Morgunblaðið - 01.06.1997, Qupperneq 20

MORGUNBLAÐIÐ
20 SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 1997
GRÍMUR Karlsson virðist
við fyrstu sýn falla vel að
almennum hugmyndum
manna um hinn dæmi-
gerða sjómann sem er „þéttur á
velli og þéttur í lund“. Hann var
líka að eigin sögn frá fyrstu tíð
ákveðinn í að verða sjómaður. „Ég
fór til sjós fjórtán ára gamall, réði
mig á Vögg, bát sem Daníel Ög-
mundsson móðurbróðir minn var
skipstjóri á og gerður var út frá
Suðurnesjum," segir Grímur þegar
hann er spurður um upphaf sjó-
mennskuferils síns. Hann kynntist
þó sjónum miklu fyrr. „Ég var alltaf
niðri í fjöru að leika mér og fylgjast
með bátunum, oft týndi ég skóla-
töskunni og fann hana svo í beitn-
ingaskúrunum. Ég man að það var
mokafli af síld árið 1944 þegar ég
var 8 ára gamall. Ég man líka vel
eftir þegar Norðurlandaþjóðimar
komu til síldveiða eftir stríðið, 1946
og ’47. En þá var aftur orðin mjög
lítil veiði, þá byrjuðu síldarleysisár-
in.“
Faðir Gríms, Karl Dúason, var
ekki sjómaður að lífsstarfi þótt hann
hafi stundað sjó um tíma og var
m.a. á vélbátnum Helgu árin 1919
og 1920. Síðar stundaði Helga tund-
urduflaveiðar í seinni heimsstyrjöld-
inni fyrir herstjórnina á íslandi.
Helga grandaði 104 duflum í hafí
auk margra dufla sem gerð voru
óvirk í fjörunni. Grímur hefur smíð-
að líkan af Helgu og er það til sýnis
í andyri Norræna hússins um þessar
mundir. Endalok Helgu, sem smíðuð
var í England árið 1874, urðu þau
að hún slitnaði upp á legunni á
Drangsnesi árið 1944 og hvarf til
hafs.
Ekki vill Grímur meina að sjó-
mannsblóðið í honum sé arfur frá
föður hans, „nei, sjómennskan í mér
er ábyggilega komin frá forfeðrum
mínum við Breiðafjörðinn, þaðan var
mamma mín Sigríður Ögmundsdótt-
ir,“ segir hann.
Grímur og fjölskylda hans bjuggu
nálægt hinni frægu Hvanneyrar-
skál, í Hvanneyrarhlíð undir Stráka-
íjalli. „Ekkert skip fór um fjörðinn
án þess að við sæjum það vel,“ seg-
ir hann. „Við strákarnir gerðum
raunar gott betur en horfa á fjörð-
inn, ég og félagi minn sem Páll
Kristjánsson hét rérum eitt sinn út
á hann í heimatilbúnum bát, hann
sökk undir okkur og við vorum mjög
hætt komnir. Valbjörn Þorláksson
íþróttamaður og Stella systir hans
björguðu okkur, hrópin í okkur
heyrðust. Þess má geta að faðir
þeirra systkina var fyrsti stýrimaður
á Helgu við tundurduflaveiðamar
fyrmefndu."
Loftskeytastöð á efri hæðinni
Á hernámsárunum efnuðust
margir á Siglufirði, þá var mokafli,
hátt afurðaverð og lítið fékkst í
búðum, það var því litlu hægt að
eyða. Hemámið kom talsvert við
Grím og hans fjölskyldu. „Húsið
okkar stóð mjög hátt, þangað kom
herflokkur marsérandi í upphafi
hernáms og tilkynnti að taka yrði
húsið vegna hernaðarlegra þarfa,"
segir Grímur. „Þá voru þeir búnir
að mæla út að undir Hvanneyrar-
skálinni væm hlustunarskilyrðin
best í bænum. Pabbi var ekki tilbú-
inn að láta húsið. Hann var mjög
góður enskumaður og ræddi við
æðstu menn hersins þarna í heilan
dag, um kvöldið var hann búinn að
komast að samkomulagi við þá um
að þeir fengju efri hæðina en við,
átta manna fjölskylda, byggjum
áfram á neðri hæðinni. Þannig var
þetta allt stríðið og á efri hæðinni
í húsinu okkar var aðalloftskeyta-
stöðin fyrir Norðurlandi. Þegar for-
ingjamir vom beðnir um skýringu
á þessu sérkennilega samkomulagi
svömðu þeir bara að pabbi væri svo
líkur Churchill. Hermennirnir sem
vom á efri hæðinni vom geðugir,
þetta voru menntaðir menn, raunar
sumir hálfgerðir drengir, einn her-
mannanna skrifaðist á við pabba
þar til hann dó árið 1970. Englend-
ingarnir voru með ísbjarnaraxlar-
merki á búningnum sínum. Þeir
vom sumir síðar sendir með innrás-
arliðinu til Normandí og féllu sjálf-
sagt margir þar.
Eftir stríðið var mikill drauga-
ÉG
FISKAÐI
LÉTT
Sjórínn hefur löngum veríð líf og yndi Gríms
Karissonar fyrrverandi skipstjóra. Hann
fæddist á Siglufírði og minnist þaðan síld-
veiðanna og hemámsins, síðan tók við sjó-
sókn frá Suðumesjum. Um þetta og margt
fleira ræðir hann við Guðrúnu Guðlaugs-
dóttur. Eftir að sjómannsferli Gríms lauk
hefur hann smíðað skipslíkön sem nú eru
til sýnis í anddyri Norræna hússins og velt
fyrir sér siglingakunnáttu fommanna.
HELGA EA2.
gangur á efri hæðinni. Hermennirn-
ir gengu jafnan í skóm með járn-
skeifum undir og það glumdi mikið
í ef þeir gengu í þeim innandyra,
enda var tréloft og tréstigi í húsinu.
Þegar allir hermenn voru farnir af
staðnum, vöknuðum við nótt eina
við að útidyrahurðin var opnuð, hún
var þykk og þung með stórri rúðu
í. Henni var lokað harkalega og
þrammað upp stigann og farnar þar
tvær ferðir eftir gólfinu og glumdi
hátt í vegna járnbentu skósólanna.
Allir í húsinu vom vaknaðir og
fylgdust með umganginum uppi.
Loks fór pabbi fram, tók í hurðina
og fór svo upp til þess að athuga
hver þar væri. Hann kom niður aft-
ur og sagði að útihurðin væri læst
og enginn væri uppi. Þetta endurtók
sig nokkrar nætur en fjaraði svo út.
Var mjög sjóveikur
Þegar síldveiðin minnkaði og
hvarf varð atvinnuleysi á Siglufírði.
Við fluttum til Njarðvíkur og bjugg-
um þar fyrstu árin í bragga. Það
var neglt fyrir hurðir og glugga á
húsinu okkar fyrir norðan, síðar var
það selt og loks tók snjóflóð það.
Fyrsta sumarið fóm pabbi og
mamma norður en það veiddist lítið
og þau komu suður aftur. Ég réði
mig eins og fyrr sagði fjórtán ára
á fískibátinn Vögg sem Daníel móð-
urbróðir minn stjórnaði og var í eigu
móðurbræðra minna. Við fórum
fyrst á reknetaveiðar. Ég var hræði-
lega sjóveikur en vildi ekki gefast
upp. Ég var tvö ár að sjóast, horað-
ist og var ekki orðinn neitt nema
bein og skinn. Gamall maður sem
kallaður var Geiri Ben var kokkur
á Vögg. Hann var illilegur á að ’§já
en gæðablóð. Hann stamaði mÍKÍjí
Þegar ég át ekki lagaði hann á disk
fyrir mig, tók svo skolpfötuna og
rak hana í klofíð á mér, gretti sig
ógurlega og sagði: „ééttu - ééttu,
eða drepstu." Hann hélt því fram
að eitthvað yrði eftir þótt ég ældi
og það hefur verið rétt, alltént lifði
ég þetta af. Þess ber að geta að
það er lykilatriði til að vel gangi á
sjó að sjómennimir fái kraftmikla
fæðu, þá geta menn þolað vökur
og vosbúð.
Það var erfítt að byija sjó-
mennsku á reknetum, það er mikil
vinna og erfíður veiðiskapur. Fisk-
urinn var slitinn úr með handafli
og marglyttan brenndi bæði hendur
og andlit, sjórinn rann inn í stakk-
anna og upp í ermamar og maður
var alltaf klofblautur. Ég á eigi að
síður góðar minningar um þetta
tímabil, ekki þó um landlegurnar
sérstaklega, ég var með svo mikla
sjómannsdellu að ég fór ekki í land
nema tilneyddur, ég var bara í bátn-
um þótt verið væri að landa nema
að ég væri alveg að drepast úr sjó-
veiki þegar hreyfíng var í höfninni.
Einu sinni man ég eftir að það komu
útiendingar í rútu og vom að fylgj-
ast með bátnum landa í Njarðvík,
höfnin þar er erfíð og ég var að
æla og reyndi eftir mætti að fela
mig bak við tunnuna sem ég var
moka síld í.
Ef ég drekk megið þið drekka
Eftir tvö ár á sjónum keypti ég
bát með bróður mínum, við vorum
lengst af saman á sjónum. Ég fékk
réttindi til að mega stjórna 30 tonna
bát og ráðherrabréf upp á undan-
þágu. Við áttum bátinn í tvö ár og
þá fór ég í Stýrimannaskólann og
fékk þar fiskimannapróf, útskrifað-
ist árið 1957. Ég tók svo við stjórn
á bátnum Heimi frá Keflavík, hann
átti ágætismaðurinn Falur Guð-
mundsson sem nú er látinn. Á hon-
um voru tíu til tólf skipveijar. Ég
hafði ekki mikið fyrir skipsstjóm-
inni, þetta kom allt nánast af sjálfu
sér. í landlegum hafði ég það þann-
ig að skipvetjarnir máttu drekka ef
ég drakk. „Ef að ég drekk ekki, þá
drekkið þið ekki,“ sagði ég við þá.
Þeir fóru eftir þessu og fylgdust vel
með mér í landlegum. Stundum fór
ég með þeim á böll en ef ég var
þreyttur og vildi hvíla mig þá fékk
ég mér bara einn sopa og ekki
meira, þá tóku þeir sprettinn fram
í, en það mátti enginn drekka dag-
inn eftir, það var algerleg bannað.
Þetta var góð regla.
Það voru mikil uppgrip að vera á
sjónum á þessum árum, Suðurnesin
voru auðsuppspretta fyrir allt landið
þá. Fiskverð var að vísu ekki hátt
en aflinn var svo mikill. Ég get
nefnt sem dæmi að á Bergvíkinni,
sem ég var lengi skipstjóri á, feng-
um við árið 1965 23 þúsund mál á
tunnur. Þegar ég kom heim um
haustið þá keypti ég mér bíl, ég
borgaði hann á borðið og mig mun-
aði ekkert um það. Skiptaprósentan
var var há á þessum tíma, mann-
skapurinn fékk talsvert mikið af
aflanum, meira en nú, en fískverðið
var lágt. Ég var þá að tyrfa lóðina
heima hjá mér og mér var bent á
að fá mér skít til að setja undir
þökumar. Mér fannst það sjálfsagt.
Mér var bent á hvar ég gæti fengið
hænsnaskít og ég þangað. Þá kost-
aði kílóið af hænsnaskítnum þtjár
krónur og ég hætti við, mér fannst
ekki hægt að kaupa hænsnaskít á
þijár krónur þegar kílóið af bræðslu-
síldinni sem ég hafði verið að físka
allt sumarið var ekki nema ein
króna.“ Grímur byggði ásamt for-
eldrum sínum hús í Njarðvíkum árið
1956 og býr þar enn.
Ég fiskaði létt
Alla sína sjómannstíð var Grímur
á fískveiðiskipum, skyldi hann hafa
verið fískinn? „Ég fískaði létt, mjög
létt, ég held ég segi bara að þetta
hafi gengið sæmilega, það er ekki
of mikið sagt,“ segir Grímur og
hlær. Talið berst að mannraunum á
sjó. „Maður kemst ekki hjá því á
löngum sjómannsferli að lenda í
erfiðleikum," segir Grímur. „Ég get
sagt þér hvað hjálpaði mér mest
þegar verulega á reyndi - ég vissi
að móðir mín bað fyrir mér og okk-
ur á hveiju kvöldi - til þess hugs-
aði ég þegar mikla erfiðleika bar
að höndum. Oft er erfítt að taka
ákvarðanir á sjónum. Menn mega
aldrei bregðast á sjó. Þegar eitthvað
gerist þar gerist það hratt. Þegar
ég lít til baka fínnst mér ég hafa
verið óskaplega heppinn. Enga skýr-
ingu hef ég á því nema þá að ég
hafi átt mér verndarengil. Ég þekkti
marga menn sem voru hæfileikarík-
ari sjómenn en ég, en þeir fórust.
Ég átti mér sannarlega verndareng-
il. Stundum dreymdi mig fyrir erfið-
leikum. Daníel móðurbróðir minn,
skipstjóri á Vögg, kenndi mér sjó-
mennsku. Eftir að hann dó kom
hann stundum til mín í draumi og
aðvaraði mig. Það hjálpaði mér mik-
ið. Sem dæmi get ég sagt frá atviki
sem gerðist þegar ég var að róa frá
Sandgerði og við vorum á línuveið-
um. Dag einn var ágætis veður,
austangolukaldi en spáin var mjög
óráðin, djúp lægð suður í hafí en
eigi að síður var ekki illa spáð og
við rérum en seint þó. Þegar við
vorum búnir að taka bjóðin fékk ég
mér kríu, sem kallað er, hallaði mér
á bekkinn og svaf í fímmtán mínút-
ur. Þá dreymir mig Daníel, hann fer
með heilræðavísur. Hann var glaður
og leit vel út og þegar ég vakna
man ég fyrstu hendinguna: Oft flýt-
ir sér óheppinn. Þegar við vorum
að sleppa var bátur að landa við
bryggjuna fyrir aftan okkur. Sonur
Daníels var stýrimaður á þessum
bát, ég kalla til hans og segi honum
að mig hafí dreymt pabba hans og
það muni ábyggilega gera kolvit-
laust veður. Hann segir skipstjóran-
um frá þessu og þeir fara bara rétt
út fyrir sundið og leggja á grunnið.
Oft flýtir sér óheppinn
Svo undarlega fór hjá mér að
þegar ég var kominn af stað gleymdi
ég draumnum og við róum alveg út
á Eldeyjarboða, í sex klukkutíma.
Veðrið var mjög gott og við lögðum
línuna. Um nóttina gerði útsynning
og það versnaði alltaf veðrið og þá
mundi ég loks eftir draumnum. Við
drógum alla línuna, gerðum sjóklárt
og ég keyrði hægustu ferð sem
hægt er. Ég var ábyggilega hundrað
sinnum kominn á fremsta hlunn
með að auka ferðina en gerði það
ekki, ég mundi aðvörunina: Oft flýt-
ir sér óheppinn. Allt í einu hætti
báturinn að láta að stjórn, það var
gríðarlegur brotsjór sem elti okkur.
Eg reyndi að halda bátnum beint