Morgunblaðið - 12.11.1997, Qupperneq 24

TTflAfiTTMIVftTM
MORGUNBLAÐIÐ
r!v TOf){ í» f
24 MIÐVIKUDAGUR 12. NÓVEMBER 1997
LISTIR
Fj ölniskomplexínn
ekki djúpstæður
s
Utkoma annars tölublaðs tímaritsins
Fjölnis hefur dregist nokkuð en nú er það
loksins komið í búðirnar. Þröstur
Helgason var einn þeirra sem beið í ofvæni
eftir því að blaðið kæmi aftur út og það
er ekki laust við að honum sé létt eftir að
hafa lesið sig 1 gegnum það.
Náttúran og
ástarþráin
MARGIR voru orðnir úrkula vonar
um að Fjölnir hinn nýi fengi tækifæri
til að slíta bamsskónum en hér er
hann kominn og menn geta tekið
gleði sína á ný. Og það sem meira er,
ritstjórinn, Gunnar Smári Egilsson,
virðist hafa tekið mark á gagnrýni á
fyrsta tölublaðið. Hann skrifar
reyndar langa þakkargrein til
gagnrýnenda sinna aftast í þetta nýja
blað þar sem hann lofar þá
og prísar fyrir skarplegar
athugasemdir. Auðvitað not-
ar hann líka tækifærið til að
snúa út úr flestu því sem
sagt var um blaðið, lesend-
um og þó einkum sjálfum
sér til skemmtunar, en aðal-
atriðið er að hann hefur fært
ýmislegt til betri vegar í því.
Yfirgengilegur
orðavaðall
Meginbreytingin á blað-
inu frá fyrsta tölublaði er að
ritstjóri hefur tekið upp
strangari ritstjórn, þó að
enn mætti bæta um betur í
þeim efnum. I öðm
tölublaðinu eru fleiri bita-
stæðar greinar en í því
fyrsta, en sumar þeirra
hefði mátt gera betri og
læsilegri með markvissri og
vandlátri ritstýringu. I fyrr-
nefndri grein sinni furðar
Gunnar Smári sig á því að
gagnrýnendur skyldu hafa
sagt greinar í fyrsta blaðinu
of margar og of langar.
Hann segir Fjölni vera
„textablað eins og Skímir
og The EconomisF og engin
kvarti undan því að þau blöð
séu of efnismikil.
Það er hægt að finna greinar í
Skírni sem era jafn langar þeim sem
um er rætt' í Fjölni en í The
Economist eru þær hins vegar sjald-
séðar. En það er ekki aðalatriðið hér,
heldur hitt að sumar greinar í Fjölni
þyrfti augljóslega að vinna meira
áður en þær komast á prent, þótt
ekki sé gerð krafa um jafn vönduð
vinnubrögð og stunduð eru á Skírni
og heimsblaði eins og The
Economist. Það er bara ekki gott
þegar yfirgengilegur orðavaðall
greinarhöfundar er farinn að
skyggja á umfjöllunarefni hans sem
er kannski gott og áhugavert. Þetta
gerðist til dæmis í grein Gunnars
Smára um málefni kirkjunnar í
fyrsta tölublaði Fjölnis og þetta ger-
ist einnig í grein hans um Sovét-
Island í öðra tölublaðinu. I þeirri
grein ber inngangurinn nafn með
rentu, Öllu má nú ofgera.
Þessi sami galli er á annars ágætri
grein Hannesar Sigurðssonar um ís-
lenska landslagsmálverkið en þar er
á ferðinni námsritgerð sem annar
maður en höfundurinn hefur tekið að
sér að þýða og stytta. Og greinin ber
þess glögg merki. Vafálítið hefði
verið betra að fá Hannes sjálfan til
að endurskrifa ritgerðina. méð birt-
ingu í Fjölni í huga.
Margar áhugaverðar - en mis-
góðar - greinár era í öðra tölublaði
Fjölnis og skal nokkurra þeirra getið
hér.
Borgarleikhúsið á beinið
Jón Viðar Jónsson, leiklistar-
gagnrýnandi, heldur áfram þar sem
frá var horfið í Dagsljósi Sjónvarps-
ins og spyr hversu djúpt Borgar-
leikhúsið eigi að sökkva. Jón Viðar
deilir hart á störf Þórhildar
Þórleifsdóttur: „Mér er ekkert laun-
ungarmál, að ég hef aldrei haft sér-
stakt dálæti á henni sem leikstjóra
og fáar sýningar hennar hafa hrifið
mig veralega," segir hann og bætir
við: ,A-ð minni hyggju er helsti veik-
leiki Þórhildar sem leikstjóra sá, að
hún hirðir of sjaldan um að kafa
nógu djúpt ofan í textann og kalla
fram hið besta í leikendum sínum.“
Jón Viðar segir að Þórhildur hafi
verið lofandi leikstjóri þegar hún
kom fyrst fram á sjónarsviðið en
lítið standi eftir af þeim ferskleika í
þeim sýningum sem hún hafi verið
að setja upp innan veggja Borgar-
leikhússins, svo sem í Völundarhúsi
Sigurðar Pálssonar.
Jóni Viðari þykir Þórhildur bæði
hafa gert góða og vonda hluti síðan
hún tók við stjórn Borgarleikhúss-
ins, happaráð hennar hafi verið sú
viðleitni að endurlífga verk Jökuls
Jakobssonar en að öðra leyti hafi
verkefnavalið einkennst af
mistökum. Stjómunarlegan vanda
leikhússins segir Jón Viðar að megi
hins vegar leysa með því að taka
upp sama fyrirkomulag og gildi inn-
an Þjóðleikhússins og minnka þurfi
völd félaga Leikfélags Reykjavíkur,
það er starfsmanna leikhússins.
Myndlistin í
orðræðumassanum
Fjallað er um íslenskan myndlist-
arheim í tveimur greinum. Hannes
Lárasson veltir því fyrir sér hvað
hrjái íslenskan myndlistarheim.
Hannes segir í fremur moðsuðulegri
grein sinni að eitthvað mikið sé að
þrátt fyrir að öll vinnu- og sýning-
araðstaða sé góð, menntun bæði
listamanna og annarra sem sýsla við
myndlist sé mikil og áhugi einnig.
Ástæða þessa segir Hannes að felist
í því að „íslenskt menningarlíf, en ís-
lenski myndlistarheimurinn alveg
sérstaklega, er markaður, mér ligg-
ur við að segja sjúkur, annars vegar
af valdhroka, fumi og einangran
þeirra sem fara með stjórn mynd-
listarstofnanana og hins vegar kyrk-
ingslegri undirgefni listamannanna
sjálfra sem jaðrar við hreinræktaða
þrælslund."
Hannes nefnir margt fleira sem
mætti vera betra, svo sem að íslensk
myndlist sé ekki í neinum tengslum
við það sem er að gerast erlendis í
faginu og að gagnrýni sé ekki
stunduð hér að neinu marki. En það
sem slær mann kannski helst við
þessa grein er að ekkert umkvört-
unarefna Hannesar er nýtt, ekkert
af því sem hann hefur að segja kem-
ur manni í opna skjöldu. Það eina
sem traflar lesturinn, ef svo má
segja, er heldur órakenndur, lotu-
langur og leiðinlegur stíirHannesar.
Þessi grein einkennist því af sömu
deyfðinni og Hannes segir að umlyki
íslenskan myndlistarheim.
Hannes Sigurðsson fjallar
um sama efni í grein er nefn-
ist Upplýsingarbrögð sem
myndlist. Meira er á þessari
grein að græða en þeirri
fyrrnefndu. H. Sigurðsson,
eins og höfundur kallaði sig í
auglýsingu um árið, fjallar
um myndlistina í heimi hlut-
anna, í heimi fjölmiðlanna
þar sem allt verður að end-
ingu að þéttriðnu textaneti,
orðræðu. „Með öðram
orðum,“ segir Hannes, „þeg-
ar efnið sem nýta þarf til að
skapa myndlist hefur þjónað
tilgangi sínum er það endur-
unnið og geymt í
samþjöppuðu formi sem texti
og mynd.“ Hannes óttast að
myndlistin lifi ekki þessa
efnishyggju af og niðurstaða
hans er eftirfarandi: „Þótt
myndlist og hlutvera séu ef
til vill jafnórjúfanleg og orð
og ljóð er það næstum að
verða vistfræðileg nauðsyn
að yfirstíga efnislegt eðli
myndlistarinnar og svipta
starfsemina um leið því
framstæða blætiseðli sem
tengist hlutnum."
Það er rómantísk hugmynd
að listin kljúfi sig frá hlutver-
unni, eða raunheiminum, og spuming
hvort það eigi endilega að vera
markmið hennar. Það er líka spurn-
ing hvort listin þurfi ekki hreinlega
að vera í nánum tengslum við hlut>
verana. Og hvort hún þurfi ekki á
framhaldslífi í orðræðumassa
fjölmiðlanna að halda. Ég er ekki viss
um rétt svar við þessum spumingum
frekar en H. Sigurðsson sjálfm-.
Góð viðbót
Fleiri gi'einar í þessu öðra tölublaði
Fjölnis era allrar athygli verðar þótt
ekki sé rúm til að fjalla um þær hér.
Nefna mætti grein Jóns Halls Stef-
ánssonar um forsmáðar íslenskar
bókmenntir, það er bókmennta-
greinar eins og þjóðlegur fróðleikur
sem hafa nánast gufað upp. Einnig
ritar Matthías Viðar Sæmundsson
skemmtilega grein til varnar
hjátrúnni en þar svarar hann grein
Ama Björnssonar þjóðhátta-
fræðings í Skírni um það efni.
Þótt nokkrir byrjunarörðugleikar
hrjái þennan nýja Fjölni þá er eng-
inn vafi á því að hann getur orðið
góð - og jafnvel nauðsynleg -
viðbót við blaðaflóra landsins. Það
er gott að aðstandendur blaðsins
skyldu ákveða að losa sig við allar
'tengingar við gamla Fjölni, þeir
minnast lítið á þær í þessu tölublaði
enda hefði aldrei getað verið um
neinar slíkar tengingar að ræða.
Tengingin sem birtist á forsíðunni
við tímaritið Séð og heyrt er hins
vegar hnyttin og gefur til kynna að
fjölniskomplexinn hafi ekki verið
mjög djúpstæður.
TONLIST
Hallgrfmskirkja
KÓRTÓNLEIKAR
Karlakórinn Fóstbræður og Björn
Steinar Sólbergsson fluttu verk eftir
Poulenc, Mozart, Wagner og frum-
fluttu nýtt verk eftir Hróðmar I. Sig-
urbjörnsson. Laugardagurinn 8.
nóvember, 1997.
VANDRÆÐI gagnrýnenda geta
verið margvísleg og þar sem
óvenjumikið var um tónleika þessa
helgi og vegna misskilnings um
verkaskiptingu, kom undirritaður
seint á tónleikana en náði þó að
hlýða á leik Bjöms Steinars
Sólbergssonar, sem var auglýst
fyrsta verk tónleikanna. Björn
Steinar lék E-dúr kóralinn eftir
César Franck á Klais-orgelið og
var leikur hans mjög fallega
framfærður, bæði er varðar leik og
raddskipan. Annað viðfangsefni
tónleikanna voru Fjórar litlar
bænir heilags Franz frá Assisi, eft-
ir Francis Poulenc. Þessar fallegu
smábænir voru mjög vel fluttar af
Fóstbræðrum undir stjóm Ama
Harðarsonar og sérstaka athygli
vakti smáeinssöngstrófa, sem einn
félagi í kórnum, Þorsteinn Guðna-
son, söng af glæsibrag. Söngur
kórsins, sem í verki Poulenc var án
undirleiks, naut sín sérstaklega vel
í mikilli enduróman kirkjunnar.
Aðalviðfangsefni tónleikanna var
nýtt verk fyrir karlakór og orgel,
eftir Hróðmar Inga Sigurbjörns-
son, sem nefnist De ramis cadunt
folia og er samið við 13. aldar ást-
arkvæði, eftir óþekktan höfund en
sýnir að maðurinn hefur verið sam-
ur við sig, hvað varðar ástartrega,
eins og lesa má í efnisskrá, í laus-
legri þýðingu á kvæðinu, „Veröldin
kólnar en mér er einum heitt.
LEIKLIST
Rfkissjónvarpið
AÐEINS EINN:
FYRIRTÍÐASPENNAN
Höfundur: Hlín Agnarsdóttir. Leik-
stjóri: Viðar Víkingsson. Stjórn
upptöku: Sigurður Snæberg Jónsson.
Myndataka: Dana F. Jónsson, Einar
Páll Einarsson, Einar Rafnsson, Jón
Víðir Hauksson og Gylfí Vilberg
Árnason. Hljóð: Gunnar Hermanns-
son og Vilmundur Þór Gislason.
Hljóðsetning: Agnar Einarsson.
Lýsing: Árni Baldvinsson og Ellert
Ingi Harðarson. Förðun: Málfríður
Ellertsdóttir og Ragna Fossberg.
Búningar: Ingibjörg Jónsdóttir og
Stefania Sigurðardóttir. Leikmynd:
Snorri Freyr Hilmarsson. Píanóleik-
ari: Kjartan Valdemarsson. Leikarar:
Edda Heiðrún Backmann, Kjartan
Guðjónsson, Steinn Ármann
Magnússon, Steinunn Ólafsdóttir og
Steinunn Ólina Þorsteinsdóttir. Auk
þess kom Léttsveit Kvennakórs
Reykjavfkur fram ásamt stjórnanda
sinum, Jóhönnu Þórhallsdóttur.
Sunnudagur 9. nóvember.
í ÖÐRUM þætti leikverksins
Aðeins einn er djasssöngkonan
Kristín í aðalhlutverki og samband
hennar við eiginmanninn, Jóhann,
undir smásjánni. I burtu er horfið
fínlegur leikur og nýjabrum fyrsta
þáttarins en í stað þess einkenna
þennan þátt endurtekningar og of-
leikur. Aðalvandamálið er að sífellt
er höggvið í sama knérann með
gamanmálin en lítið nýmeti borið
fram. Þessar endurtekningar ættu
kannski betur upp á pallborðið ef
leikritið væri sýnt sem ein heild, en
þáttaröð byggist, auk einingar og
Hjarta mitt brennur af ást til
þeirrar konu sem ég þrái“.
Tónskipan verksins er mikil miðuð
við lítla þríund, hreina ferand og
fimmund sem mynda eins konar
tónferlisramma, sem stefið er ofið
um og reyndar mikill hluti verks-
ins. I heild er verkið hvað
hljómskipan varðar ekki ósvipað
því er tónskáld voru að hafna
rómantíkinni áður en tónmálið
varð algerlega ótónalt. Verkið er
kaflaskipt og fylgir það kvæðinu,
sem eru fjórar vísur. Þrátt fyrir
þetta er verkið mjög samfellt og
vantaði því andstæður en aftur-
hvarfið til upphafsstefsins við
síðustu víuna myndaði fallegt
niðurlag.
I kvæðinu er að finna samlíking-
ar við náttúruna, fölnuð laufblöð og
lækkandi sól, frost og kvein nætur-
galans, skammdegið og hvíta daga
vetrarins en þrátt fyrir kólnandi
veröld brennur hjarta skáldsins af
ástarþrá. Þarna hefði mátt mála
með sterkari litum og andstæðum
og að því leyti til var verkið einum
of samlitt en mjög vel vel unnið,
fallega hljómandi og var í heild
sannfærandi flutt, þótt hugsanlega
mætti undirstrika ýmislegt með
meiri tilþrifum í flutningi og þar
með skerpa línur verksins. Slík
endursköpun verksins bíður til
næsta flutnings og mætti þá allt
eins umrita orgelþáttinn fyrir
hljómsveit.
Tvö síðustu verk tónleikanna
vora úr óperam, fyrst kór prest-
anna úr Töfraflautunni, eftir Moz-
art og Pílagrímakórinn, úr Tann-
háuser, eftir Wagner og var flutn-
ingurinn allur hinn glæsilegasti,
bæði af hálfu Björns Steinars og
kórsins undir lifandi stjórn Arna
Harðarsonar.
endurtekninga, á óvissu og
nýbreytni sem skapa framvindu og
spennu. Miðhlutinn var í uppbygg-
ingu of keimlíkur þeim fyrsta, hafði
ekkert nýtt fram að færa í gríninu
og varð þannig fyrirsjáanlegur.
Hljóðdæmi úr kvikmyndinni
Psycho eftir Alfred Hitchcock
bregður aftur fyrir og nú fáum við
að sjá gróteskan bút úr kvikmynd
Cronenbergs, Dead Ringer, sem á
kannski að bera saman við lykkju-
leit kvensjúkdómalæknisins, sem er
í traustum höndum Kjartans
Guðjónssonar. Persóna kven-
sjúkdómalæknisins tönnlast á hálf-
klúram sjúkdómsheitum á milli
þess sem hann reytir af sér fróðleik
í hlutfallstölum.
Aðal brotalömin fyrir utan
þreytta brandara er vandræðaleg
samskipti hjónanna, sem leikin era
af Eddu Heiðrúnu og Steini
Armanni. Má segja að Edda fari yf-
ir strikið í helmingi atriða, þó að oft
sé hún mjög viðunandi, og að
Steinn Armamy sé hér langt frá
sínu besta. I upphafsatriðinu
mismælti hann sig (sem var ekki
leiðrétt í hljóðvinnslu) og í öðru
atriði heyrðist illa hvað hann var að
segja.
I heildina má því segja að þessi
milliþáttur þáttaraðarinnar Aðeins
einn hafi valdið vonbrigðum. Mætti
kannski líkja ferlinu við köku sem
lofar góðu við fyrsta innlit í ofninn
en reynist fallin í miðjunni næst
þegar að er gáð. Spurningin er
hvort tekst að skapa úr henni
sannfærandi heild með sköpunar-
gáfu og óvæntum endi eða hvort
henni verði ekki bjargað úr þessu.
Sveinn Haraldsson
TENGINGIN sem birtist á forsíðunni við tíma-
ritið Séð og heyrt er hnyttin og gefur til kynna
að ljölniskomplexinn hafi ekki verið mjög
djúpstæður.
Jón Ásgeirsson
Fallin í miðjunni