Morgunblaðið - 14.09.1997, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 1997 B 15
EINS og við
má búast,
hafa fjölmargar
bandarískar kvik-
myndir verið
gerðar, þar sem
hafnaboltaíþrótt-
in ieikur stórt
■ hlutverk. Fyrir
) þá sem vilja
kynna sér leikinn
og stemmninguna
í kringum hann
er minnst hér á
nokkrar þessara
mynda.
(Orion, 1988.)
Árið 1919 gerðist eitt mesta hneykslið í
sögu bandarísks hafnabolta. Chicago
White Sox voru komnir í úrslitakeppnina á
móti Cincinnati Reds, þegar hópur leik-
manna Wliite Sox samdi við fjárhættuspil-
ara um að tapa keppninni og þiggja fyrir
dágóðar summur. Þetta vakti gífurlega
reiði bandarísks almennings og átta leik-
menn Wliite Sox voru settir í ævilangt
bann sem atvinnumenn, þar á meðal einn
frægasti Ieikmaður þess tíma, „ShoeIess“
Joe Jackson. Liðið var í mörg ár að rétta
úr kútnum eftir þetta hneyksli, en hópur-
inn sem spilaði 1919 gekk ævinlega undir
skammarheitinu „Black Sox“. Hópur leik-
ara fer á kostum í þessarri mynd, þeirra á
meðal John Cusack, Christopher Lloyd,
Charlie Sheen og Micahel Rooker. Leik-
sljóri er rithöfundurinn og leikarinn John
Sayles (City of Hope), en hann leikur
einnig blaðamann í myndinni.
(Universal, 1989)
Það er kannski við hæfi að horfa á þessa
kvikmynd,eftir að hafa séð Eight, Men Out.
Ungur bóndi (Kevin Costner) í Iowa-ríki
byrjar að heyra raddir, sem segja honum
að byggja hafnaboltavöll á landi sínu. Eftir
að völlurinn er tilbúinn, birtast þar löngu
horfnir leikmenn íþróttarinnar. Fyrstur til
að koma er einmitt „Shoeless" Joe
Jackson, og stuttu síðar birtast félagar
hans úr Chicago White Sox, þeir sem bann-
færðir voru, árið 1919. Síðan bætist
stöðugt í hópinn. En þegar á myndina líð-
ur, kemur hinn raunverulegi tilgangur
leikvangsins í ljós. Leikstjórinn, Phil Alden
Robinson, fer stundum yfir strikið í tilfinn-
ingaseminni, en fyrir unnendur hafnabolta
er það skemmtilegur draumur að sjá allar
helstu hetjurnar samankomnar á litlum
velli, lengst útá kornökrum Iowa.
„Þrjú högg og út með þig"
GOÐSAGNIR hafnaboltans vestra - Babe
Ruth og Lou Gehrig eða Járnhestur-
inn en þeir léku saman tíu leiktímabil.
háan stall, þótt hann hefði vel efni á því. Þetta
tengist held ég líka einni af ástæðunum fyrir
vinsældum hafnabolta hérna,“ heldur hann
áfram. „Maður getur setið í stúkunni, horft á
leikinn, og talið sér trú um að maður geti nú
gert þetta eins vel og leikmennirnir. Það er
auðvitað út í hött, en líttu á mennina sem eru
að spila. Þeir eru sumir komnir vel á fertugs-
aldur, komnir með kollvik, og líta ekkert sér-
staklega út fyi-ir að vera í góðri æfingu. Maður
gæti villst á þeim og John Smith, sem á heima í
næsta húsi. Ástæðan er nefnilega sú að hafna-
bolti er ekki aðeins líkamleg íþrótt, heldur að
stórum hluta hugarleikfimi, og það tekur mörg
ár að komast almennilega inn í leikinn.“
Við ræðum aðeins um launin sem þessir
menn fá fyrir að spila. Eins og í öðrum at-
vinnumannaíþróttum hér í landi, eru leikmenn
giTðarlega vel launaðir - þeir bestu þéna millj-
ónir dollara fyiTr hvert leiktímabil, auk þess að
hala inn annað eins og meira fyrir auglýsingar.
„Það sem er hins vegar öðruvísi við hafna-
bolta,“ segir Gonyea, „er að í flestum tilfellum
líða mörg ár, áður en leikmenn byrja að þéna
af alvöru. Hafnaboltaliðin gera samninga við
efnilega háskólastúdenta, alveg eins og í körfu-
bolta og fótbolta, en í stað þess að senda nýlið-
ana beint út á völl, þá eru þeh' sendir í nýliða-
deildina (Rookie league), þar sem þeir hefja
ferilinn. Liðin í aðaldeildunum (Major Leagu-
es) eiga og reka síðan lið í undirdeildum (Min-
or Leagues), þar sem verðandi stjörnur fá
tækifæri til að þroska hæfileikana. Það geta
síðan liðið nokkur ár, áður en leikmenn komast
í aðalliðin. Sumir fá aldrei það tækifæri, og
eyða ferlinum með einhverju liði sem keppir
kannski í Norður Carolínu Deildinni, eins og
aðalpersónan sem Kevin Costner lék í kvik-
myndinni Bull Durham."
Sérstakur leikur
Meðal íþróttagreina sem stundaðar eru í
þessu landi, hefur hafnabolti ákveðna sérstöðu,
hvað reglur vai'ðar. Hafnabolti er eina íþróttin,
þai' sem liðið í sókn er ekki með boltann, held-
ur er það varnarliðið sem höndlar hann - aðal-
lega kastai'inn og gríparinn. Eina skiptið sem
sóknarliðið snertir boltann, er þegar hann
smellur í kylfu þess sem slær. Leikvangurinn
er líka sérstakur. Hann er í laginu eins og
demantur (og dregur amerískt nafn sitt af því),
og samkvæmt ströngustu skilgreiningu regln-
anna, þá nær það svæði þar sem gildur (fair)
bolti lendir, yfir einn fjórða jarðarkúlunnar,
því að í rauninni eru engin endamörk á vellin-
um - upphafspunkturinn er á heimahöfn, og
endapunkturinn, þar sem hliðarlínurnar tvær
mætast aftur, er nákvæmlega hinum megin á
jarðarkúlunni.
Hafnabolti og eilífðin
„Ég trúi á hafnabolta. Ég hef reynt öll
stærstu trúarbrögðin, ogflest af þeini smærri.
Éghef tilbeðið Búdda, Allah, Brahma, Vishnu,
Shiva, tré, sveppi og Isadóru Duncan. Ég veit
ýmislegt. Það eru til dæmis 108 perlur í kaþ-
ólsku talnabandi og það eru 108 saumar i
hafnabolta. Þegar ég komst að þessu síðast-
nefnda, ákvað ég að gefa Jesús séns. En það
hreinlega gekk bara ekki upp. Guð veitti mér
of mikla sektarkennd.... Það er nefnilega engin
sektarkennd í hafnabolta - og manni leiðist
aldrei. Leiktímabilið er langt og maður verður
að treysta því. Þetta er alveg satt: ég hef
reynt öll þessi trúarbrögð og eina trúin sem
virkilega nærir sálina, daginn inn og daginn út
- er trúin á hafnabolta.“
Þessi tilvitnun í Annie Savoy, persónuna
sem Susan Sarandons leikur í kvikmyndinni
Bull Durham, segir kannski aht sem segja
þarf. Á síðustu setningunni fylgh' myndavélin
Annie eftir, þegar hún gengur inn í stúkuna á
heimavelli Durham Bulls, og líkingin við kirkju
verður næstum þvi áþreifanleg. Kannski er
heldur ekki að furða að fólk hafí líkt leiknum
við trúarbrögð. Eins og í flestum trúarbrögð-
um, þá er óendanleikinn til staðar í hafnabolta.
Afmörkunin á hverri lotu leiksins er hvorki
bundin við tímalengd né stigafjölda, heldur
endar lotan þegar þrír leikmenn úr hvoru liði
eru úr leik, vegna þess að þeir hafa ekki hitt
boltann, varnarliðið hefur gripið hann á lofti
frá þeim (flyball), eða þeir hafa ekki komist á
fyrstu höfn eftir löglegt högg.
Þótt það hafi ekki gerst ennþá, þá er þess-
vegna mögulegt að leikur í hafnabolta verði
óendanlega langur og vissulega gerist það oft
að hætta þarf leik að kvöldi og ljúka við hann
daginn eftir. Þar að auki er spilað til sigurs,
þannig að ef staðan er jöfn efth' níu lotur, er
leikið áfram þar til sigur vinnst í leiknum.
„Þetta er eitt af því sem er svo heillandi við
leikinn," segir Gonyea, „þessi vitund um að
leikurinn fari fram í sínum eigin heimi; eins og
hversdagurinn fyiTr utan skipti ekki öllu máli.
Það er auðvitað blekking í sjálfu sér, að hugsa
svona - ég meina, ég gæti ekki setið hérna til
eilífðarnóns - en þetta er samt partur af róm-
antíkinni sem umlykur hafnabolta, og þetta
fmnurðu hvergi annars staðar í bandarískum
íþróttum. Þegar maður síðan hugsar um að
þetta er einmitt íþróttin sem hefur í gegnum
árin sameinað kynslóðh’nar, þá er kannski eng-
in furða að hafnabolti skipi eins mikilvægan
sess í þjóðlífinu okkar og raun ber vitni,“ segir
Don. „Eg er búinn að koma á þennan leikvang
síðan ég var smástrákur, fyrst með afa mínum
og pabba. Núna fer ég með fjögurra ára dóttur
mína á leiki og við skemmtum okkur dável
hérna saman.“
Níunda lotan er að renna sitt skeið á enda.
Fólk er farið að tínast úr stúkunni, enda er
ljóst að Tigers eru með öruggan sigur í höfn.
Lokastaðan er 14 stig á móti 9 stigum þeirra
Baltimore manna. Við bindumst fastmælum
um að hittast á næsta leik.
Höfundur er blaðamaður og skrifar fyrir
Morgunblaðið frá Handan'kjunum.
(Minor Leagues). Þau lið eru
mörg í eigu stóru liðanna, og þar
eru efnilegir leikmenn gjarnan
aldir upp og þjálfaðir fyrir aðal-
deildina. Háskólalið spila síðan í
sínum eigin deildum, og flest
bandaiTsk börn hafa einhvern
tímann spilað hafnabolta í Litlu
deild (Little League).
„Balls“ og „Strikes"
CAL Ripken jr. hjá Balti-
more Orioles býr sig undir
að kasta í leik gegn Boston
Red Sox en hann hefur leikið
allra manna flesta leiki
bandarísku hafnarboltadeild-
inni eða 2411 leiki í röð.
AÐ væri efni í nokkrar
blaðsíður Morgun-
blaðsins, að ætla sér að
útskýra reglur og
skipulag bandarísks hafnabolta
til hlítar. Hér verður þess vegna
aðeins drepið á helstu atriðum
leiksins, þannig að áhorfendur
skilji að einhverju leyti hvað fer
fram.
Fyrst nokkur orð um deilda-
fyrirkomulagið hjá atvinnu-
mannaliðunum. Aðaldeildirnar
(Major Leagues) eru tvær, Am-
eríska deildin (American
League) og Þjóðardeildin
(National League). í hvorri deild
leika 15 lið í þremur riðlum og
fram á núverandi leiktímabil
léku liðin aldrei utan sinnar
deildar. Leiktímabilið hefst á
vorin og því lýkur með úrslita-
keppninni (World Series), seint í
október, þai' sem sigurvegarar
hvorrar deildar berjast um
heimsmeistaratitilinn. Núver-
andi heimsmeistarar eru New
York Yankees. Auk aðaldeild-
anna eru svæðisbundnar deildir
Hafnaboltaleikvöllur er í lag-
inu eins og demantur með réttu
horni. I horninu er heimahöfnin,
með heimaplötunni (home plate),
þai' sem gríparinn, kylfarinn og
einn af þremur dómurum
standa. Utfrá heimahöfn liggja
tvær línur og innan þeirra er
það sem kallað er „fair ter-
ritoi'y." Svæðið utan þeirra kall-
ast „foul territory“. Á miðju vall-
arins, 20 metra frá heimaplöt-
unni, stendur kastarinn og kast-
ar til kylfarans, sem reynir að
sláboltann út á völl.
I hvoru liði eru níu leikmenn.
Leikurinn skiptist í níu lotur
(innings) og í hverri lotu slá þrír
leikmenn frá hvoru liði. Kylfar-
inn stendur hjá heimaplötunni
og gerir sitt besta til að slá bolt-
ann, sem kastarinn sendir. Yfir
heimaplötunni er ímyndaður
kassi. Utlínur hans markast af
lögun heimaplötunnar og hæð
hans nær frá hnjám og upp að
bringu kylfarans. Innan þessa
kassa verður boltinn að koma frá
kastaranum, svo kastið teljist
gilt. Kylfarinn fær þrjár tilraun-
ir til að hitta gilt kast, en í hvert
skipti sem hann sveiflar, telst
það sem tilraun (,,strike“), þó
svo að kastið hafí verið ógilt.
Fyrstu tveh- „foulballs" kylfings
teljast vera tih-aunir, en þriðja
„strike" getur ekki verið „foul-
ball“, heldur verður að vera mis-
heppnuð sveifla, eða gildur bolti.
Þannig geta menn fræðilega
staðið til eilífðar og slegið „foul-
balls“ uppí stúku. Efth' þrjú
„strikes" eru menn úr leik, eða
„out“. Ef kastið er ógilt, og
kylfarinn sveiflar ekki, þá kall-
ast það „ball“, og ef kastarinn
kastar þremur ógildum köstum,
má kylfarinn ganga á fyrstu
höfn. Þetta gera kastarar stund-
um viljandi („walk the batter“),
ef staðan í leiknum er tæp og
kylfingurinn er góður.
Góðir kastarar ráða yfír
mörgum mismunandi aðferðum
til að kasta boltanum; til eru
„curveballs", „sinkers", „sliders"
og „fastballs", þar sem kastarinn
kastai' einfaldlega eins fast og
hann getur. Snilld kylfingsins
felst síðan oft í því að giska á,
hvemig næsti bolti kemur, og
sveifla eftir því.
„Flyball“ og „Grand SIam“
Ekki er nóg að hitta boltann,
því ef varnarliðið grípur hann á
lofti er kylfingurinn úr leik. Ef
höggið er gott, og lendir innan
vallar, reynh' kylfingurinn að
komast á fyrstu höfn. Sé liðs-
maður hans þar fyrir, færir sá
sig á næstu höfn. Til að skora
stig, þarf kylfingurinn (sem nú
er orðin að hlaupara), að komast
á milli allra hafnanna og aftur
heim. Það gera menn, þegar
varnarliðið er að ná í bolta sem
sleginn hefur verið út á völl.
Einnig reyna menn oft að „stela
höfn“, þ.e. að hlaupa milli hafna,
þótt boltinn sé ekki í leik. Það
sést stundum gert, þegar kastar-
inn er um það bil að henda bolt-
anum, eða ef gríparinn missir
stjórn á boltanum á heimahöfn.
Þetta bragð er þó varasamt,
enda eru rúmir 25 metrar milli
hafna og varnarmenn eru fljótir
að bregðast við. Algengast er að
sjá „þjófnað“ á annarri höfn, því í
venjulegum vamarleik stendur
enginn vamarmaður þar og
þangað er lengst að kasta boltan-
um frá heimaplötunni.
Þegar kylfingur slær boltann
útfyiTr völl og skorar heima-
hlaup (homerun), er boltinn úr
leik og stigið er tryggt. Bestu
heimahlaupin era síðan þegar
leikmenn eru á öllum þremur
höfnum („bases loaded“). Þá
skorar sóknarliðið fjögur stig og
talað er um að kylfingurinn hafi
hitt „Grand Slam“. Leiknum
lýkur þegar spilaðar hafa verið
níu lotur og annað liðið er yfir.
Ef liðin eru jöfn eftir níu lotur,
er spilað áfram þar til sigur
vinnst.
HAFNABOLTI snýst um baráttuna milli kylfings og kastara,
sem getur komið boltanum á 160 kílómetra hraða og hitt lófa-
stóran flöt í 20 metra fjarlægð.
HAFNABOLTI
í H0LLYW00D
The Natural
(Tri Star, 1984)
| Robert Redford leikur hér ungan sveita-
dreng, Roy Hobbs, sem þykir hafa ótrú-
lega hæfileika í hafnabolta. Áður en hann
fær tækifæri til að sýna hvað í sér býr, er
hann skotinn af dularfullri konu. Mörgum
árum síðar kemst liann að hjá einu af stór-
liðunum, New York Giants, og sannar að
hann hefur engu gleymt. Þetta er hugljúf
mynd í leiksljórn Barry Levinsons (Avalon,
1 Rain Man), þar sem ástin á hafnabolta er í
. fyrirrúmi.
Bull Durham
(Orion, 1988)
Kevin Costner, Susan Sarandon og Tim
Robbins fara hér á kostum í einni af bestu
myndum leikstjórans Ron Shelton (Tin
Cup, White Men Can’t Jump). Costner leik-
ur sjóaðan hafnaboltamann að nafni Crash
Davis, sem ráðinn er til liðsins Durham
Bulls, sem leikur í Norður-Karólínu deild-
inni. Crash fær það hlutverk að líta eftir
i efnilegum, en nautheimskum kastara (Tim
Robbins) sem er að hefja atvinnumannsfer-
ilinn. Susan Sarandon leikur Annie Savoy,
kennslukonu í Durham, sem elskar bæði
leikinn og Ieikmennina. Hún hefur það fyr-
ir venju að eiga í ástarsambandi við einn
leikmann á hverju leiktímabili, og í þetta
skiptið verður Robbins fyrir valinu. Það
kemur hins vegar á daginn að Annie á
meira sameiginlegt með Crash. Ásamt því
að vera óður til hafnaboltans, er Bull Dur-
ham einnig vel gerð og vitræn ástarsaga.
Field of Dreams
Eight Men Out