Morgunblaðið - 17.02.1998, Side 18

18 ÞRIÐJUDAGUR 17. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ

LANDIÐ
Formaður sauðfjárbænda telur afurðasölukerfið ekki nógu markaðsvænt
AÐALSTEINN Jónsson við gegningar f Ijárhiísunum í Klausturseli, mokar töðunni , Morpmblaðið/Sigurður Aðalstemsson
á vagn sem hann notar við að gefa á garðann. KLAUSTURSEL á Jökuldal.
STAÐAN er slæm. Búin eru
almennt allt of lítil til að
fjölskyldurnar geti haft
fullar tekjur. Við sjáum
ekki fram úr þessu þótt tekjur okk-
ar hafí aukist á síðasta ári,“ segir
Aðalsteinn Jónsson, bóndi í Klaust-
urseli á Jökuldal, formaður Lands-
samtaka sauðfjárbænda.
Telur hann að bændur verði
áfram að leita allra leiða til að
minnka kostnað við framleiðsluna.
Þá þurfí að fylgja eftir þeim til-
raunum sem gerðar hafi verið til
útflutnings. Það sé eina leiðin til að
auka framleiðsluna. Segir Aðal-
steinn að leggja þuríl rækt við
Færeyjamarkað sem sé besti er-
lendi markaðurinn. Þá bindur hann
vonir við markaðsstarf KASK í
Belgíu, SS í Danmörku og Kjötum-
boðsins og KÞ í Bandaríkjunum.
Útflutningur á þessa markaði sé
enn í smáum stíl og verðið þurfí að
hækka en útflutningurinn lofi góðu.
Bjartsýni - svartsýni
Þegar Aðalsteinn tók við for-
mennskunni á aðalfundi í ágúst var
bjartsýni ríkjandi um betri tíð fyrir
bændur eftir að þeir höfðu lifað sín
mögrustu ár til þessa. Bændur
höfðu fengið hækkanir á afurðum,
bæði á markaði innanlands og utan.
Enn meiri áhrif hafði að kinda-
kjötsfjallið sem bændur, sláturhús
og ríkið höfðu verið í vandræðum
með í mörg ár virtist vera orðið að
lítilli þúfu, birgðir kláruðust að
mestu fyrir sláturtíð. Þá jók nýr
búvörusamningur svigrúm sauð-
fjárbænda til framleiðslu.
„Það hefur heldur dökknað síðan
við vorum í þessu bjartsýniskasti í
ágúst,“ segir Aðalsteinn um þróun-
ina síðan. Sala kindakjöts hefur
minnkað aftur. Þannig var salan
eftir ágúst 25% minni en í sama
mánuði árið áður og lítil sala var í
október og nóvember. Aðalsteinn
hefur þó þann fyrirvara á að við-
miðunartölurnar kunni að vera
falskar vegna þess að fyrra árið
hafí gamalt kjöt verið sett á útsölu
fyrir sláturtíð. „Kjötkaupmenn sem
ég hef rætt við merkja ekki veru-
legan samdrátt,“ segir hann.
Sameining
sláturleyfishafa
Kindakjöt er í harðri samkeppni
við aðrar kjöttegundir og hefur farið
sérstaklega halloka gagnvart svína-
kjöti. Er nú svo komið að kindakjöt
sem var ráðandi kjöttegund fyrr á
árum er komin niður í 40% af kjöt-
neyslu landsmanna. „Margir telja
þetta eðlilega neyslubreytingu. Að
mínu áliti er þetta of ör breyting og
ég kenni umboðssölukerfinu að
hluta til um,“ segir Aðalsteinn.
Bændur hafí for-
ystu um breytingar
Formaður Landssamtaka sauðfjárbænda telur að afurðasölukerf-
ið sé ekki nógu markaðsvænt og vill breyta því fyrir haustið þeg-
ar verðlagning sauðfjárafurða verður gefín frjáls. Telur að annars
verði halla af slátrun og dreifíngu velt yfír á bændur. Aðalsteinn
Jónsson telur rétt að öll kaupfélagssláturhús landsins sameinist
um sláturfélag en að öðrum kosti að sölufyrirtæki þeirra kaupi
allt kjötið við lok sláturtíðar og beri ábyrgð á sölu þess. Helgi
Bjarnason ræddi við bóndann í Klausturseli.
Nánar spurður um
þetta segir formaður
sauðfjárbænda: „Mér
finnst umboðssölukerf-
ið ekki nógu mark-
aðsvænt og hef gagn-
rýnt það að æði stór
hluti kindakjötsfram-
leiðslunnar er til sölu
hjá aðila sem á ekki
kjötið." Með þessum
orðum er hann að vísa
til sölufyrirtækis kaup-
félagssláturhúsanna,
Kjötumboðsins hf. í
Reykjavík. Segir Aðal-
steinn að málið sé til
umræðu og vonast eft-
ir breytingum.
Telur hann að tvær leiðir komi til
greina. Fyrri möguleikinn sem
hann nefnir er að sláturhúsin sem
tengjast kaupfélögum landsins
komi sér saman um stofnun sam-
eiginlegs sláturfélags. Sá síðari er
óbreyttur rekstur sláturhúsa en að
þau selji umboðsíyrirtækinu allt
kjötið í lok sláturtíðar.
Varðandi stofnun sameiginlegs
sláturbandalags segh- Aðalsteinn
að bændur gætu þá lagt inn hjá ein-
um aðila, sama hvar þeir byggju, og
það væri síðan slátursamlagsins að
semja um slátrun við eigendur slát-
urhúsanna. Það gæti dregið úr
þrýstingnum á fjárfestingar í slát-
urhúsum vegna útflutnings. Ef
þessi leið yrði farin myndu stór
kaupfélagssláturhús sem nú standa
utan kjötumboðsins væntanlega
koma þar að og til yrðu tvö öflug
sláturfélög í landinu, nýja slátur-
samlagið og Sláturfélag Suður-
lands, sem myndu
keppa innbyrðis og við
vaxandi kjötinnflutn-
ing.
Ef ekki næst sam-
komulag um þessar
skipulagsbreytingar
telur Aðalsteinn nauð-
synlegt að gera þær
breytingar á núverandi
fyrirkomulagi að um-
boðsfyrirtækið taki
fulla ábyrgð á sölu af-
urðanna. „Bændur
verða að taka forystu í
afurðasölumálunum.
Ef þeir gera það ekki
er þeim ekki viðbjarg-
andi. I mínum huga get
ég ekki fengið markaðskerfíð til að
virka öðruvísi en að hagur seljand-
ans ráðist af því hvemig hann
stendur sig í sölunni. Söluhvatann
vantar í núverandi umboðssölukerfí
því sölufyrirtækið fær auk sölulaun-
anna fast gjald af hveiju einasta
kjötkílói sem fer í gegnum slátur-
húsin sem eiga aðild að því, hvort
sem fyrirtækið fær kjötið til sölu
eða ekki.“
Frjáls verðlagning í liaust
Ekki má draga breytingarnar úr
hömlu, að mati Aðalsteins. Hinn 1.
september verður verðlagning
kindakjöts gefin frjáls, í samræmi
við gildandi búvörusamning. Þá
verður að hans mati að skilja slát-
urhúsin frá kaupfélögum sem verið
hafa í blönduðum rekstri. Annars
verði ekki unnt að sjá hverju hver
þáttur rekstrarins skilar. „Það er
hluti af samkeppnisumhverfi okkar
að sláturkostnaður hverrar kjöt-
greinar er ekki gerður hreint upp,
kostnaðarliðir eru færðir á milli eft-
ir því hvernig markaðsaðstæður
eru. Fyrirtækin eru búin að taka
margan slaginn á markaðnum í
nautakjöti og svínakjöti á sama
tíma og verðlagning hefur verið
bundin í kindakjötsframleiðslunni.
Þvi hefur skráður kostnaður við
sauðfjárslátrun orðið óeðlilega hár
miðað við nautgripa- og svínaslátr-
un. Þetta er gert í skjóli opinberra
fjárveitinga til sauðfján-æktarinn-
ar,“ segir Aðalsteinn.
Spurningu um það hvernig sauð-
fjárbændur séu undir það búnir að
starfa við skilyrði frjálsrar verð-
lagningar afurðanna í haust svarar
formaður sauðfjárbænda á þá leið
að það fari eftir því hvernig þeim
takist að búa sig undir breytinguna.
„Það þarf að ráðast á slátur- og
heildsölukostnaðinn og lækka hann.
Annars lendir hluti hans á bændum
og lækkar laun okkar.“
Fækkun sláturhúsa
Hann tekur undir þau sjónarmið
að aukinn sveigjanleiki geti jafn-
framt verið jákvæður fyrir bændur.
„Samkeppni milli sláturleyfíshafa
um hylli bænda eykst og þar ræður
pyngjan en ekki gamaldags trúar-
brögð um það hvar skuli leggja inn.
Vegna bættra samgangna og nýrr-
ar og hagkvæmari flutningatækni
skiptii- fjarlægð frá sláturhúsi ekki
eins miklu máli og áður og hægt er
að sækja sláturfé í önnur héruð.
Þeir sláturleyfishafar sem eru bún-
ir að byggja upp aðstöðu og standa
sig vel í vöruþróun og sölu geta
Aðalsteinn
Jónsson
greitt hærra verð fyrir innleggið.
Þeir munu fá slátrunina en hinir
sem ekki geta lofað bændum eðli-
legu verði fá einfaldlega ekkert að
gera,“ segir Aðalsteinn.
Hann telur að breytingar í verð-
lagningu geti leitt til fækkunar slát-
urhúsa. Það sé af hinu góða vegna
þess að til þess að sauðfjárbændur
haldi markaði verði að hagræða í
slátrun og minnka kostnað; fækka
sláturhúsum og lengja sláturtímann
til að auka nýtingu þeirra sem eftir
verða. Hann telur einnig að tvær
blokkir verði ráðandi í slátrun, úr-
vinnslu og dreifíngu kindakjöts,
Sláturfélag Suðurlands annars veg-
ar og meginhluti kaupfélagsslátur-
húsanna hins vegar. Að mati Aðal-
steins hafa sláturleyfishafarnir al-
mennt ekki búið sig nægilega vel
undir breytingarnar í haust. Þó sé
verið að gera góða hluti á ýmsum
stöðum. Nefnir SS sérstaklega í því
sambandi og telur að það fyrirtæki
muni njóta þess forskots sem það
hafi í þróunarstarfi.
Markaður er meginmálið
„Eg trúi því. En þá þurfum við
að fá viðurkenningu á hreinleika-
ímynd okkar vöru,“ segir Aðal-
steinn þegar hann, í ljósi þróunar
síðustu ára og áratuga, er spurður
að því hvort hann telji að sauðfjár-
ræktin verði alvöru atvinnugrein í
framtíðinni. Hann telur að fyrr en
síðar komi að því að bændur fái
betra verð fyrir vottaðar afurðir.
Vottunin byggist á hreinleika af-
urðanna af lyfjum og hóflegri nýt-
ingu landsins. Eftir það muni
bændur sem ekki hafa aðgang að
nægilegu beitilandi ekki eiga mögu-
leika á því að hafa sauðfjárrækt að
aðalatvinnu.
„Við erum með aftöppunarleið í
gegnum útflutninginn þannig að
ekki á að vera hætta á birgðasöfnun
á samningstímanum,“ segir Aðal-
steinn um stöðu mála árið 2000 þeg-
ar núverandi búvörusamningur
rennur út, í ljósi stöðugt minnkandi
lambakjötssölu. Hann segir að nú-
verandi búvöi-usamningur byggist á
því að 7.200 tonn seljist á ári. Salan
það sem af er þessu verðlagsári
samsvari hins vegar 6.800 tonna
sölu. Ef þessi samdráttur yrði stað-
reyndin í lok samningstímans myndi
samningsstaða bænda gagnvart rík-
isvaldinu verða lakari og hætt við að
beingreiðslur í nýjum samningi
myndu lækka sem því nemur.
„Markaðurinn er grundvöllur þess
að hægt sé að halda uppi lífskjörum
fólks sem byggir afkomu sína á
sauðfjárrækt og því verður að leggja
áherslu á markvisst markaðsstarf,"
segir Aðalsteinn Jónsson í Klaustur-
seli.
i
r
®
I
f
!
í
I
i
Í
|
I
I
í
1