Morgunblaðið - 18.04.1998, Qupperneq 30

CÍIGEAJaXIJOflOI/.
MORGUNBLAÐIÐ
ir; WMt JÍÍI'IA .81 HUOAaHAÐIJAJ
30 LAUGARDAGUR 18. APRIL 1998
Hvað er til ráða við hrukkum ?
Magnús Jóhannsson læknir svarar spurningum lesenda
Spurning: Ég er kona á miðjum
aldri og hef tekið eftir því að
undanfomu að hrukkur eru fam-
ar að myndast í kringum munn-
inn. Er hægt að losna við þessar
hrakkur? Og ef svo er hvernig
fer sú aðgerð fram og hvað kost-
ar hún?
Svar: Hrakkur í andliti er alltaf
hægt að laga a.m.k. að vissu
marki, en slíkar aðgerðir eru ekki
hættulausar og skilja alltaf eftir
sig einhver ör. Einkum koma
þrjár aðferðir til greina, ley-
sigeislameðferð, húðslípun eða
brani með sýra. Leysigeislar
valda annars stigs brana og skilja
alltaf eftir sig einhverja örmynd-
un. Þessi tækni er í mikilli þróun
og stöðugt eru að koma fram nýj-
ungar og endurbætur. Húðslípun
kemur einnig til greina, en einnig
Hrukkur
er hætt við að hún skilji eftir sig
ör. Hægt er að nota ýmiss konar
sýrur, m.a. ávaxtasýrur, til að
mýkja og jafnvel leysa upp húð-
ina og undirlag hennar. Ef vel
tekst til getur slík sýrameðferð
sléttað hrakkur, en hún getur
einnig valdið alvarlegum húð-
skemmdum og verður að fara
mjög varlega með slík efni. Alltaf
er talsvert auglýst af efnum og
aðferðum til að slétta hrakkur en
best er að taka því með gagnrýni
og trúa ekki öllu sem þar er sagt.
Ýmsir geta gefið ráð og veitt
meðferð við hrakkum og má þar
nefna snyrtifræðinga, heilsu-
gæslulækna, húðsjúkdómalækna
og lýtalækna.
Kostnaður við slíkar aðgerðir
er mjög breytilegur. Það fer m.a.
eftir því hvaða aðferð er valin og
hversu mikið þarf að gera.
Spurning: Mig langar til að fá
upplýsingar um sjúkdóm sem
heitir (samkv. framburði)
„Castle- man“-sjúkdómur.
Svar: Castlemans-sjúkdómur er
mjög sjaldgæfur sjúkdómur í eitl-
um. Hann er nefndur ýmsum öðr-
um nöfnum sem venjulega era
löng og innihalda orðin eitlar eða
eitlakerfið. Sjúkdómurinn flokk-
ast ekki undir illkynja sjúkdóma,
en um er að ræða eitlastækkanir
sem geta verið dreifðar um allan
líkamann. Oftast er um að ræða
stækkaða eitla í brjóstholi, maga
og hálsi, en eitlar í handarkrik-
Castlemans-
sjúkdómur
um, grindarholi og briskirtli geta
einnig verið stækkaðir. Lítið er
vitað um orsakir sjúkdómsins en
talið er að um sá að ræða traflun
á starfsemi ónæmiskerfisins.
Lýst hefur verið tveimur afbrigð-
um sjúkdómsins, annars vegar
tiltölulega staðbundnum eitla-
stækkunum og hins vegar út-
breiddum eitlastækkunum. Stað-
bundna formið er lang algengast
(um 90% tilfella), það er oftast án
sjúkdómseinkenna og finnst fyrir
tilviljun. Flestir þessara sjúklinga
era innan við þrítugt, stundum
era stækkaðir eitlar fjarlægðir
með skurðaðgerð og batahorfur
era góðar. Útbreidda formið er
miklu sjaldgæfara og kemur frek-
ar fram í fólki sem er 40-60 ára
gamalt. Sjúkdómseinkennin geta
verið sótthiti, þyngdartap og
blóðleysi. Ekki er hægt að beita
skurðaðgerð vegna þess hve út-
breiddur sjúkdómurinn er, en
stundum er reynt að gefa stera
eða sýklalyf. Arangur slíkrar
meðferðar er ekki sérlega góður
og horfurnar geta verið miklu
verri en þegar sjúkdómurinn er
staðbundinn.
%Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
lækninn um það sem þeim liggur á
hjarta. Tekið er á móti spurningum á
virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í
síma 5691100 og bréfum eða sfmbréf-
um merkt: Vikulok, Fax: 5691222.
Fíngert
skraut og
beinni línur
í þættinum í dag
fjallar Sigríður
Ingvarsdóttir um
stíl Lúðvíks XVI og
nýklassismann í
húsgögnum.
inn af uppgreftrin-
um í Pompei, sem
hófst 1748, og átti
stóran þátt í þeim
breytingum sem
urðu því þar fannst
fjöldi eftirsóknar-
verðra muna. Þessi
nýi stíll, er nú
verður til, nefnist
„hinn klassíski stíll“. Hann á upp-
rana sinn í Frakklandi, blómgast
þar aðallega á stjórnaráram Lúð-
víks XVI (1774-1789) og er því oft
kenndur við hann. Þessi stíll er
léttur að útliti, í samanburði við
rókókó- og barokkstflinn. Allt
skraut er íremur fíngert og flestai’
línur beinar. Skreytingar era aðal-
lega blóm, laufhringir, blaktandi
borðalykkjur og fíngerðir „bára-
listar“. Ýmist vora þessar skreyt-
ingar inngreyptar með ýmsum við-
artegundum eða steyptar úr bronsi
og festar utan á tréð.
Eins og fleira sem augað gleður
var byrjað að útfæra nýklassíska
stflinn í París. Frönsk tíska, sem
var fyrirmynd alls staðar í Evrópu
sökum glæsileika, tryggði það að
þessi nýi stfll
átti eftir
STÓLAR í stíl Lúðvíks XVI.
SKATTHOL eftir J.F. Oeben og J.H. Riesener í stíl Lúðvíks XV-XVI.
Hérna sést að fætur eru að verða beinni. Smíðað 1760-69 fyrir hirðina
í Versölum. Þetta er eitt merkilegasta húsgagn sem hefur varðveist
frá þessum tfma.
að vera ráðandi í Evrópu næstu
þrjátíu árin. Menn vora farnir að
þreytast á flúri rókókótímans. Árið
1766 sagði Horaee Walpol: „Tískan
varir álíka lengi og elskhugi." Tísk-
an var stöðugt að breytast og
menn urðu að hafa sig alla við til að
fylgjast með henni. Húsgagnasmíði
var enn í miklum metum sem list-
grein í Frakklandi. Þetta var tíma-
bil margvíslegrar glæsimennsku.
Spurnin eftir fallegum húsgögnum
var mikil. Hvert húsgagn var smíð-
að eins og um listaverk væri að
ræða og húsgagnasmiðir höfðu náð
miklum þroska í list sinni. Listiðn-
aðarmenn streymdu alls staðar frá
Evrópu til að starfa að iðn sinni í
París.
Það var eins með nýklassismann
og rókókóstílinn forðum; þeir sem
gáfu tóninn varðandi tískuna vora
yfirstéttin, sem var í nánum tengsl-
um við frönsku hirðina. Nýklass-
ísku stflbrigðin fæddust hins vegar
ekki á einni nóttu. Þegar litið er á
málverk frá 1760 sést að húsgögn í
sumum salarkynnum hefðarfólks-
ins era ekki lengur í dæmigerðum
rókókóstíl, aðeins er farið að örla á
hinum nýklassíska stíl. Áhersla var
lögð á einfaldleikann, hin eina
sanna list var fomlist Grikkja og
Rómverja. Árið 1766 sagði aðals-
maðurinn von Grimm: „Það gildir
einu, nú verður allt að vera grískt í
París.“ Fyrstu húsgögnin í ný-
klassískum stfl vora smíðuð fyrir
Madame de Pompadour, eftirlætis-
hjákonu Lúðvíks XV.
Fyrst í stað vora klassísku minn-
in, laufsveigar, rósblöðungar,
hörpuskraut og ker, notuð sem
smáskraut á húsgögnum.
Kommóður og skápar vora beinni.
Stólar fá beina fætur, sem era oft
formaðir eins og súlur: Bakið verð-
ur beinna, skreytt hörpu- eða
kerformum, og Álexanderbekkur-
inn náði miklum vinsældum.
Það var ekki fyrr en Lúðvík XVI
varð konungur árið 1774 að þessi
stfll sló veralega í gegn og hefur
verið kenndur við stjómartíð hans
síðan eins og áður getur. Því má
bæta við, að Lúðvík XVI var sonar-
sonur Lúðvíks XV.
Lúðvík XVI tók við völdum tví-
tugur að aldri. Hinn nýi konungur
var ekki gæddur þeim eiginleikum
sem prýða þurftu farsælan einvald
Frakklands. Hann var góðviljaður
en dáðlaus og sneyddur allri
stjómkænsku og undi sér betur við
tómstundaiðju sína, lásasmíði,
veiðiferðir og fleiri góða hluti sem
konungar era síst til kvaddir.
A
meðan stfl-
tegundir
frá endur-
•eisnar-
stflnum til rókókó-
stflsins sköpuðust
og liðu undir lok
tók ný stefna að
skjóta upp kollin-
um, nýklassíska eða
fomlistastefnan. Hún fólst í því að
stæla foma list Grikkja og Róm-
verja. Nýklassíski stfllinn birtist í
málaralist, húsgagnalist, húsbúnaði
og klæðaburði. Þegar líða tók á
seinni hluta 18. aldar vék
rókókóstfllinn fyrir hinum beinu,
látlausu en ákveðnu línum hins
foma tímabils.
Það sem stuðlaði einkum að þvl
að veita mönnum innsýn í fomöld-
ina var árangur-