Morgunblaðið - 18.04.1998, Page 36

36 LAUGARDAGUR 18. APRÍL 1998
MORGUNBLAÐIÐ
IMtogiiiittbiMfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI:
RITSTJÓRAR:
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KENNING OG
GLÆPIR
SAGA tuttugusta aldarinnar er blóðug á köflum og eng-
inn skortur þar á grimmdarverkum og harðstjórum.
Stalín, Hitler og Maó báru ábyrgð á ótrúlegum fjöldamorð-
um. Pol Pot, sem fór fyrir byltingarstjórn Rauðu khmer-
anna í Kambódíu á árunum 1975-1979, getur hins vegar
ekki síður en þeir talist til mestu ófreskna mannkynssög-
unnar.
Enginn veit með vissu hversu mörg fórnarlömb Pol Pots
voru. Að minnsta kosti milljón manna lét lífið í einhverri
sjúkustu þjóðfélagstilraun allra tíma. Hugsanlega er tala
fórnarlambanna nær tveimur milljónum. Talið er að fimmti
hver íbúi Kambódíu hafi látið lífið á tímum ógnarstjórnar
Rauðu khmeranna. Flestir voru myrtir en margir létu lífið
úr hungri eða sjúkdómum er kenningar Pol Pots og fylgis-
manna tortímdu nær kambódísku þjóðfélagi.
Rauðu khmerarnir tæmdu borgir Kambódíu og sendu
þjóðina út á akra í samræmi við kreddur þær um marxískt
landbúnaðarsamfélag er flokkurinn aðhylltist. Hver sá er
ekki hagaði sér í samræmi við duttlunga stjórnvalda var
myrtur. Það eitt að vera menntamaður var dauðasök.
Þótt Pol Pot hafi hrökklast frá völdum í lok áttunda ára-
tugarins og hörfað inn í frumskóga Kambódíu ásamt
skæruliðum sínum er landið enn í sárum eftir þetta tímabíl.
Flestir þeir er einhverja reynslu höfðu af stjórnmálum, við-
skiptum og öðrum verkefnum er inna verður af hendi í
venjulegu samfélagi voru annaðhvort myrtir eða komu
sjálfir úr röðum hinna Rauðu khmera. Allt þjóðlíf var í upp-
lausn og er að mörgu leyti enn.
Pol Pot iðraðist aldrei gjörða sinna. í viðtali sem tekið
var við hann á síðasta ári sagðist hann hafa starfað í þágu
þjóðar sinnar og að samviska hans væri hrein. Pol Pot var
aldrei látinn svara til saka fyrir glæpi sína og það sama á
við um flesta meðreiðarsveina hans, sem margir eru enn á
lífi og sumir í valdastöðum.
Það er mikilvægt að glæpir Rauðu khmeranna gleymist
ekki heldur standi sem minnisvarði um hættuna af því að
setja kenningar um mannlífið ofar lífi raunverulegs fólks.
FÍKNIEFNI
OG GLÆPIR
FÍKNIEFNI eru trúlega sá skaðvaldur sem mestu böli
veldur í mannheimi í endaða 20. öld. Milljónir manna
láta lífið af þeirra völdum langt um aldur fram. Það fer
heldur ekki milli mála að fíkniefni eru helzta ástæða þess
að fólk leiðist út margs konar glæpi, sem setja svip sinn á
samfélög líðandi stundar. ísland er því miður engin undan-
tekning í þessu efni.
Dr. Helgi Gunnlaugsson, afbrotafræðingur, hefur kannað
fíkniefnaneyzlu íslendinga, sem og afstöðu þeirra til henn-
ar, samanber fréttaskýringu hér í blaðinu í gær. Niðurstöð-
ur könnunarinnar sýna ótvírætt, að þorri landsmanna
skynjar fíkniefnaneyzlu sem alvarlegt vandamál, nánast
sem þjóðfélagsmein. í viðtali við blaðið segir afbrotafræð-
ingurinn orðrétt, aðspurður um könnun hans: „Flestir telja
fíkniefnaglæpi alvarlegustu brotin og einnig telja flestir að
fólk leiðist út í afbrot vegna áfengis- og fíkniefnaneyzlu.“
í frétt blaðsins í gær segir: „Viðhorf til heimilda lögreglu
til að beita óhefðbundnum aðferðum við að upplýsa fíkni-
efnamál var kannað og reyndist afgerandi meirihluti vera
fyrir því að leyfa húsleitir, símahleranir, herbergjahleranir
og upplýsingakaup.“ Meirihluti landsmanna vill m.ö.o. leyfa
lögreglu að nýta óhefðbundnar vinnuaðferðir svokallaðar,
sem geta gengið gegn friðhelgi einkalífsins, í baráttunni
gegn fíkniefnabölinu. Fátt sýnir betur hve alvarlegum aug-
um þorri þjóðarinnar lítur þetta þjóðfélagsmein, sem fíkni-
efnavandinn er þegar orðinn.
Það er mikilvægt að landsmenn taki höndum saman í
baráttunni gegn fíkniefnum - sem og í hjálp við fórnardýr
þeirra. Afstaða almennings er réttur vegvísir í baráttunni
við fíkniefni og fulltrúa dauðans.
Samræmt sjúkraskrár- og upplýsingakerfi fyr]
ÞRÓAÐ MEÐ 1
LEGAN ÚTFI
ING í HU(
MEÐAL þeirra sem unnið hafa að þróun Sögu er þessi hópur hjá Gagnalind. i
Ólafur Mixa, Þorsteinn Ingi Víglundsson, Jörundur Sveinn Matthíasson, Ki
son og Ásta Thoroddsen.
Með sjúkraskrárkerfínu
Sögu verða upplýsingar
úr heilbrigðiskerfínu
skráðar á samræmdan
hátt hjá heilsugæslu og
sjúkrahúsum. Jóhannes
Tómasson kynnti sér
kerfíð, en forráðamenn
þess segja upplýsingar
þess vel varðveittar með
takmörkuðum aðgangi
og ströngu eftirliti.
SENNILEGA má einkum
þakka það íramsýni ráða-
manna heilbrigðisráðuneytis-
ins að fjórir aðilar sameinuðu
krafta sína í Gagnalind árið 1992 í því
skyni að þróa og markaðssetja full-
komið sjúki'askrár- og upplýsinga-
kerfi fyrir heilbrigðisstofnanir," sagði
Þorsteinn Ingi Víglundsson, fram-
kvæmdastjóri Gagnalindar, í samtali
við Morgunblaðið. Þeir sem sameinuð-
ust höfðu allir unnið að þessu mark-
miði í nokkur ár og keppt grimmt.
„Það kostaði nokkurt átak að koma
þessu heim og saman og öll höfðu fyr-
irtækin verið í harðri samkeppni en
allir sáu í hendi sér að verkefnið var
stórt og markaðurinn lítill þannig að
erfitt yrði fyrir svo lítil fyrirtæki að
ná árangri. Gagnalind varð því til fyr-
ir hvatningu og óskir frá heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneytinu og má
segja að þar hafi Islendingar farið
sömu leið og Norðmenn sem höfðu
sameinað hugbúnaðarfyrirtæki í heil-
brigðisþjónustu í eitt af þessum sömu
ástæðum - og eru Norðmenn þó tals-
vert fleiri en íslendingar," segir Þor-
steinn ennfremur.
Eigið fé, lán og styrkir
Áður en Gagnalind kom til var ver-
ið að þróa og markaðssetja fjögur
kerfi, tvö frá einkaaðilunum Medís-
Hjarna og Hugbúnaðarfélagi íslands
og tvö í ráðuneytinu. Annars vegar
var til kerfi sem nefndist Hip-
pokrates og hins vegar hafði frá árinu
1976 verið með styrk ráðuneytisins
og landlæknis þróað svokallað Egils-
staðakerfi við skráningu samskipta
lækna og sjúklinga á heilsugæslu-
stöðvum sem komið var í notkun all-
víða. „Starf Gagnalindar í dag snýst
um það að þjónusta þessi eldri kerfi,
en aðalverkefnið hefur verið þróun
nýja kerfisins, sem hlaut nafnið Saga.
Starfið hefur verið fjármagnað með
tekjum af sölu og þjónustu gömlu
kerfanna, með hlutafé og síðan hefur
Gagnalind fengið styrk frá Rannís og
áhættulán frá vöruþróunardeild Iðn-
lánasjóðs, sem nú heyrir undir Fjár-
festingarbanka atvinnulífsins. Hafa
verið lagðar um 50 milljónir króna frá
Gagnalind og 100 milljónir frá heil-
brigðisráðuneytinu í þróunarstarf á
síðustu fjórum árum. Stærstu hluthaf-
ar eru Þróunarfélagið, með 40% hlut,
starfsmenn eiga 31%, hópur lækna og
annarra einstaklinga 20% og Apple-
umboðið á 9%.“
Starfsmenn Gagnalindar eru nú 6 og
eru þeir menntaðir í tæknifræði, verk-
fræði og tölvunarfræði. Síðan hefur
verið Ieitað til fjölmargra sérfræðinga,
bæði á sviði tækni og ekki síður heil-
brigðisstarfsmanna, aðallega lækna og
hjúkrunarfræðinga og segir Þorsteinn
að samstarfið við heilbrigðisstéttii-nar
hafi gengið mjög vel. Gagnalind og
Þjálfi ehf. voru sameinuð í janúar 1998.
Þjálfi er fyrir sjúkraþjálfara og eru
notendur orðnir milli 70 og 100 og
verða Saga og Þjálfi sameinuð í eitt
kerfi. En hvað gerir kerfið Saga?
Samhæft kerfí
„Saga er alhliða sjúkraskrár- og
upplýsingakerfi sem nota má á
sjúkrahúsum, heilsugæslustöðvum,
stofum sérfæðinga, hjá sjúkraþjálfur-
um og fleiri hópum innan heilbrigðis-
kerfisins. Kerfið hefur verið þróað til
að auðvelda skráningu, yfirlit og um-
sjón með samskiptum heilbrigðiskerf-
isins og sjúklings og skráningu
sjúkrasögu hans. Keifið má annars
vegar nota í daglegu starfi lækna,
hjúkrunarfræðinga og fleiri stétta og
hins vegar til að vinna í rannsóknar-
skyni með upplýsingar um árangur
meðferðar, samanburð á lyfjum,
kostnað og fleira. Saga heldur utan
um aðsókn, sjúkdómsgreiningar, að-
gerðir, hjúkran, lyfjanotkun, legudaga
og fleira."
Þorsteinn segir að einn megin kost-
ur kerfísins sé sá að skráning og
flokkunarkeifi er hið sama, hvort sem
unnið er á sjúkrahúsi eða heilsugæslu-
stöð og því séu allar upplýsingar sam-
anburðarhæfar milli stofnana. „Með
notkun á Sögu hafa heilbrigðisstarfs-
menn möguleika á að beita þekkingu
sinni og reynslu í daglegri meðhöndl-
un sjúklinga til að setja fram tilgátur
og rannsaka án þess að þurfa að
stunda tímafrekar talningar og leit í
gögnum. Samanburður er auðveldur
og kerfið leiðir einnig til þess að meiri
agi skapast í daglegri skráningu og
menn sjá kosti þess að hafa þessar
upplýsingar á reiðum höndum. Þannig
er hægt að halda á samræmdan hátt
utan um sjúkraskýrslu einstaklings í
heilsugæslu, í heimahjúkrun, skóla-
hjúkrun, hjá sérfræðingum og á ýms-
um deildum sjúkrahúsa og fjölmargar
stéttir geta notað sama kerfið."
Stjórnendur í heilbrigðiskerfinu
geta notað upplýsingar úr Sögu til að
sjá aðsókn að hverri heilsugæslustöð,
hvenær dagsins aðsókn er mest, á
hvaða vikudegi og hvaða árstíma og
Auðveldar og flýtir
söfnun á heilbrigðiS'
skýrslum
GAGNALIND afhenti landlæknis-
embættinu á fímmtudag formlega
sjúkraskrár- og upplýsingakerfið
Sögu ásamt slysaskráningarkerfi
og verður kerfið notað til skrán-
ingar þeirra heilsufarsupplýsinga
sem landlækni er skylt að skrá.
Kerfið auðveldar og flýtir útgáfu á
heilbrigðisskýrslum þar sem upp-
lýsingum er nú safnað frá heilsu-
gæslustöðvunum á samræmdan
hátt.
Ólafur Ólafsson landlæknir
sagði að nú til dags tíðkaðist að
skrá allt sem hreyfðist og það sem
ekki hreyfðist en sagði mikilvæg-
asta atriðið varðandi alla skrán-
ingu að gæta öryggis. Hann sagði
upplýsingarnar ekki persónu-
tengdar. Hann kvaðst einnig binda
miklar vonir við slysaskráningar-
kerfið sem er hið fyrsta á Norður-
löndunum sem nær yfir landið allt.
Lárus Ásgeirsson, stjórnarformað-
ur Gagnalindar, sagði Sögu vera
árangur margra mannára vinnu og
að margir hefðu komið við sögu við
þróun þess. Tæknimenn og tölvun-
arfræðingar, læknar, hjúkrunar-
fræðingar og ýmsir aðrir.
Þorsteinn Ingi Víglundsson,
framkvæmdastjóri Gagnalindar,
sagði öryggi og vörn gegn mis-
notkun kerfisins margháttaða.
Skráð væri hverjir færu inn í kerf-
ið, hvaða upplýsingum þeir leituðu
eftir og þannig gæti t.d. yfirlæknir
á hverri heilsugæslustöð fengið út-
skrift í lok dags yfir það hveijir
hefðu farið inní hvaða skrár þann
SAGA, sjúkraskrár- og upplýsinga
Ólafur Ólafsson landlæknir (t.v.) tc
Ásgeirsson, stjórnarforma
daginn. Orðaði hann það svo að
ekki væri unnt að fara inn í
skrárnar án þess að skilja eftir sig
fingraför. Hann sagði hveija stofn-