Morgunblaðið - 01.06.1997, Síða 12

12 SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Stefnu-
breyting
en í hvaða
átt?
Breski þingmaðurínn og fræðimaðurinn Will-
iam Wallace er ekki í vafa um að nýafstaðn-
ar kosningar í Bretlandi hafí verið söguleg-
ar, en nákvæmlega í hvaða átt sagan taki
stefnu sé erfítt að segja enn sem komið er.
Sigrún Davíðsdóttir hlustaði á fyrirlestur
hans í Kaupmannahöfn nýlega.
WLLIAM Wallace dreg-
ur ekki fjöður yfir að
hann sé ekki óhlut-
drægur í mati sínu á
kosningunum og pólitískri stöðu
Bretlands, þegar hann velti fyrir
sér „til hvers Bretland sé“ í fyrir-
lestri hjá dönsku utanríkismála-
stofnuninni. Hann er ekki aðeins
virtur fræðimaður, sem starfar á
vegum Central European Univers-
ity í Búdapest og London School
of Economics and Political Science
í London, heldur á hann einnig
sæti í efri deild breska þingsins
og tók af lífi og sál þátt í kosninga-
baráttunni fyrir Fijálslynda demó-
krataflokkinn. „Kosningaúrslitin
voru afgerandi, en það er enginn
sem getur enn sagt til um á hvern
hátt þær voru það, eða hveijar
afleiðingarnar verði,“ undirstrikar
hann.
íhaldsflokkurinn
enskur og hvítur
Hið fyrsta sem Wallace bendir
á eru Iandfræðilegar afleiðingar,
um leið og hann dregur upp kort
af því hvernig landið skiptist nú
milli flokkanna. Hina nýju skipt-
ingu sér hann sem vísbendingu í
átt að upplausn Bretlands i fjögur
svæði, England, Skotland, Wales
og írland, sem hvert lúti sínum
pólitísku lögmálum. Skiptingin
eigi sér sögulegar skýringar og
að mati Wallace hefði aðskilnaður
svæðanna á einn eða annan hátt
líklega orðið fyrr, ef -----------
tvær heimstyijaldir á
öldinni hefðu ekki þjapp-
að Bretum saman og
mótað sameiginlega _______________
reynslu þeirra.
Á kortinu bendir hann á að
íhaldsflokkurinn sé nú orðinn
enskur flokkur, sem hafi þurrkast
út í Skotlandi og Wales og eigi
sér sterkast fylgi í Suður-Englandi
og suðlægum úthverfum Lundúna.
Glasgow, Liverpool og Edinborg
eru kjamasvæði Verkamanna-
flokksins, meðan fijálslyndir eigi
ítök í Wales. Þessi skipting lands-
ins getur að mati Wallace ekki
annað en haft áhrif á framhaldið.
En kreppa íhaldsflokksins ligg-
ur einnig í því að kjósendur flokks-
ins eru flestir af eldri kynslóðinni
og sama er um frambjóðendur,
sem fæstir eru undir sextugu, að
segja. Konur frambjóðendanna,
því þeir eru flestir karlkyns, hafa
verið ötular við fjársöfnun, en þær
hafa elst og þá um leið íjárstreym-
ið til flokksins. Fé til flokksins
kemur því í auknum mæli erlendis
frá, með ýmsum óheppilegum af-
leiðingum.
Að sögn Wallace stefnir í æ
meiri sjálfstjóm svæða, enda sýni
hið pólitíska kort skýra mörkun
þeirra. Skotar hafi allt nema þing,
þeir þurfi ekki Breta til að vetja
sig, leiti í vaxandi mæli til Brassel
fremur en London og Skotar skil-
greini sig gjarnan sem fijálsa þjóð
í Evrópu.
Þjóð í leit að sjálfsemd
En Wallace lítur einnig á úrslit-
in sem áhugaverða vísbendingu
um hve Bretar séu óklárir á hveij-
ir þeir séu, þar sem fyrri goðsagn-
ir um Engilsaxa samræmist ekki
lengur veruleikanum. Bretar búi
ekki lengur við eina menningu
sögubókanna, heldur við fjölþjóða-
menningu. Fram á síðustu öld
hafí Bretar átt sér margþætta
sögu, sem fléttast hafi saman við
sögu meginlandsins og Bandaríkj-
anna. Á síðustu öld hafí svo hinum
breska stimpli verið komið á íbú-
ana og um leið hafi sprottið upp
deilur sem enn standi um heim-
stjóm. Inn í það fléttist umræður
um hlutverk breska þingsins og
------------------ hvort það endurspegli
Fjögur svæði eitthvert æðra gildi og
sem lúta eigin æðri sög^. sem réttlæti
lögmálum stöðu Þess
stöðu þess sem hins
________ efsta í valdastiganum.
Þegar kom fram á
þessa öld átti reynslan af fyrri og
seinni heimstyijöldinni sinn þátt í
að þjappa Bretum saman. Heim-
styijaldimar fleyttu evrópskum
flóttamönnum til Bretlands og
þeir sáu landið þá sem fijálst land
í samanburði við ófijálst megin-
landið. Þetta var tekið upp af
stjórnmálamönnum eins og Wins-
ton Churchill, sem hélt því á lofti
að Bretland væri fijálsara en
Þýskaland og þar með var farið
að marka Bretland frá meginland-
inu, að upphefja Bretland og Eng-
ilsaxa á kostnað meginlandsins.
íHmii
Reuter.
TONY Blair, forsætisráðherra Bretlands, og Robin Cook utanríkisráðherra. Breski fræðimaðurinn
William Wallace segir stjórnarskiptin þýða stefnubreytingu í Evrópumálum. Alls ekki sé hins veg-
ar ljóst hvað í þeirri stefnu muni felast.
Bretland gæti ekki skilið sig frá
meginlandinu, en það væru Bretar
sem hefðu einhveiju að miðla því
og ekki öfugt.
En það era ekki aðeins megin-
svæðin úögiuf, sem marka íbúana,
heldur einnig straumur undanfar-
innar aldar af fólki frá fyrram
nýlendum og víðar að. íhaldsflokk-
urinn er fyrst og fremst flokkur
hvítra og það er vaxandi vanda-
mál í landi, sem æ meir markast
af innflytjendum og ýmsum blönd-
um þeirra. Blöndunin er það mik-
il, að ekki er lengur nóg að vísa
til þjóðernis, þegar skilgreina á
íbúana. Á undanförnum aldar-
fjórðungi hefur ferðum yfír Erma-
sund fjölgað 25 falt og unga fólk-
ið lítur ekki einungis á sig sem
Breta lengur. Stór hluti Breta er
giftur útlendingum, vinnur hjá
erlendum fyrirtækjum eða hefur á
annan hátt tengsl við útlönd og
fjórðungur breskra iðnfyrirtækja
er í eigu útlendinga.
Evróputortryggnin er dauð .. .
eða svo gott sem
Hinn sameiginlegi samnefnari
kalda stríðsins, andstaðan við
Rússa, gildir ekki lengur og það
dugir heldur ekki að skilgreina sig
sem kristinn, sökum fjölda múha-
meðstrúarmanna í Bretlandi. Það
er því orðið flókið að skilgreina
hvað felist í því að vera Breti.
Að mati Wallace hefur þessi
afmörkun Bretlands frá megin-
landinu og sögu þess, í andstöðu
við fyrri raunveraleika, verið Bret-
um fjötur um fót í Evrópusam-
starfínu. Framan af vora það ekki
síst tengslin við nýlendurnar sem
hindraðu Breta í að gerast aðilar
að samstarfínu. Þegar
Bretar gengu í Efna-
hagsbandalagið 1973
orsakaði það samsemd-
arkreppu að vera nú
kominn í svo mikið ná-
vígi við meginlandið sem engu
hefði að miðla.
Margaret Thatcher, fyrram for-
sætisráðherra, var frá upphafi
upptekin af sögu og söguímynd
Breta og hún áleit landa sína hafa
ranga eða enga mynd af sögunni.
Áform hennar var að endurskapa
samsemd Breta. Falklandseyja-
stríðið kom að góðu gagni, auk
þess sem efnahagsbati Breta leiddi
til þess að hún gat haldið því fram
að Bretar hefðu eitthvað að kenna
meginlandinu og það væri verkefni
þeirra í Evrópusamstarfínu. Hún
var auk þess einlægur mótmæ-
landi og í þessari krossferð hennar
varð kaþólikkinn Helmut Kohl,
kanslari Þýskalands, holdtekning
alls þess, sem hún barðist á móti.
En fall Thatchers varð líka fall
þessara hugmynda, án þess að
neinar nýjar kæmu í staðinn. Síðan
1991 hafa Bretar verið flöktandi
og á hrakningi. Ástralski fy'öl-
miðlakóngurinn Rupert Murdoch
náði fótfestu meðal virtra breskra
fjölmiðla. Hin sérstöku
tengsl Breta og Banda-
ríkjamanna voru á enda,
þar sem Bandaríkja-
menn litu ekki lengur á
Breta sem driffjöður
Evrópu, heldur Þjóðveija. Með
Maastricht komust þau atriði efst
á blað, sem Bretar höfðu barist
gegn, svo sem skattheimta,
byggðastefna í gegnum svæða-
sjóði og ekki síst myntbandalagið.
íhaldsflokkurinn hefur lengi lit-
ið á Evrópu sem ógnun við Bret-
land og allt sem breskt sé. í kosn-
ingunum 1993 hélt John Major
þáverandi forsætisráðherra því á
lofti að það þyrfti að bjarga Bret-
landi undan Evrópu. Eftir á hefði
SJÁ BLAÐSÍÐU 14.
Evrópusam-
starf er eina
lausnin