Morgunblaðið - 18.04.1998, Side 40

40 LAUGARDAGUR 18. APRÍL 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Glötuð bók
T.S. Eliots
Hver man ekki Tom og Viv og öll
þeirra vandamál sem kannski köstuðu
skáldinu í faðm biskupakirkjunnar
bresku. Varla var það aftómu snobbi?
T.S. Eliot er sífellt um-
ræðu- og rannsóknar-
efni. Ekki er langt síðan
meint gyðingahatur
hans yfirskyggði alla breska
bókmenntaumræðu. Nú er það
hvað hann fékk að láni frá öðr-
um skáldum. Með birtingu
æskuljóða hans (Inventions of
the March Hare. Poems
1909-1917. Edited by
Christopher Ricks. 428 bls. Útg.
Faber, verð 30 pund) hefur þeta
rifjast upp og nú síðast fær það
mikið rúm í grein eftir Stephen
Romer í TLS (3. apríl).
Bókin hefur
" VIÐHORF löngum ka last
----- Notebook og
Eftir Jóhann hefur verið tal-
Hjálmarsson ^ glötuð> en
kom í leitirnar
og er nú gefin út með samþykki
ekkju Eliots, Valerie Eliot, aftur
á móti lagði skáldið hart að eig-
anda bókarinnar að gefa hana
ekki út. Á slíkt er ekki mikið
hlustað nú á dögum.
T.S. Eliot leitaði oft í smiðju
^ til annaiTa skálda, enda eru
sumar línur í ljóðum hans ekki
eftir hann sjálfan heldur aðra, til
dæmis franska skáldið Jules
Laforgue og meistarann Dante
Alighieri. Auk þess er sótt til
grískra og latneskra skálda og
landans Shakespeares.
Ljóðin í Inventions of the
March Hare þykja einkum
draga dám af Laforgue og hefur
enskum gagnrýnendum orðið
tíðrætt um þetta efni. Þeir
minna óspart á orð skáldsins
sjálfs: „Vond skáld herma eftir.
Góð skáld stela.“
Um áhrif Laforgue á Eliot
skrifar Sverrir Hólmarsson í
þýðingu og útgáfu sinni á
Eyðilandinu (Iðunn, 1990):
„Laforgue notar talmálslegan
stíl og skiptir oft snöggt um tón-
blæ, en fyrst og fremst kenndi
hann Eliot að setja upp grímu
kaldhæðninnar til að geta ort
um innstu tilfinningar sínar án
þess að koma upp um sig, að
fela viðkvæmni sína með því að
gera gys að sjálfum sér. Þetta
hentaði fullkomlega feiminni og
viðkvæmri lund Eliots.“
Ljóðið Afternoon sem birt er í
bókinni var ort 1914 og fylgdi
bréfi Eliots til skáldbróðurihs
Conrads Aikens. Stephen
Romer kallar það með réttu
„Laforguian vignett" og verður
tíðrætt um það í TLS-grein
sinni. Ljóðið segir frá frúm sem
eru áhugasamar um assiríska
list og safnast saman í anddyri
British Museum. Á ísmeygileg-
an hátt er dvalist við að lýsa
ytra útliti þeirra, höttum og ilm-
vatni uns undir lokin er horft
innar. Síðustu línumar þar sem
það gerist eru reyndar nær orð-
rétt þýðing á ljóði eftir Laforg-
ue. Ljóðið er í anda fyrstu
meistaraverka Eliots, The Love
Song of J. Alfred Prufrock og
Portrait of a Lady sem hann orti
í lok fyrsta og byrjun annars
áratugar.
í The Love Song of J. Alfred
Prufrock er hið kunna stef um
konurnar í stofunni í Boston
sem koma og fara og Michelang-
_ elo er umræðuefnið áður en
* kemur að hinni napurlegu mynd
kvöldsins þar sem það er sýnt í
gervi sjúklings á svæfingar-
borði:
í stofunni gengu konur inn og út
masandi um Michelangelo.
Inventions of the March Hare
er stór bók þótt ljóðin rámist á
63 síðum og ýmsar gerðir þeirra
kalla á 20 síður í viðbót við það
blaðsíðutal. Athugasemdir eru
200 síður og aðrar 100 með við-
bótum og skýringum.
Ljóðin eru ekki líkleg til að
auka við hæð skáldsins, enda
verður tæpast komist hæma en í
bestu ljóðum þess, en þau munu
þykja eftirtektarverð og
skemmtileg, bæði fyrir lesendur
og bókmenntafræðinga sem fá
hér tilvalið efni til að skrifa um
og rannsaka nánar og nota í
kennslu. Bókin mun m.a. sýna
að skáld eru ekki einangruð fyr-
irbæri, stökkva ekki fram al-
sköpuð heldur vaxa hægt, ekki
síst vegna mistaka sinna eða
þeirra verka sem ekki ganga
upp, heppnast ekki alveg.
Gaman er að velta íýi-ir sér
hvemig bresk samtímaskáld lfta
á risann T.S. Eliot, einkum gildi
hans fyrir þá.
Fyrstan er þá að telja lái-við-
arskáldið Ted Hughes sem slær
nú öll sölumet með ljóðabók
sinni Birthday Letters sem ort
er um hjónaband hans og skáld-
konunnar Sylviu Plath. Hughes
telur Eliot „mjög mikið skáld,
meðal hinna allra mestu“ og lít-
ur á hann sem tráarlegt skáld
fyrst og fremst. Tom Paulin og
fleiri hafa bent á tæknilega yfir-
burði Eliots, kunnáttu hans, en
Paulin engu að síður lýst
„hræðilegri skaðsemi“ verka
Eliots.
I augum margra ungra
breskra skálda er hann klassísk-
ur samtímahöfundur sem felur í
sér viðurkenningu, en líka gagn-
rýni vegna þess að þá getur
skáldið misst vægi sitt og því
verið skipað á bekk með öðram
klassískum skáldum eins og
Wordsworth og Tennyson. Bitið
færi þá úr Ijóðum Eliots og þau
yrðu sjálfsögð, aðeins hluti bók-
menntahefðarinnar. Stephen
Romer hefur því tilhneigingu til
að líta á birtingu æskuljóðanna
sém þátt í nýju mati á skáldinu,
kannski ekki endurmati en að
minnsta kosti leið til að lesa
hann upp á nýtt.
Meistarar eru vitanlega líka
til að rífa niður. Um sjálfan
Laforgue komst Eliot til dæmis
ekki alltaf hlýlega að orði þótt
hann hafnaði honum ekki bein-
línis. Hann sagði Laforgue í
senn tilfinningasaman og góðan
athuganda. Tilfinningasemi í
skáldskap var Eliot þyrnir í aug-
um, en hana tókst honum vissu-
lega ekki að forðast, kannski
sem betur fer. í Ijóðum Laforg-
ues og æskuljóðum Eliots má
greina mikla tilfinningasemi
þegar upp era dregnar myndir
um samskipti kynjanna. Hver
man ekki Tom og Viv og öll
þeirra vandamál sem kannski
köstuðu skáldinu í faðm bisk-
upakirkjunnar bresku. Varla var
það af tómu snobbi eða eftirsókn
eftir virðuleika sem Eliot steig
skrefið til fulls í tráarefnum?
Tninaður
eða leynd
FRUMVARP það til
laga um gagnagrunna á
heilbrigðissviði, sem
lagt hefur verið fram á
Alþingi fjallar um með-
ferð persónutengdra
gagna á heilbrigðis-
sviði. Undirrituðum
þykir rétt að benda á
nokkur atriði varðandi
meðferð trúnaðar-upp-
lýsinga.
Siðareglur lækna,
sem kenndar era við
Hippocrates, munu
vera elstu þekktar siða-
reglur starfsstéttar
sem varðveist hafa. Þar
er ein, kannske sú dýrmætasta, sem
fjallar um skyldu læknisins til að
halda leyndu því sem sjúklingur
hefur trúað honum fyrir. Mikilvægi
þessarar skyldu felst fyrst og
fremst í því að sjúklingurinn getur
treyst því að læknirinn gæti þessa
trúnaðar og segir honum því allt um
sjúkdóm sinn þannig að læknirinn
geti komist að réttri sjúkdóms-
greiningu og ákveðið meðferð í
samræmi við hana. Án þessa trausts
væri grundvöllur góðrar heilbrigð-
isþjónustu hruninn. Heilbrigðis-
starfsfólk tekur trúnaðinn mjög há-
tíðlega og hart er tekið á brotum.
Læknalög leyfa undantekningar frá
trúnaðarskyldunni aðeins í tilfellum
þar sem öðra mannslífi er ógnað,
eða um landráð gæti verið að ræða.
Nútíma læknisfræði byggist á
mikilli samvinnu. Samvinnan krefst
þess að trúnaður, sem upphaflega
var samningur milli sjúklings og
læknis nær einnig til annars heil-
brigðisstarfsfólks. Sérfræðingar í
myndgreiningu, meinafræði, mein-
efnafræði og blóðmeinafræði koma
að greiningu sjúklinga. Trúnaðar-
upplýsingar þurfa að berast til
þeirra frá sjúkradeildum eða lækn-
um, og svör þeirra aftur til baka.
Þessar upplýsingar eru nauðsynleg-
ar til að sjúkdómsgreiningar verði
réttar. Sama gildir um upplýsingar
um sjúklinginn, sem skipta máli við
meðferð hans og hjúkrun. Margvís-
leg önnur samvinna á sér stað milli
heilsugæslustöðva og sérfræðinga,
og heimilislækna og sjúkrahús-
deilda. Þetta upplýsingaflæði er að
langmestu leyti í þágu viðkomandi
sjúklings vegna samskipta hans á
hverjum tíma við heilbrigðiskeráð,
svo sem innlögn á
sjúkrahús, eða koma á
heilsugæslustöð. Með-
an á þessu upplýsinga-
flæði stendur eru per-
sónuauðkenni sjúk-
lings, nafn og
kennitala, notuð, en
treyst er á trúnað
starfsfólks. Við lang-
tíma vörslu á slíkum
tránaðarupplýsingum
er leyndar gætt með
læstum hirslum og með
því að tölvur, sem í eru
viðkvæm gögn, séu
ekki tengdar við önnur
tölvukerfi né við síma.
Telji yfirvöld það varða almanna-
heill geta þau mælt svo fyrir, að
upplýsingar, sem flokkast ættu sem
trúnaðarupplýsingar verði skráðar.
Sem dæmi má taka að læknir á að
I umræðunni er frum-
varp til laga um gagna-
grunn á heilbrigðis-
sviði. Hrafn Tulinius
telur að frumvarpið
samrýmist ekki þeim
kröfum sem gera verði
á þessu sviði.
rita réttar sjúkdómsgreiningar á
dánarvottorð, sem síðan berst til
Hagstofunnar, en þar eru unnar
töflur, án persónutengsla, um dán-
arorsakir eftir kyni aldri og árum.
Onnur dæmi um slíka skráningu
eru slysaskráning, krabbameins-
skrá og smitsjúkdómaskrá, en í
þeirri síðasttöldu er smitsjúkdóm-
um skipt í tvo flokka, þá alvarlegri
á að skrá með persónuauðkennum,
en um hina nægir að tilkynna fjölda
sjúklinga. Sá trúnaður, sem hér
hefur verið lýst er trúnaðarsam-
band milli einstaks sjúklings og
einstaks heilbrigðisstarfsmanns.
Vegna nauðsynlegs samstarfs er
þessi trúnaður yfirfærður á annað
heilbrigðisstarfsfólk, og vegna al-
manna hags til stofnana sem sjá um
skráningu alvarlegra sjúkdóms-
greininga. Þær stofnanir vinna
samkvæmt eigin siðareglum, sem
Hrafn Tulinius
eru yfirleitt á þá leið, að persónu-
tengdar upplýsingar eru ekki gefn-
ar. Undantekningar eru á þessu
vegna vísindarannsókna sem þurfa
á persónutengdum upplýsingum að
halda. Slíkar undantekningar eru
aðeins veittar þegar vísindamaður-
inn hefur sýnt fram á að ekki er
hægt að vinna rannsóknina nema
með persónutengdum upplýsing-
um, að tölvunefnd hefur veitt sam-
þykki sitt, og þegar hann hefur lýst
yfir því, að aldrei verði haft sam-
band við einstaklinginn sjálfan eða
aðstandendur hans án samþykkis
læknis viðkomandi, að trúnaðar-
gögn verði ekki fjölfölduð, og að
trúnaðargögnum verði skilað (eða
þau eyðilögð) á ákveðnum degi.
Trúnaður byggist á gagnkvæmu
trausti en á hverju byggist leyndin?
Leyndin byggist á aðferðum, sem
beitt er til að torvelda aðgang að
upplýsingum. Þetta er gert með því
að nota ekki rétt nöfn eða kennitöl-
ur heldur búa til nýjar og varðveita
lykilinn, sem tengir nýju og gömlu
kennitölurnar saman, í læstri hirslu.
I tölvum má takmarka aðgang að
viðkvæmum upplýsingum. Banna
má aðgang að svæðum þar sem
unnið er með viðkvæmar upplýsing-
ar og fleiri aðferðum er beitt. Engin
af þessum aðferðum er örugg.
Leyndin gerir ekki greinarmun á
þeim sem eiga rétt á upplýsingun-
um og þeim sem ekki eiga slíkan
rétt. Trúnaðurinn gerir það. Það er
því grundvallarmunur á trúnaði,
annars vegar, og leynd, hins vegar.
Leynd getur ekki komið í stað trún-
aðar.
Mikill hluti þekkingar á heilsufari
Islendinga er trúnaðarupplýsingar
að uppruna. Tránaðar er best gætt í
smáum hópum. Slíkir hópar gætu
verið sjúklingar eins læknis, eða
fárra heilbrigðisstarfsmanna, sem
vinna saman, svo sem á heilsu-
gæslustöð. Deildaskipt sjúkrahús
eru fullstórar einingar, en samvinna
sérgreinanna gerir, að óheft upplýs-
ingaflæði er nauðsynlegt. Stærri
mega einingarnar tæpast vera, og
óhugsandi er að gæta trúnaðar, ef
einingarnar yrðu enn stærri. Hug-
myndin um gagnagrunn sem hefði
upplýsingar um heilsufar allrar
þjóðarinnar er því ekki framkvæm-
anleg. Þá yrði leynd að koma í stað
trúnaðar, og heilbrigðisstarfsfólk
mundi hætta að leyfa skráningu við-
kvæmra upplýsinga vegna þess að
slíkt mundi íyi'irsjáanlega rýra
trúnaðartraust sjúklinga til heil-
brigðisstarfsfólks með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum.
Hér hefur verið rætt um trúnað
og að frumvarp það, sem íyrir Al-
þingi liggur, samrýmist ekki þeim
kröfum, sem gera þarf.
Höfundur er prófessor við Háskóla
íslands.
Óheilindi Halldórs
og félaga
HINN 7. aprfl sl. birtist maka-
laus yfirlýsing í Morgunblaðinu frá
stjóm Dagsbrúnar og Framsóknar
(D&F), þar sem stjórnin reynir að
svara gagmýni Framboðs verka-
fólks vegna póstatkvæðagi’eiðslu
varðandi sameiningu D&F, Sóknar
og Félags starfsfólks í veitingahús-
um (FSV). Ég hef aldrei orðið vitni
að öðrum eins óheilindum af hálfu
stjórnar D&F fyrr eða síðar nema
ef vera skyldi yfirlýsing stjórnar-
innar er Halldór og félagar viku
mér úr stjórn á sínun tíma.
Fyrst halda þeir því fram að
Framboð verkafólks saki þá um
persónunjósnir! Við höfum aldrei
haldið slíku fram hvorki í ræðu né
riti. Þessi fullyrðing er ósönn.
Stjórnin ver framkvæmd póstat-
kvæðagi-eiðslunnar í löngu máli og
skírskotar til þess að fulltrái sýslu-
manns sjái um að fyllsta hlutleysis
sé gætt og kosningin sé leynileg.
Ég hef enga tryggingu fyrir því
hvað verður um minn
„merkta" atkvæðaseð-
il. Er ekki alveg hugs-
anlegt að hann „glat-
ist“ í pósti? Varla sér
fulltrái sýslumanns um
að tæma póstkassann
hjá D&F!
Ekki sér stjórnin
ástæðu til að svara
gagnrýni Framboðs
verkafólks um áróður
á kjörstað. Þar sem
stjórnin hvatti félags-
menn í ítarlegu máli til
að kjósa með samein-
ingu í bréfí sem fylgdi
með kjörseðli. Aftur á
móti segir stjórnin að
„þetta fólk“ (eiga við Framboð
verkafólks) hafi barist á móti sam-
einingu Dagsbrúnar og Framsókn-
ar. Má ég minna stjórnina á það að
ég var kosningastjóri A-listans í
síðustu stjórnarkosningum og það
var ég sem skrifaði
stefnuskrá listans þar
sem ég hvatti Dags-
bránarmenn til að
kjósa með sameiningu
Dagsbránar og Fram-
sóknar.
Stjórn D&F kýs í
þessari yfirlýsingu að
vitna í stefnuskrá
Framboðs verkafólks.
Þar tína þeir upp
setningar, breyta
þeim og slíta úr sam-
hengi. Til dæmis
segja þeir: enda
segir í stefnuskrá
þeirra stærð er ekki
af hinu góða“ og
áfram halda þeir, „Framboð
verkafólks hafnar á þessum tíma-
punkti sameiningu D&F, Sóknar
og FSV.“ Stjórninni til glöggvun-
ar segir aftur á móti í stefnuskrá
Framboðs verkafólks: „Stærð er
Árni H.
Kristjánsson