Morgunblaðið - 26.10.1997, Síða 10

10 B SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Þeir sem koma fram í
útvarpi eiga ekki að
láta móðann mása,
tafsa o g tuða, hika og
hnjóta í viðurvist hljóð-
nemans, skrifar Pétur
Pétursson. Hlustend-
ur eiga heimtingu á því
að efnið sé tilreitt með
þeim hætti að hnökrar
séu sem fæstir.
TIL SKAMMS tíma velktist eng-
inn í vafa um hvernig ætti að
bera fram ættarnafnið, sem
blasir við augum í upphafi fyrir-
sagnar. Það var eins og allir
íslendingar væru „dús“ við at-
hafnamenn þá, sem áttu hér
stóreignir og höfðu fjölda starfs-
manna í þjónustu sinni. Á húsi
því, sem nú ber hið ömurlega
og afkáralega heiti „Hitt húsið“
blasti við augum vegafarenda
skrautlegt skilti með heiti versl-
unar H.P. Duus, sem þar hafði
aðsetur. Duus-feðgar, Peter
Duus, sem kvæntur var Ástu
Tómasdóttur Bech og sonur
þeirra hjóna, Hans Peter Duus,
stýrðu verslunum sínum í
Reykjavík, Keflavík og víðar.
Bryggjuhúsið við Vesturgötu,
Geysishúsið gegnt því, Duus-
portið við Aðalstræti og fleiri
athafnasvæði minna á starfsemi
feðganna og venslamanna
þeirra, er lengi stóðu fyrir um-
svifum í atvinnurekstri. Hróðný
Pálsdóttir á Seltjarnarnesi, Ósk-
ar verkstjóri í Haga og fleiri
aldraðir Reykvíkingar gætu sagt
frá minnisstæðum vinnudögum
hjá Duus. Þeim dytti aldrei ann-
að í hug en að nefna fyrirtækið
DÚS.
Ari Johnsen óperusöngvari,
fyrsti lærði söngvarinn, var son-
ur Guðrúnar, dóttur Péturs
Duus. Ari gat sér frægðarorð
fyrir óperusöng í Berlín, Ham-
borg og Lundúnum. Stundaði
síðar söngkennslu. Kenndi
mörgum löndum sínum. Ari aug-
lýsti í Vísi 19. mai 1923:
„Islendingurinn Ari Jónsson
óperusöngvari, Leifsgötu 7, ís-
lands Brygge, Kaupmannahöfn
býður íslendingum að stunda
söngnám í Kaupmannahöfn, til-
sögn. Hann hefir sungið í Weim-
ar, Leipzig, Hamburg, Berlín,
Hannover og v. 36 af lærisvein-
um hans hafa lokið fullnaðar-
prófi.“
Dómar um listhæfileika
til sýnis
Um þessar mundir er lesið úr
ritum Þórbergs Þórðarsonar um
lifnaðarhætti í Reykjavík á fyrri
tíð. Lesarinn, þroskamikil og
fjölhæf leikkona hafði eigi notið
nauðsynlegrar fræðslu um fram-
burð. Hún talaði um Dus-
bryggju, en ekki Dúsbryggju.
Þó hefðu verið hæg heimatökin
fyrir þáttarstjórnendur í Efsta-
leiti, að leita í söngvasafn Ríkis-
útvarpsins. Þar má finna lag
Bjarna Guðmunds-
sonar (föður Hildar
fréttamanns) og Lár-
usar Ingólfssonar við
ljóð Þórbergs Þórðar-
sonar „Seltjarn-
arnesið er lítið og
lágt“.
Tryggvi Tryggva-
son og félagar sungu
það á sinni tíð.
I kvæði Þórbergs
segir ennfremur:
Prestskona fæddist í holt-
inu hér,
hún giftist manni sem
hlær að mér.“
Hér á Þórbergur
við frú Guðrúnu Pét-
ursdóttur frá Hrólfsskála á Sel-
tjarnarnesi, systur Sigurðar
skipstjóra á Gullfossi. Eiginmað-
ur hennar var séra Sigurgeir
Sigurðsson, er síðar varð biskup.
Þórbergur, Sigurgeir og Guð-
rún munu öll hafa verið félagar
í Ungmennafélagi Reykjavíkur.
Sigurgeir var glaðlyndur maður
og góðviljaður. Var spaugsamur
og mun hafa hlegið dátt að
ýmsum uppátækjum Þórbergs.
Séra Sigurgeir var sóknarprest-
ur á ísafirði á þeim árum, sem
Þórbergur var þar tíður gestur
hjá Vilmundi Jónssyni, er þar
var þá héraðslæknir. Þórbergur
segist hafa ort ljóðið í „sótt-
hitakasti“ á Stýrimannastíg 9
haustið 1923 . ..
Lagið segir hann að
Bjarni Guðmunds-
son og Lárus Ing-
ólfsson hafi samið í
járnbrautarlest í
Rússlandi. „Sjald-
gæfur viðburður, að
íslenskir tónverkar-
ar hafi smekk fyrir
að semja lög við
annað en sentimen-
talan leir.“ Móðir
annars tónskáldsins,
Bjama, var hinsveg-
ar ekki jafn hrifin
af uppátæki sonar-
ins. Nikólína Sig-
urðardóttir var frá
Pálsbæ á Seltjarnar-
nesi. Heimir Þorleifsson sagn-
fræðingur segir frá því í „Selt-
irningabók" sinni að Nikólína
hafi kunnað syni sínum „litlar
þakkir fyrir þetta innilegg hans
til vísna Þórbergs, sem hún taldi
hinn versta samsetning".
Um leið og fundið er að fram-
burði í þætti Ríkisútvarpsins
skal fúslega játað að þar hefir
mörgum orðið á í messunni.
Greinarhöfundur, sá er þessar
línur ritar, er í þeim hópi. Lengi
lifir í minni símhringing í leyni-
númer Ríkisútvarpsins 4996 dag
nokkurn árið 1941. Síminn var
á gangi milli magnarasalar og
þularstofu. Nýráðinn starfsmað-
ur stóð við grammófón, sem á
máli málhreinsunarmanna var
nefndur „söngvél". Plata var
lögð á fóninn og söngkonan
kynnt með sænskum framburði:
Engel Lund. Lögð sérstök
áhersla á u-ið. Rétt í þann mund
sem þulurinn, sem var sá er hér
rifjar upp minningar, hafði
sleppt orðinu kom góðviljaður
hlutstandi til hjálpar. Hann
sagði í símann: „Hvað er þetta,
ungi maður. Vitið þér ekki að
þetta er hún Gagga okkar.
Gagga Lúnd. Litla stúlkan í apó-
tekinu ... Það er hún, sem heit-
ir Engel Lund á plötunni. Hún
var alin upp í næsta húsi (Gamla
apótekinu við Austurvöll).
Gagga hefir ferðast um heiminn
og sungið íslensk lög og ljóð.
Góði minn. Þér verðið að vita
þetta.“ Sá sem hér talaði og
fræddi ungan fávísan mann
reyndist vera Magnús Jónsson
guðfræðiprófessor og alþingis-
maður. Hann varð síðar formað-
ur útvarpsráðs og ráðherra um
skeið. Magnús Jónsson var fjöl-
fróður og margvís maður, hvetj-
um manni skemmtilegri. Það
mætti rifja upp síðar. Hann
hringdi seinna í sama síma.
Þetta atvik varð umhugsunar-
efni. Sýndi nauðsyn þess að leita
upplýsinga og afla sér fróðleiks
og vitneskju um flytjendur og
efni, sem var á dagskrá hverju
sinni. Þeir sem koma fram í út-
varpi eiga ekki að láta móðann
mása, tafsa og tuða, hika og
hnjóta í viðurvist hljóðnemans.
Hlustendur eiga heimtingu á því
að efnið sé tilreitt með þeim
hætti að hnökrar séu sem fæstir.
Öldruð kunningjakona mín
hringdi til mín fyrir alllöngu.
Kvaðst hafa sent Ríkisútvarpinu
bréf með ósk um að fá að lesa
útvarpssögu. Hún fékk neikvætt
svar frá framkvæmdastjóra Rík-
isútvarpsins. Hann tjáði henni
að hlustendur kysu „lærða leik-
ara“ og treystu þeim einum til
þess að lesa útvarpssögur. Nú
kannaðist ég vel við þessa konu,
sem til mín hringdi og vissi jafn-
framt að hún hafði lesið sögur
og annast útvarpsþætti með
mestu prýði. Skýrmælt og
áheyrileg. Ég furðaði mig á
þessu svari framkvæmdastjóra,
en vissi að konan sagði satt. Var
fullvel kunnugt um yfirlætisfulla
afstöðu svokailaðra mennta-
manna, sem töldu einskisverðar
prófgráður sanna yfirburði
skriftlærðra og settu þá skör
ofar alþýðu. Að sögn séra Árna
Þórarinssonar voru þeir Eyjólfur
„ljóstollur“ og Jóhannes bóndi
Magnússon í Dal þeir menn sem
hann heyrði „lesa með mestri
prýði“. „Oft hef ég óskað þess,
að háskólinn hérna og útvarpið
hefðu haft þessa menn til að
kenna prestum og útvarpsþulum
frambuð," bætti séra Árni við
frásögn sína. Hvorugur þeirra
er prófasturinn nefndi naut svo-
kallaðrar æðri menntunar.
Eyjólfur „ljóstollur" Magnússon
lærði bókband í Reykjavík. Það
var allt og sumt.
Duus-bryggjan hét áður
Fischers-bryggja. Hún var við
norðurhlið Bryggjuhússins, sem
dró nafn sitt af þeirri staðreynd
að þá fyrst var hægt að ganga
þurrum fótum á land er Fischer
faktor gekkst fyrir því framtaki
að skip gætu lagst þar við fest-
ar. Duus-fjölskyldan eignaðist
verslun Fischers. Það varð öflug-
asta útgerðarfyrirtæki hér á
landi. Stóð veldi þess allt til árs-
ins 1928. í Bryggjuhúsinu er nú
rekinn veitingastaður.
Það var lengi eitt höfuðein-
kenni Ríkisútvarpsins og aðals-
merki, að fróðleiksfús og vellæs
alþýða átti sæmilega greiðan
aðgang að hljóðnema í húsa-
kynnum stofnunarinnar. Breyt-
ing á þeim starfsháttum verður
ekki til bóta. Hljóðnemi Ríkisút-
varpsins á ekki að vera spýtu-
bijóstsykur eða kjör-íspinni, sem
gengur bara milli manna og
munna í einskonar stjörnufáka-
og hústökuliði í Efstaleiti.
Mér kemur stundum til hugar
hvort hér eigi að hefja nýskipan
menntamála að hætti liðinnar
aldar. Þá gaf Rasmus Rask út
„Lestrarkver handa heldri
manna börnum“. Sveinbjörn
Hallgrímsson svaraði með því
að gefa út „Nýtt stafrófskver
handa minni manna börnum".
Ljúkum svo þessu spjalli með
því að þakka Margréti Helgu
leikkonu fyrir ljómandi frammi-
stöðu í fjölda hlutverka á leik-
sviði og í útvarpi. Jafnframt ber
að þakka Gísla Halldórssyni leik-
ara ógleymanlegan lestur á góða
dátanum Svejk.
Höfundur er þulur.
AÐALSTRÆTI 2, sem nú heitir Hitt húsið, var verslunarhús Duus-verslunar í upphafi þessarar
aldar en eitthvað vafðist það fyrir mönnum hvort bera ætti fram sem Dus eða Dús.
„Duus kaupir
af þeim
málfiskinn“
GAGGA okkar
Lúnd en ekki
Engel Lund.
1 il Y J A BÍLASALAN 1 SÍMI 567 3766 OG 577 2800.
Toyota Carina E CU
Daihatsu Charade CR.
BMW 3251
Crand Cherokee Limited 4.0
Renault Clio RT
Árg. 1993, ek. 63 þús. km. Steingrár.
Sjálfsk., ABS hemlar, toppl., þjófavörn,
álfelgur. Skipti á ódýrari. Verð kr. 1.220 þús.
Árg. 1994, ek. 48 þús. km, dökkgrænn.
Beinsk. 5 gíra. Verð 720 þús.
Árg. 1992, ek. 89 þús. km. hvftur. ABS
hemlar, topplúga, spoiler, 17"BBS álfelgur.
Skipti á ódýrari. Verð kr. 2.200 þús.
Árg. 1994, ek. 37 þús. km, rauður, Sjálfsk.,
leðurákl., álfelgur, ABS hemlar. Skipti
möguleg á ódýrari. Verð kr. 3.100 þús.
Árg. 1993, ek. 28 þús. km. Sjálfskiptur,
vökvastýri. Fjarstýrðar samlæsingar.
Verð kr. 780 þús.
lUýja bílasalan ♦ Helgi Jóhannsson, lögg. bifreiðasali. ♦ Markús Þórhalisson, sölustjóri. ♦ Jósteinn Þorgrímsson, sölustjóri.