að reyna
að vinna sig út úr þessu.
VIÐ strendur Karíbahafsins
er víða að finna fagrar pálma-
strendur. Ferðaþjónusta þró-
ast ört í Venesúela.
UNNIÐ við framkvæmdir við
niðursetningu véla og steypu-
vinnu í stærra stöðvarhúsinu
í Macagua II í fyrrasumar.
HÆGT er að fara í steypibað
í volgum fossum ánna.
hagsmálum, eins og það er núna. Einnig
ótryggt starfsumhverfi, hvað varðar laga-
setningar, reglugerðir og þess háttar. Virkj-
unarkostnaður er ekki nema um það bil helm-
ingur af því sem hann er hér og með því
lægsta í heimi. Ég borgaði t.d. aðeins 75
aura fyrir kílovattstundina til heimilisnot-
kunnar, hér borga ég um 6 aura og er það
ekki inikið í okkar heimshtuta. Orkan er því
mjög ódýr. Þetta er paradís á jörðu, þangað
til...
Það vantar meiri aga og skipulagningu í
stjórnun, en ég er viss um að þeir eiga eftir
að laga það. Þeir hafa verið háðir erlendri
hjálp og ráðgjöf við alla uppbyggingu, en eru
að byija að taka það yfir sjálfir, smám sam-
an. Möguleikarnir eru gífurlegir en það þarf
bara að nýta þá rétt.“ Af þeim u.þ.b.500
starfsmönnum sem vinna við virkjunarfram-
kvæmdirnar í Macagua II voru 99% Venesú-
elabúar, svo þeir geta ýmislegt.
Efnahagsvandi í paradís
Hvernig getur svona ríkt land verið með
svona stóran efnahagsvanda?
„Vandinn er uppsafnaður fortíðarvandi á
öllum sviðum. Þeir hafa undanfarið átt í erfið-
leikum með að borga erlendar skuldir. Al-
þjóðabankinn hefur sett þeim stólinn fyrir
dýrnar og sett þeim skilyrði. Þeir fengu
Það hefði hugsanlega orðið borgarastyijöld
í landinu ef ríkið hefði ekki reitt þessa pen-
inga af hendi. Þess vegna var þessi erfiða
ákvörðun tekin. Og þeir gerðu þetta dálítið
sniðuglega. Þeir sem áttu minnst, fengu sína
peninga fyrstir. Þeir greiddu upphæðina í
þrepum. Þegar þetta kom til álita, hafði ég
enga trú á að úr þessu yrði. Ég var því mjög
undrandi þegar ég fór í bankann og þar beið
mín ávísun, stíluð frá ríkinu. Ég fékk allt
mitt greitt.“
Smáglæpir vegna fátæktar
Eiginkona Guðmundar og dóttir fylgdu
honum til Venesúela um áramótin 1993-94
og dvöldu þar fram á haust 1995. En var
það ekkert erfið ákvörðun að fara með ungl-
ing inn í þetta bágborna skólakerfi?
„Dóttir mín, Katrín, fór í bandarískan
einkaskóla, þar sem hún fékk hörkugóða
menntun og stökk svo yfir einn bekk. Hún
fór í 10. bekk í staðinn fyrir 9. þegar hún
kom aftur heim. Hún var mjög ánægð með
þessa dvöl. Hún gerði sér grein fyrir því
hvað við hér á íslandi höfum mikil lífsgæði
og frelsi.
Það er ekki svo ýkja mikið um stórglæpi,
morð eða eiturlyíjaglæpi þarna, en talsvert
mikið um þjófnaði vegna fátæktar. Við leyfð-
um Katrínu að leika sér með krökkunum í
hverfinu, þar sem við bjuggum. Þeir héldu
sig alfarið við svæðið; sátu bara úti á gang-
stéttinni og spiluðu og sungu. Við ákváðum
að búa í íbúðablokk, því þar er maður mun
öruggari fyrir glæpum, en yfirleitt bjuggu
erlendar fjölskyldur í stórum einbýlishúsum
sem sífellt var verið að bijótast inn í. Krakk-
ar, sem voru með Katrínu í skóla, fengu aldr-
ei að fara út fyrir garðinn sinn. Hún var
öfunduð af öllum útlendingum, sem voru með
henni í skóla, út af öllu þessu frelsi, sem
henni fannst nú ekki mikið. Ég held hún
hafi verið fegin að komast heim aftur. Konan
mín sömuleiðis. Henni fannst loftslagið erf-
itt. Það er mun heitara og rakara þarna en
t.d. í Caracas. Svo leiddist henni aðgerðar-
leysið og vildi komast aftur heim til að vinna."
Island, orkan
og álverið
Og nú er verkefninu í Venesúela lokið,
Guðmundur aftur kominn heim og farinn að
sinna sínum störfum hjá Landsvirkjun, þar
sem hann er verkefnisstjóri við endurnýjun
Sogsvirkjana, vegna stækkunar ÍSALS.
„Þetta er töluvert verkefni, næstu tvö
árin,“ segir hann. „Umframorkan á
íslandi er ekki meiri en það, að við
þurfum að tjalda öllu sem til er til að
geta mætt þeim kröfum sem eru gerð-
ar til að stækkun álversins geti orðið
í lok næsta árs. Það verður þó engin
aukning á Sogsvirkjunum, heldur að-
eins endurnýjun til að tryggja öruggan
rekstur áfram. Það þyrfti í rauninni
að vera byijað þegar á nýrri virkjun
til að geta mætt af einhveiju öryggi
þeim kröfum sem gerðar verða í næstu
framtíð. Það þarf ekki nema einn þurr-
an og annan kaldan vetur, til að við
verðum í algerum vandræðum.
Hvað varðar allt umtal um umfram
fjárfestingu í Blönduvirkjun, þá er ég
þeirrar skoðunar að hún hafi verið
fullkomlega réttlætanleg þó ekki væri
nema af öryggissjónarmiðum einum
saman og til að auka rekstraröryggi
flutningskerfisins - fyrir utan þann
skerf sem hún leggur til í orkufram-
leiðslu nú þegar fáum árum eftir bygg-
ingu. Hún er eina stórvirkjun okkar
utan eldfjallasvæðisins á suðvestur-
landi. Við getum ekki sótt orkuna neitt ann-
að eftir þörfum eins og Norðmenn t.d. hafa
gert, vegna þess að við erum eyland án nokk-
urrar tengingar við aðra.“
Eigum við að byggja fleiri stórorkuver?
„Það væri enn meira öryggi í því fyrir
okkur og mun skynsamlegri fjárfesting í því
tel ég að bytja á nýrri virkjun nú en að gera
Hvalfjarðargöng. Þá ættum við orku til að
taka á móti frekari iðnaði, án þess að það
eigi sér langan aðdraganda. Virkjunarfram-
kvæmdir taka fjögur til fimm ár. Það er
vafasamt að erlendir iðnrekendur séu tilbún-
ir til að bíða í svo langan tíma. Núna eigum
við ekki einn dropa umfram og megum ekki
við minnsta áfalli."
Er þá einhver grundvöllur fyrir orkuút-
flutningi héðan?
„Já, já. Það má alveg leggja kapal héðan
og flytja út 1-2.000 megavött líka. Það er
alger dropi í hafið í orkumálum Evrópubúa
en geysimikils virði fyrir okkur.“ Við eigum
um 5-6 þúsund megavött alls - óvirkjuð í
vatnsafli. Vatnsorkan er einstök - síend-
urnýjuð af náttúrunni, hrein og ómengandi
og hana ber að beisla hvarvetna sem for-
gangsverkefni í samvinnu á alþjóðarvettv-
vangi bæði á íslandi sem og Venesúela. Það
er góð fjárfesting fyrir heimsbyggðina.