Morgunblaðið - 29.01.1998, Qupperneq 30

30 FIMMTUDAGUR 29. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
EDITA Gruberova, þú ert
ein eftirsóttasta söngkona
okkar tíma, stundum ertu
kölluð hin nýja Callas, að-
dáendur elta þig jafnvel um allan
heim. Veldur slík aðdáun ekki mikil-
mennskubrjálæði?
„Nei, hún gerir mig öllu heldur
auðmjúka.“
Hvemig stendur á því að varla
hefur dregið af rödd þinni þrátt fyr-
ir langan söngferil?
„Það er gífurlegum aga að þakka.
I því felst meðal annars, að ég syng
á sviði í mesta lagi 50 sinnum á ári
og að ég syng aldrei iengur en tvo
tíma á dag. Eftir að hafa troðið upp
tek ég mér að minnsta kosti tveggja
daga hvfld. Sumir starfsfélagar
syngja í þremur heimsálfum á einni
viku. Það get ég ekki.“
Sú saga gengur, að þú mælir ekki
stakt orð af vörum daginn sem þú
átt að syngja á frumsýningu og sért
aðeins í skriflegu sambandi við fólk.
„Þetta er satt. Ég geri þetta líka
stundum á æfingum."
Eru þetta ekki prímadonnulæti?
„Það fínnst mér ekki. Ég þarf oft
á hvfldarstundum að halda. I 14 ár
söng ég við Salzburg-hátíðina; öll
þau ár fór ég aldrei í sumarfrí. En
núna er það liðið.“
Pér finnst ekkert spennandi leng-
ur við Salzburg, Mekka tónlistarel-
ítunnar?
„Að sjálfsögðu syng ég gjarnan
þar, en mikilvægara þykir mér að
hefja söngárið með óaðfinnanlegum
hætti."
Forðastu ekki Salzburg líka
vegna þess að þar er með Gerard
Mortimer við stjómvölinn maður
sem vill stokka upp i hlutunum?
„Nei, áður en hann kom til var ég
hvort eð er hætt að bjóða upp á
annað en vísnakvöld þar.“
En ef Mortimer myndi reyna að
lokka þig á staðinn með því að færa
upp óþekkta Donizetti-óperu...?
„... þá yrði ég tilneydd að fresta
sumarfríinu. En af efnisvali hans
hingað til að dæma er slíkt mjög
ósennilegt.“
Callas hin síðari
Hún er sögð komast næst því að vera goð-
sögnin Callas endurborin. Sópransöngkon-
an Edita Gruberova segir í nýlegu viðtali
við Die Woche frá frægð, fyrirmyndum og
háum fjárhæðum í óperuheiminum.
Þér fellur ekki sérlega vel við hið
leikstýrða óperuleikhús nútímans?
„Ég á í vissum mínum erfíðleik-
um með það, ég viðurkenni það fús-
lega. Það eru til leikstjórar sem
geta ekki einu sinni lesið nótur og
koma einhverju á fjalirnar eingöngu
vegna þess að það á að heita
dramatískt. Þá væri þeim nær að
færa upp nútímaleikrit. I óperum
eru partítúrar aðalviðfangsefnið,
leikstjórnin verður að lúta þeim.“
Þú sérð sjálfa þig sem þjón tón-
listarinnar?
„Já. Þess vegna skil ég heldur
ekki hvernig leikstjóra sem stýrir
uppfærslu á „Rigoletto" dettur í
hug að setja Stalín, Chaplin og
Hitler á sviðið. Það fæ ég ekki til að
stemma við þessa Verdi-óperu. Eða
þegar Peter Sellars færir „Don
Giovanni" í fátækrahverfin. Hvað á
það að þýða? Það sem okkur hefur í
áratugi verið selt sem eitthvað nú-
timalegt og nýtt hefur í raun allt
verið til áður. Hin svokallaða nýja
ópera endar samkvæmt mínum
skilningi með Riehard Strauss.“
Eftirlætistónskáld þín eru Don-
izetti og Bellini og þú grefur nú upp
gleymdar óperur þeirra - eins og
núna með „Lindu di Chamounix".
„Ég er svo þakklát íyrir að til voru
tónskáld á borð við Donizetti og Bell-
ini; það er mín tónlist, mitt fag. Ég
ber þá tvo alltaf saman við Mozart."
Hvenær syngurðu „Normu“ í
fyrsta sinn?
„Hana syng ég ekki.“
Hvers vegna ekki?
„Norma“ á ekki við mína rödd.
Hún nær í raun yfir þrenns konar
raddir: eina leikræna, eina fyrir lit-
brigðin og eina fyrir miðjusviðið,
sem hefur mest að segja fyrir hlut-
verk hennar."
Háu tónarnir eru enn þin sterka
hhð?
„Einmitt. En ég ber líka svo
mikla ofurvirðingu fyrir þessari óp-
eru, sem gerði jú Callas svo fræga.
Þetta var hennar hlutverk. Hún er
líka eins og helgimynd fyrir mér.
Hana snerti ég ekki.“
Var hún þín fyrirmynd?
„Hvað tjáningu varðar já. Röddin
var ekki alltaf sú fallegasta og
tæknilega söng hún heldur ekki
alltaf eins og bezt verður á kosið.
Að endingu eyðilagði hún sig líka á
því að syngja allt mögulegt í einni
kös. Jafnvel ekki hin guðdómleg-
asta rödd getur sungið Lucia di
Lammermoor og Lady Macbeth.
Það er eins og tenórsöngvari sem
væri vanur að syngja Mozart reyndi
allt í einu að spreyta sig á barítón-
hlutverkum."
Fyrir skömmu tróðstu upp í
heimahéraði þínu Slóvakíu í fyrsta
sinn í tæp 20 ár. Voru pólitískar
ástæður fyrir því að þú söngst þar
ekki í svo langan tíma?
„Ég hef aldrei skipt mér af
stjórnmálum og ég var aldrei skráð
í neinn stjórnmálaflokk. Ég fór frá
Edita
Gruberova
Alþjóðlegur ferill sópransöng-
konunnar frá Bratislava hófst
1976 þegar hún söng hlutverk
Zerbinettu í „Ariadne á Naxos“
Richards Strauss undir sijórn
Karls Böhm. Á síðustu árum
hefur Gruberova, sem fær svip-
uð laun fyrir söng sinn og
Pavarotti eða Domingo, helgað
sig Belcanto-söngi. Sérstaklega
hefur hún blásið nýju lífi í
gleymdar óperur eftir Gaetano
Donizetti og Vincenzo Bellini.
Bratislava á sínum tíma, 1970,
fyrst og fremst af fjölskylduástæð-
um.“
Þú hefur engan áhuga á skiptingu
heimalands þíns [í Tékkland og
Slóvakíu]?
„Jú, að sjálfsögðu. En ef ein-
hverjir geta ekki verið saman þá
verða þeir að skilja. Hver þjóð hef-
ur rétt til þess. Ég hef skilning á
þessari ásælni þjóðar eftir sjálfs-
stjóm. Það kom líka fyrir að ég sem
Slóvaki yrði fyrir barðinu á mis-
munun.“
Eitu trúuð?
„Ég trúi á að það sé eitthvað sem
leiði okkur öll. Ég trúi því líka að
söngur sé guðleg gjöf, sem fengin
er að láni.“
Myndir þú hafa áhuga á því að
troða upp - svipað og tenórarnir
þrír - ásamt tveimur öðrum
sópransöngkonum á íþróttaleik-
vöngum ?
„Nei, slíkt væri bara eftirlíking.
Líklega er ég líka sjálfselsk. Ef mér
tekst vel upp vil ég sitja ein að ár-
angrinum. Þar að auki yrði þá að
syngja með hljóðnema og það kann
ég ekki við.“
Finnst þér þau laun sem greidd
eru í óperunni sanngjörn með tiIUti
til slæmrar stöðu flestra opinberra
sjóða?
„Við stjörnusöngvararnir erum
ekkert dýrir. Það er okkur að
þakka að leikhúsin fyllast og það
er til að sjá og heyra okkur sem
gestir greiða háan aðgangseyri.
Það sem er dýrt er allt umstangið í
kring. En hver vill spara af ein-
hverri alvöru? Þegar ég lagði til,
ekki sízt með kostnaðarsparnað í
huga, að Ziirich-uppfærslan á
„Regimentstochter" yrði líka sýnd
í Vín og í Munchen höfnuðu því all-
ir - vegna þess að allir vilja vera
fyrstir með allt, enginn vill gera
eitthvað eftir öðrum. Þetta er al-
veg jafn fáránlegt og á sínum tíma
með Giorgio Strehler-uppfærsluna
á „Don Giovanni" í Mílanó. Við
æfðum í fimm vikur þar til allir
voru orðnir hásir. Síðan æfi ég
aldrei lengur en í þrjár vikur fyrir
nýja uppfærslu. Svo flókin getur
engin sýning verið að ég geti ekki
lært á tveim, þrem dögum til hvers
er ætlazt af mér.“
Undrahallir í Selárdal
ALTARISTAFLA Samúels Jónssonar í Selárdal,
sem varð tilefni þess að hann reisti kirkju.
MYIVPLIST
G a 11 e r í II o r ii i ð
SÖFNUNARSÝNING
SAMÚEL JÓNSSONí SELÁRDAL
OG AÐRIR LISTAMENN
Opið alla daga frá 14-18. Aðgangur
ókeypis. Til 11. febrúar.
GALLERÍ Hornið stendur nú í
vikunni fyrir sýningu sem er ætlað
að hrinda af stað átaki til að bjarga
og endurreisa hinar sérstæðu
byggingar og styttur sem aldraður
bóndi í Selárdal við Arnarfjörð,
Samúel Jónsson, reisti einn síns
liðs kominn Samúel er einn af okk-
ar minnisverðustu alþýðulista-
mönnum, sem lét sér ekki aðeins
nægja að mála myndir, heldur
reisti einnig yfir þær kirkju og
listasafn og skapaði í kringum sig
heilan undraheim.
Samúel lést 1969 og síðan hafa
byggingar hans og styttur smám
saman verið að grotna niður.
Skemmdimar væru líklega óbæt-
anlegar ef síðasti ábúandi í Selár-
dal, Olafur Gíslason, hefði ekki að
eigin framkvæði tekið sig til og
byrjað að bjarga þeim frá bráðri
eyðileggingu.
Ólafur J. Engilbertsson, sem
hefur haft umsjón með sýningum á
Horninu við Hafnarstræti, hefur
lengi sýnt listsköpun alþýðulista-
manna áhuga og hefur greinilega
ákveðið að við svo búið mætti ekki
lengur standa. Ólafur hefur, ásamt
nafna sínum Gíslasyni, lagt sitt lóð
á vogarskálarnar til að endurreisa
verk Samúels, með því að efna til
sýningar til að safna fé til endur-
reisnar á listasafni Samúels Jóns-
sonar. Hann hefur fengið í lið með
sér Jón Sigurðsson og endursmíð-
að líkan Samúels af Péturskirkj-
unni í Róm, sem Samúel geymdi í
kirkjunni, en hvarf sporlaust það-
an, ásamt líkani hans af indversku
hofi. Líkanið setur óneitanlega
skemmtilegan svip á sýninguna.
Ólafur hefur einnig skrifað handrit
að leikinni heimildarmynd um ævi
og störf Samúels sem nú er í smíð-
um, og það er vonandi að sú mynd
nái að opna augu fleiri fyrir sér-
stæðum töfram staðarins og sögu
hans.
Ellefu listamenn hafa sýnt mál-
staðnum stuðning með því að bjóða
fram listaverk til sýningarinnar.
Þar á meðal era Tolli, Guðbjörg
Lind, Halldór Ásgeirsson og
Magnús Tómasson. Samsýning
listamanna er aðallega í frásögur
færandi fyrir þann samhug og
skilning sem þeir sýna þessu fram-
taki. I kjallara getur svo að líta
þrettán myndir
eftir Samúel
sjálfan, þar á
meðal altari-
stöfluna ör-
lagaríku, sem
varð til þess að
hann byggði
kirkju.
Áuðvitað
ætti ekki að
þurfa að standa
fyrir söfnun af
þessu tagi, né
reiða sig á að
einhverjum
detti í hug að
reyna að bjarga
málunum þegar
allt er að hrani
komið. En
þetta er ekki
eina dæmið,
því miður, um
kæraleysi okk-
ar Islendinga og hugsunarleysi
gagnvart eigin menningararfi. Ekki
fyrir svo löngu varð stór partur af
sjóminjasögu Islendinga að ösku í
miklum eldi, þegar kviknaði í hrip-
lekri og ómannheldri skemmu í
Kópavogi, sem stóð á víðavangi og
hýsti leifarnar af árabátasögu þjóð-
arinnar. Um árabil hefur sjálft
Þjóðminjasafnið verið svo illa farið
að um tíma var rætt um hvort eina
ráðið væri ekki að rífa það. Safn-
munum hefur verið komið undan og
stungið í geymslur hér og þar um
bæinn. Það mætti halda að íslend-
ingum þætti það hin mesta pen-
ingasóun og braðl að viðhalda eigin
menningararfi. Á meðan hugarfarið
er svona er ekki við öðru að búast
en að það sem byggt hefur verið
upp af hugsjónafólki grotni jafn-
harðan niður aftur.
Gunnar J. Árnason
Tindur ísjakans
TÓIVBÓKMENNTIR
Nólnaliækur
SÖNGLAGABÆKUR
Islenzk sönglist: Einsöngslög IV-
VI fyrir háa/Iága rödd. Ritstjóri:
Ólafur Vignir Albertsson. Lagaval:
Jón Kristinn Cortes, Jónas Ingi-
mundarson, Ólafur Vignir Alberts-
son og Trausti Jónsson. Isalög,
Reykjavík 1997. 3 x 54 síður. Verð
(Tónastöðin): 3 x 2.200 kr.
ÓHÆTT er að segja að söng-
lagið hafi verið svo til eina tón-
greinin sem iðkuð var að ráði
hér á landi á fyrri hluta aldar-
innar, enda virðist sönglaga-
framleiðslan hafa verið furðu-
mikil miðað við fámenni og að-
stæður. Þó munu áhöld um laga-
fjöldann, og ræður breidd skil-
greiningar þar miklu. I strang-
asta listræna skilningi tala fróðir
menn um 2.-2.500 lög á nótum,
en ef allt er talið með, einnig lög
á tveim nótnastrengjum án sjálf-
stæðs undirleiks, þjóðlagaút-
setningar, dægurlög o.þ.h., er
talið að samanlögð niðurskrifuð
söngsköpun landans slagi hátt í
10.000 lög. Þar sem megnið er
aðeins til í handriti, þá gefur
augaleið, að enn mun af ærnu að
taka fyrir útgefendur, jafnvel
þótt þeir einskorði sig við mjósta
veg listagyðjunnar.
Auk nýlegra sérútgáfna Isa-
laga á sönglögum Jórannar Við-
ar og Jóns Þórarinssonar nær
sönglagaútgáfa forlagsins með
tilkomu ofangreindra þriggja
hefta nú yfir 8 bækur; Sönglög
I-II og Éinsöngslög I-VI. Að
frádregnum nokkram tvíbirting-
um milli Sönglaga I-II og Ein-
söngslaga I-VI nemur saman-
lagður fjöldi laga í þessum tveim
útgáfuröðum um 140 eða u.þ.b.
6% af 2.500, svo við sjáum hér
semsé aðeins glitta í efsta tind
ísjakans!
En hálfnað er verk þá hafið
er, segir máltækið. Höfundar
eru nú alls 48, og 27 þeirra með
fleira en eitt lag hver. Ef marka
má verkavalsnefnd útgáfunnar
er Sigvaldi Kaldalóns (14 lög (33
síður)) vinsælasti sönglagahöf-
undur landsins fyrr og síðar, og
kæmi það svosem fáum á óvart.
Næst á eftir fylgja Sigfús Ein-
arsson (10 (16 s.)), Jórunn Viðar
(9 (26 s.)), Páll ísólfsson (9 (19
s.)), Karl O. Runólfsson (8 (18
s.)) og Árni Thorsteinson (6 (13
s.)).
Það er vitanlega vonlaust verk
að velja úr sönglagaaríi lands-
manna svo öllum líki, og hlýtur
því smekkur og yfirsýn aðstand-
enda að bíða dóms síðari tíma.
En jafnvel þótt aðeins takist að
komast yfir lítið brot af afrakstri
íslenzkra sönglagahöfunda, þá
mun þegar ljóst, að með þessum
8 heftum - ásamt þrem nýjum
(Einsöngslög VII-IX) áformuð-
um síðar á þessu ári - fer Isa-
lagaútgáfan senn að skipa sér í
röð merkustu nótnaútgáfna lýð-
veldisins við hlið fyiTÍ tíma af-
reka eins og „Fjárlögin," Ljóð
og lög og Musica Islandica, svo
eitthvað sé nefnt.
Ættu venjulegar bókmenntir í
hlut, hefði álíka framtak án efa
hlotið ríkisstyrk fyrir löngu. En
eins og dæmin sanna, þá sitja
syfjaðar meyjar um fjárveiting-
arvaldið, þegar tónlistannál eru
annars vegar - jafnvel þótt um
þjóðargersemar sé að ræða.
Ríkarður Ö. Pálsson