Morgunblaðið - 30.07.1996, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚLÍ 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
ÞÓRDÍS
GUÐJÓNSDÓTTIR
+ Þórdís Guðjóns-
dóttir, sauma-
kona, var fædd á
Gestsstöðum í
Sanddal, Norður-
árdalshreppi,
Mýrasýslu, 13. júlí
1909. Hún andaðist
í Sjúkrahúsi
Reykjavíkur hinn
18. þessa mánaðar.
Foreldrar hennar
voru Guðjón Guð-
mundsson, bóndi á
Gestsstöðum, fædd-
ur 3. júlí 1856 að
Uppsölum í Norð-
urárdal, dáinn 6. desember
1927, og eiginkona hans, Guð-
rún Daðadóttir, fædd 23. októ-
ber 1869 að Högnastöðum í
Þverárhlíð, dáin 19. mars 1943.
Systkini Þórdísar voru: Guð-
mundur, fæddur 27. júlí 1893,
drukknaði frá
Grindavík 8. apríl
1915, Elís Kristinn,
f. 27. nóvember
1895, dáinn 18. des-
ember sama ár, Elín
Kristin, fædd 12.
febrúar 1897, dáin
3. október 1922,
Gunnar Daðmar,
fæddur 7. septem-
ber 1899, dáinn 5.
janúar 1949, Hall-
varður, fæddur 18.
október 1901, dáinn
7. apríl 1903, Páll
Jakob Blöndal,
fæddur 22. nóvember 1904,
dáinn 14. október 1984, Gunn-
hildur, fædd 11. febrúar 1907,
dáin 7. janúar 1996.
Útför Þórdísar fer fram frá
Áskirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 13.30.
Föðursystir mín hét fullu nafni
Þórdís Ingveldur, en notaði aldrei
síðara nafnið og ég hygg að mörg-
um hafi verið með öllu ókunnugt
_ um það. Hún var eins og sést hér
að ofan yngst úr hópi átta systkina
er ólust upp á jörð sem nú hefur
verið í eyði rúma hálfa öld. Tvö
systkinin deyja í frumbernsku og
önnur tvö ná aðeins rúmlega tví-
tugsaldri. Er þar nokkur vitnisburð-
ur um þau kröppu lífsskilyrði og
hörðu lífsbaráttu sem var því sam-
fara að sjá stórri fjölskyldu farborða
á Gestsstöðum í byijun þessarar
aldar. Lýsing nútímamanns á jörð-
inni gæti falist í einu orði, afdala-
kot. Vissulega hafði hún til bera
landkosti sem voru mikils virði fyrr
á öldum, góða sumarbeit fyrir
sauðfé, enda segir í uppflettiriti um
bónda, er sat jörðina helming aldar-
innar sem leið: „Fornbýll efna-
bóndi.“ Áðurnefndir landkostir sem
öfluðu honum þessarar umsagnar
misstu að verulegu leyti gildi sitt
þegar búskaparhættir breyttust í
upphafi þessarar aldar; fráfærur
lögðust af.
Augljóst var að þeirra þriggja
systkinanna á Gestsstöðum, Gunn-
hildar, Páls og Þórdísar, biðu ekki
miklir möguleikar heima fyrir þegar
Gunnar, bróðir þeirra, staðfesti ráð
sitt og tók við búi um 1930. Leið
«• þeirra allra lá því til Reykjavíkur
eins og margra ungra Borgfirðinga
á þessari öld. Þrátt fyrir aðsteðj-
andi kreppu og atvinnuleysi á þess-
um árum fengu þau vinnu og náðu
að koma sér bærilega fyrir eftir því
sem þá gerðist. Páll varð er ár liðu
fram umsvifamikill og velþekktur
húsasmíðameistari í Reykjavík. Sér
verka hans m.a. st'að í Borgartúni
6, „Rúgbrauðsgerðinni", og húsi
skáldsins að Gljúfrasteini í Mosfells-
sveit. Systurnar báðar fengu vinnu
við saumaskap og varð þar starfs-
dagur þeirra þar til yfir lauk. Er
það trúa mín að þar hafi að nokkru
um ráðið sú ættarfylgja er tengst
hefur mörgum forfeðrum og mæðr-
um, að fólki því hafi verið gefnar
hagar hendur. Skal í því sambandi
getið ömmu þeirra í móðurætt. Hún
hét Gunnhildur Jónsdóttir, fædd
1824, dáin 30. janúar 1907. í útfar-
arræðu um hana er þess sérstaklega
getið að hún hafi verið „ ... afkasta-
mikil, vandvirk og lagin og svo vel
vinnandi í höndunum að margt sem
eftir hana lá af handavinnu þótti
bera af öðru“. Hafa skal þá í huga
að hún missti föður sinn 10 ára
gömul og varla hafa föðurlausu og
fátæku stúlkubarni á þeim tíma
boðist margir kostir um lærdóm til
munns eða handa.
Ekki mun einsdæmi að tvær syst-
ur hafi býsna ólíka skapgerð og
sannaðist það a.m.k. á þeim Þórdísi
og Gunnhildi. Hin síðarnefnda var
kona einbeitt, ákveðin og viljasterk.
Hún aflaði sér iðnréttinda í starfs-
grein sinni, hlaut meistarabréf sem
klæðskeri og starfaði um árabil sem
verkstjóri í Klæðagerðinni Últímu
og síðar Karnabæ. Þórdís, eða Dísa
eins og við ættingjar hennar nefnd-
um hana ævinlega, hafði til að bera
mildari og blíðari skapsmuni. Það
var fjarri henni að ota sér áfram
og hún ruddi engum úr vegi á ævi-
braut sinni. Ekki veit ég með vissu
hvenær hún hóf störf í Sjóklæða-
gerð Islands en ekki er í mínu minni
neinn annar vinnustaður henni
tengdur og síðustu starfsárin Max
hf. sem tók við rekstri Sjóklæða-
gerðarinnar. Þannig varð starfsævi
hennar hjá sama vinnuveitanda
meira en íjórir áratugir, en ekki
sótti hún eftir né hlaut neinn sér-
stakan starfsframa. Hún lét sér
nægja sinn stað við saumavélina
þar sem hún sinnti verkum sínum
af meðfæddri samviskusemi og
vandvirkni.
Fyrstu kynni mín af Dísu urðu
þegar hún, eins og Gunnhildur syst-
ir hennar, komu í sumarleyfi sínu
gjarnan í heimsókn á bernskuheim-
ili mitt að Gestsstöðum. Það var á
árunum kringum 1940. Eg hygg
það hafi verið einmitt þá um sumar-
ið sem ég fékk að slást í för með
henni þegar hún fór að heimsækja
ættingja okkar er búsettir voru í
annarri af uppsveitum Borgarfjarð-
ar, Hvítársíðu. Mér er sérstaklega
minnisstætt frá þeirri ferð, þegar
hestar okkar fetuðu gömlu þjóðleið-
ina yfir Gijótháls, þá mælti hún til
mín nokkur áminningarorð. Hún
benti mér á að engan veginn væri
sjálfgefið að barn á tíunda ári, eins
og ég var þá, fengi að fara slíka
skemmtiferð. Því ætti ég foreldrum
mínum þakkarskuld að gjalda og
hana ætti ég að inna af hendi með
því að vera þeim hlýðinn og viljug-
ur að vinna þau verk er mér væru
falin. Á árunum 1946-1951 stund-
aði ég nám í Reykjavík. Fyrstu tvö
árin var samastaður minn á heimili
föðurbróður míns, Páls Guðjónsson-
ar, á Kirkjuteigi 13. Þar leigði Dísa
(,y~-.
Listrænar höggmyndir
fyrir leiði. Minnismerki
og hefðbundnir legsteinar
úr marmara, graníti og kalksteini
Við bjóðum sérstakt
tilboðsverð á öllum
granitsteinum i þessum
mánuð i.
Verkin eru öll hönnuð
af myndhöggvaranum
Þóri Barðdal.
S ÓLSTEINAR
Nýbýlavegi 30
(Dalbrekkumcgin), 200 Kópavogi.
Sími: 564 3555. Fax: 564 3556
hjá bróður sínum og af sjálfu leiddi
í þessu sambýli okkar að hún var
mér innan handar á ýmsan hátt,
aðstoðaði mig og leiðbeindi mér.
Síðustu áratugina bar fundum okk-
ar helst saman þegar ég og fjöl-
skylda mín áttum leið til Reykjavík-
ur. Þá var heimsókn til hennar fast-
ur liður og móttökurnar einkennd-
ust af innileika þeim og blíðu sem
henni var lagin. Hún lét oft í ljósi
þakklæti sitt til þeirra sem mundu
gömul kynni af henni og héldu
tryggð við hana.
Eins og áður er fram komið leigði
Dísa sér húsnæði framan af árum
í Reykjavík. Árið 1948 keypti hún
sér risíbúð á Miklubraut 68. Nokkr-
um árum síðar breytti hún til og
flutti á Rauðalæk 53. Þar varð síð-
an heimili hennar þar til fyrir tveim-
ur árum að hún flutti í þjónustu-
íbúðir aldraðra á Dalbraut 27.
Heilsa hennar var að mörgu leyti
góð en á barnsaldri hafði hún orðið
fyrir áfalli sem m. a. leiddi af sér
höfuðmeiðsli. Afleiðingar þeirra
munu hafa fylgt henni alla tíð síðan
og má ætla að þar hafi verið orsök
þess að hún varð að fara til Kaup-
mannhafnar og gangast undir að-
gerð hjá heilaskurðlækni fyrir fjór-
um áratugum. Ekki auðnaðist henni
fullkominn bati og bjó við skert
jafnvægisskyn upp frá því. Slíkt
sagði þeim mun meira til sín þegar
líkamlegur þróttur tók að þverra
vegna aldurs. Af því leiddi efalaust
ákvörðun hennar að hverfa frá íbúð
sinni á Rauðalæk og flytja á Dal-
braut. Þar ágerðist þessi sjúkleiki
hennar svo að hún gat ekki gengið
ein og óstudd. Það ásamt annarri
ellihrörnun leiddi til þess að síðustu
vikurnar átti hún á B-deild Sjúkra-
húss Reykjavíkur.
Þegar ég lít yfir æviferil frænku
minnar er henni e.t.v. best lýst á
þann hátt að hún hafi verið dæmi-
gerður fulltrúi hins „þögla meiri-
hluta“. Þar á ég við það fólk sem
vinnur hversdagsleg störf sín af
trúmennsku, gerir fyrr kröfur til
sín en annarra og olnbogar sig ekki
áfram til hærri þrepa í þjóðfélags-
stiganum. Þær þúsundir og aftur
þúsundir sem þannig vinna eru
grundvöllur þess þjóðfélags velferð-
ar og hagsældar sem við búum nú
í. Efst verður í minningunni að
henni genginni hógværð hennar og
lítillæti, hversu hún lagði engum
illt til og reyndi í hvívetna að koma
þannig fram að til góðs yrði þeim
sem næstir henni stóðu. Fyrir mína
hönd og þeirra sem mér eru ná-
komnastir vil ég þakka henni sam-
fylgd á lífsleiðinni og auðsýnda
góðvild. Einnig skulu fyrir hönd
okkar aðstandenda hennar færðar
þakkir þeim sem veittu henni aðstoð
og önnuðust hana þegar ævidegi
tók að halla.
Guðmundur Gunnarsson.
Skömmu eftir, að Þórdís flutti til
Reykjavíkur, en það mun hafa ver-
ið um 1930, kynntist hún föðursyst-
ur minni, Margréti Jónsdóttur. Enn-
fremur föðurbróður mínum, Hall-
grími, konu hans, Þórönnu Magnús-
dóttur, og syni þeirra, Jónasi. Það
var því að vonum, að Dísa, en svo
var hún ávallt nefnd, kynntist fljót-
lega foreldrum mínum, eftir að þau
komu til Reykjavíkur á árinu 1938.
Fjölskylda mín tók á leigu íbúð við
Tjarnargötu og fyrir þeirra milli-
göngu fékk Dísa þakherbergi í
sama húsi en naut fæðis og annarr-
ar þjónustu á heimili foreldra
minna. Þannig kynntist ég Dísu ung
að árum, aðeins níu ára gömul. Þar
með var stofnað til einstakrar vin-
áttu, sem varað hefur í tæp sextíu
ár.
Hinn 4. september 1935 hóf Dísa
störf hjá Sjóklæðagerð Islands hf.
en síðar starfaði hún hjá fataverk-
smiðjunni Max hf. og Hildu hf.
Vann hún alla tíð við fatasaum.
Hún var áhugasöm, iðin og sam-
viskusöm til allrar vinnu, vandvirk
og virt af störfum sínum. Á ári ís-
lenskrar iðnkynningar veitti Lands-
samband iðnverkafólks henni viður-
kenningu fyrir störf við íslenskan
iðnað, en hún hafði gengið í Iðju,
félag verksmiðjufólks, 7. nóvember
1935. Ennfremur fékk hún á árinu
1973 viðurkenningu í tilefni af
fjörutíu ára afmæli Félags íslenskra
iðnrekenda fyrir meira en 40 ára
starf í þágu íslensks iðnaðar.
Dísa var ekki kona fjölmennis
né fyrirgangs. Hún var greind vel
og skynsöm, rólynd, íhugul og afar
öguð. Hún gerði miklar kröfur til
sjálfrar sín en síður fyrir sig. Hún
var hófsöm, staðföst og sjálfstæð
og ævinlega þakklát af minnsta til-
efni. Hún var því gædd afar farsæl-
um eiginleikum. Vinátta hennar
byggðist á tryggð, trúnaði og heið-
arleika. Hún fór ávallt með friði.
Dísa var ljóðelsk en hafði ekki
síður yndi af málvenjum. Hún hug-
leiddi innihald málshátta og orðatil-
tækja og leitaði mjög fróðleiks um
það efni.
Böm hændust að henni enda var
hún þeim í senn hlý, brosmild og
þolinmóð. Hún átti ekki börn sjálf
og giftist ekki.
Ferðalög heilluðu hana mjög.
Faðir minn var fæddur í júlímánuði
eins og Dísa. Sú venja skapaðist
og hélst í áratugi, að fyrri hluta
júlímánaðar bauð hann til dags
ferðar um nærsveitir. Ferðin var
ávallt tilhlökkunarefni, enda boðið
til málsverðar þar sem nýr soðinn
lax var aðalréttur. Þá voru árlegar
beijaferðir ekki síður eftirvæntinga
verðar. Einnig naut hún ríkulega
fjölmargra ferða til Þingvalla og
dvalar þar.
Ég minnist sérstaklega ferðar,
sem farin var til að sækja móður
mína, sem var í heimsókn hjá föður-
fólki mínu austur á Síðu. Ekið var
að Skógum og upp á Skógarheiði
og notið þar veðurblíðu og fegurðar
umhverfisins. Síðan farið til bænda-
gistingar en haldið áfram næsta
dag að morgunverði loknum. Þetta
var ógleymanleg ferð fyrir Dísu,
þrátt fyrir háan aldur og ört dvín-
andi líkamsstyrk.
Foreldrar mínir fluttu alfarið á
heimili mitt vorið 1984. Eftir það
heimsótti Dísa okkur að jafnaði
vikulega og nutum við þá saman
sunnudagsmáltíðar. Hún var ávallt
kær og velkominn heimilisvinur.
Eftir að faðir minn iést árið 1989
átti móðir mín með henni langar
samverustundir um helgar, m.a. við
pijónaskap og spil. Hefur móðir
mín, sem nú er sjúklingur, beðið
þess, að eftirfarandi kveðja, sem
hún sendi Dísu á áttatíu ára af-
mæli hennar 13. júlí 1989, verði
nú endurtekin:
Dísa mín, ég þakka þér
hálfrar aldar kynni.
Umhyggjuna fyrir mér
og fjölskyldunni minni.
Jafnvægistruflun, sem ekki tókst
að lækna, háði Dísu mjög. Snemma
árs 1994 var svo komið, að hún var
ófær um að vera ein á heimili sínu
á Rauðalæk. Flutti hún þá í þjón-
ustuíbúð við Dalbraut. Þar naut hún
alúðlegrar umhyggju hjúkrunar-
fólks og var það henni mikið öryggi.
Er nú starfsfólki þar öllu af ein-
lægni þakkað.
Skömmu fyrir páska nú í vor var
svo komið, að hún þarfnaðist hjúkr-
unar á sjúkrahúsi. Var hún þá flutt
í Sjúkrahús Reykjavíkur, þar sem
hún dvaldist til hinstu stundar.
Einnig þar naut hún hlýrrar um-
hyggju hjúkrunarfólks. Er og fyrir
það þakkað.
Dísa átti sterka trúarsannfær-
ingu, leitaði mjög til bænarinnar
og treysti fyrirheitum Guðs. Dísa
lést í sátt og friði.
Of oft er einsemd og öryggis-
leysi fylgifiskur ellinnar. Það eru
miskunnarlaus og grimm örlög
aldraðra. Þegar ég lít til liðinna ára
er ég afar þakklát fyrir allar þær
stundir, sem ég gaf Dísu og hún
gaf mér í nálega sex áratugi. Þær
varðveitast í minningunni.
Ættingjum Dísu, vensluðum öll-
um og vinum, votta ég einlæga
samúð fjölskyldu minnar.
Margrét Halldóra Sveinsdóttir.
Þegar síminn hringir á skrifstofu
minni í Kaupmannahöfn eftir há-
degi fimmtudag 18. júlí svara ég
jafn formlega og ég er vön og vænti
þess að um sé að ræða símtal varð-
andi starf mitt. En þetta er símtal
frá íslandi — Guðrún, móðir mín,
að bera mér fréttir um lát Dísu
frænku. Fréttin kom mér ekki á
óvart, ég vissi að heilsu Dísu hafði
hrakað að undanförnu og að
mamma hefur ekið oft til Reykja-
víkur að undanförnu sérstaklega til
að heimsækja hana. En frétt um
andlát kærrar frænku snerti mig
djúpt og ég ýtti stólnum frá skrif-
borðinu, slökkti á tölvunni og leit
út um gluggann og leyfði minning-
unum að streyma fram.
Þegar ég var barn austur á Egils-
stöðum var fjölskylda mömmu í
Reykjavík langt í burtu. Eigi að
síður voru afasystur mínar, Dísa
frænka og Gunnildur, mér mjög
nánar, hvor á sinn hátt. Það fór
aldrei á milli mála þegar mamma
sagði okkur systkinum frá þeim,
að hún bar mjög hlýjar og sterkar
tilfmningar til þeirra og þessar til-
finningar settu sín spor í barns-
sálina, mér þótti óskaplega vænt
um þær frænkur. Dísa frænka sendi
okkur jólagjafir, oftast hluti sem
hún hafði sjálf búið til, meistaraleg-
an jólasvein, skemmtileg dýr og
fleira, sem allt var í miklu uppá-
haldi. Þegar ég var orðin það stór
að ég gat skrifað sjálf þótti mér
mikið skemmtilegt að skrifa bréf
og 'einn pennavinurinn var Dísa
frænka. Það var sérstaklega gaman
að skrifa henni, bæði voru upphafs-
stafirnir í nafninu hennar svo fal-
legir og svo svaraði hún mér alltaf
með elskulegum bréfum sem glöddu
barnssálina mikið.
Síðar þegar ég kom til Reykjavík-
ur í menntaskóla breyttust tengsl
mín við Dísu frænku. Nú var hún
ekki lengur frænka langt í burtu,
nú gat ég heimsótt hana sem ég
og oft gerði og fyrir mér var hún
nokkurs konar amma. Það var gott
að koma til hennar og sitja í eldhús-
króknum og spjalla, það var gaman
að heyra um æskuárin í Borgar-
firði, fyrstu árin í Reykjavík og
margt fleira. En það var einnig
hjálp að sækja; ef stytta þurfti bux-
ur eða skipta um rennilás fór ég
alltaf til Dísu frænku og hún kenndi
mér margt í sambandi við sauma-
skap. Þegar ég tek fram saumavél-
ina mína nú til að sauma föt á börn-
in mín verður mér alltaf hugsað til
Dísu frænku og þess sem ég á henni
að þakka, ekki minnst þess hve
mikla áherslu hún lagði á ná-
kvæmni: „Saumarnir verða að
passa alveg upp á millimeter ann-
ars lítur flíkin aldrei almennilega
út.“
Þegar ég fór heim á vorin og
síðar þegar ég fór á fjöll á sumrin
fór ég alltaf og kvaddi frænku mína.
Svo hófust heimsóknir mínar aftur
þegar ég var komin til Reykjavíkur
á ný á haustin.
Haustið 1984 hélt ég til náms
erlendis og þar með var samband
okkar aftur eins og þegar ég var
barn, við vorum langt hvor frá ann-
arri. Örlögin hafa síðan valdið því
að ég hef ílengst erlendis og er nú
sest að með fjölskyldu mína í Kaup-
mannahöfn. Því höfum við ekki sést
svo oft á undanfömum árum frænk-
urnar.
Ég hugsa oft með þakklæti til
Dísu frænku og allra þeirra góðu
stunda sem við höfum átt saman.
Ég segi börnunum mínum frá henni
og reyni að kenna þeim hve mikils
virði frændsemin er. Ég mun ætíð
geyma með mér hlýjar minningar
um yndislega frænku og þær eru
auðlegð, sem enginn getur frá mér
tekið. Elsku Dísa, ég þakka þér
fyrir allt.
Sigríður Fanney Ingimarsdóttir.
Dísu kynntist ég fyrst þegar ég
sem barn fluttist frá Kirkjubæjar-
klaustri á Síðu til Reykjavíkur. For-
eldrara mínir og föðursystir, Mar-
grét, höfðu tekið á leigu íbúð í litlu
húsi við Haðarstíg. Dísa, vinkona
Möggu, var með í leigutökunni og
voru svefnherbergin 3 en eldhús
eitt sameiginlegt. Þarna bjuggum
við 5 saman í eitt ár þar til leiðir
skildu húsnæðislega. En félagslega
varð ekki viðskilnaður á meðan líf