Morgunblaðið - 03.05.1998, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 3. MAÍ 1998 MORGUNBLAÐIÐ
HAFÍSHELLAN var 1,8 metra þykk þar sem uppskipun fór fram.
Þaðan var ekið 17 km eftir hafísnum þar til komið var á fljótandi ís-
helluna við Suðurskautslandið. Frá lendingarstaðnum voru um 100
km upp á fastalandið.
BÚÐIRNAR á hásléttunni á 76°S og 8°V. Leiðangursmenn bjuggu í
íbúðargámum sem snjóbilar drógu á staðinn. Staðurinn er i um 2.500
metra hæð yfir sjó og um 800 km inni á Suðurskautslandinu.
ÍSBRJÓTURINN Outeniqua sigldi eftir lænu í isnum að áfangastaðn-
um þar sem leiðangursmönnum og búnaði var skipað upp á hafísinn.
EPPAFERÐIN til Suður-
skautslandsins átti sér langan
aðdraganda. Jón Svanþórsson,
rannsóknarlögreglumaður,
hefur um árabil haft mikinn
áhuga á Suðurskautslandinu og les-
ið allt sem hann hefur komist yfir
um staðhætti, lífríki og landkönnun.
Hann fékk þá hugmynd að jeppar,
sem breytt hefur verið að hætti ís-
lenskra jeppamanna, gætu komið að
gagni sem farartæki á þessu mesta
eyðilandi veraldar. Haft var sam-
band við Sænsku pólstofnunina
(SWEDARP) og hugmyndin kynnt.
Einnig var hugmyndinni vel tekið
hjá Toyota umboðinu, P. Samúels-
syni ehf. Fyrir fjórum árum komu
fulltrúar SWEDARP hingað til að
skoða jöklajeppa. í framhaldi af því
var ákveðið að senda héðan jeppa og
ökumenn í leiðangur SWEÐARP á
Suðurskautslahdinu í vetur.
Tveir sérbúnir Toyota Land Cru-
iser af stærri gerðinni, ásamt sér-
smíðaðri jeppakerru, varahlutum
og öðrum búnaði, fóru héðan í byrj-
un október sl. áleiðis til Höfðaborg-
ar í Suður-Afríku. Ökumennirnir,
Freyr JónSsön, tæknifræðingur hjá
P. Samúelssyni og annálaður
jeppakarl, og Jón Svanþórsson,
rannsóknarlögreglumaður og
jeppamaður, héldu af landi brott
30. nóvember sl. og sameinuðust
leiðangursmönnum í Höfðaborg.
Þaðan var siglt með ísbrjóti til Suð-
urskautslandsins. Jón kom heim 7.
mars sl. eftir 98 daga ferð, Freyr
hinn 12. eftir 103 daga útivist. Bíl-
arnir komu svo til landsins í síðustu
viku.
Ótrúleg náttúrufegurð
Félagamir eru sammála um að
ferðin hafí verið mikið ævintýri.
Þegar þeir hugsa til baka þá er nátt-
úrufegurðin ofarlega í huga, ekki
síst í kringum Svea rannsóknarstöð-
ina. Stöðin er í 1.200 til 1.300 metra
hæð yfir sjó og skammt frá er há-
lendisbrúnin, um 1.000 metrum
hærri. Þarna eru marglit klettabelti
sem skipta litum eftir því hvernig
ljósið fellur á þau. Kolsvört innskot
ramma önnur litbrigði. Fyrir ofan
klettana falla tröllslegir ísfossar og
sameiginlega mynda klettarnir, ís-
inn og Ijósið mikið sjónarspil. Uppi
á hásléttunni tók við endalaus líf-
vana auðn.
Iskristallar buðu upp á stórfeng-
legt sjónarspil. Stundum var líkt og
auðnin væri þakin demöntum þegar
sólarljósið speglaðist í óteljandi
ískristöllum svo langt sem augað
eygði. Þegar mikið var af kristöllum
í loftinu mátti sjá þrjár sólir á lofti
og allt glitraði hvert sem litið var.
„Þetta var lygilega líkt því sem
mér hafði verið sagt,“ sagði Jón
Svanþórsson, aðspurður um þá lífs-
reynslu að dvelja í „draumalandinu“
í þrjá mánuði. Hann segir að raun-
sönnustu lýsingarnar á staðháttum
og veðráttu hafí hann fengið frá dr.
Birni Erlingssyni hafeðlisfræðingi
sem dvalið hafði á Suðurskautsland-
inu við rannsóknir. „í bókum land-
könnuða les maður um ofsaveður,
en veðráttan kom mér ekki á óvart.
Ef til vill af því að ég kom frá ís-
landi.“
Freyr tekur undir það að veðrátt-
an hafi verið betri en hann átti von
á, ekki síst logndagamir á háslétt-
unni. „Það var blankalogn og stein-
hljóð, maður heyrði ekkert nema
suðið og hjartsláttinn í eyrunum,"
segir Freyr. „Það er sjaldan að
maður lendir í svona stafalogni hér
á landi.“ Þegar frostið var sem mest
komu fram hillingar.
Þegar leiðangursmenn biðu heim-
farar gerði óveður, á að giska 10
vindstig og snjókomu. „Maður
komst út og það var hægt að anda -
það var ekki svo slæmt. Ferðafélög-
um okkar þótti þetta hins vegar al-
gjört fárviðri," sagði Freyr.
Það kom félögunum á óvart hvað
sólin hitaði mikið. Dökkir fletir
drukku í sig ylinn, jafnvel svo að
vandræði hlutust af. Þannig bráðn-
aði undan fætinum á kerrubeislinu
svo hann sökk 10 cm í ísinn og fraus
þar fastur.
Hitageislarnir ollu því að bílamir
hölluðu alltaf undan sól. Lofti var
hleypt jafnt úr dekkjunum, en sólin
hitaði gúmmíbarðana svo mikið að
það varð töluvert meiri þrýstingur í
þeim hjólum sem vissu að sólu en
hinum sem undan snera.
Félagamir segja að það hafi verið
einkennileg tilfinning að ferðast um
þessa víðáttu, vegna hitans frá sól-
inni var stundum ekið með opinn
glugga, olnbogann á gluggakarmin-
um og glymjandi músík úr hljóm-
flutningstækjunum.
Fjölþjóðlegt samfélag
Þjóðir sem stunda rannsóknir á
Suðurskautslandinu hafa töluverða
samvinnu. Sænska bækistöðin
Wasa er í næsta nágrenni við
finnsku stöðina Áboa og fjær era
suður-afríska stöðina Sanae og
þýska stöðin Naumayer. Svíar,
Finnar og Norðmenn skiptast á um
að skipuleggja flutninga fyrir leið-
angra þjóðanna á Suðurskautsland-
ið og samnýta ferðir. Að þessu sinni
tóku 38 manns frá Svíþjóð, íslandi,
Hollandi og Noregi þátt í
SWEDARP leiðangrinum og unnu
að fjölþættum verkefnum. I land-
hópnum vora 17 manns, þeirra á
meðal Freyr og Jón, og 21 vann að
rannsóknum við strönd Suður-
skautslandsins. Leiðangursmenn
höfðu töluvert saman að sælda við
Suður-Afríkumenn, bæði um borð í
ísbrjótnum, og hittu einnig Finna
og Þjóðverja.
Það kom Frey og Jóni á óvart að
sjá hve mikil viðskipti vora milli
leiðangursmanna hinna ýmsu þjóða
með áprentaða boli, húfur, fána,
taumerki og fleira. Menn ásældust
merki sem saumuð voru í föt íslend-
inganna og einkum höfðu margir
ágirnd á íslensku fánunum. Yfir-
maður hjá suður-afrísku pólstofn-
uninni varð ákaflega glaður þegar
hann fékk húfu merkta Eimskip og
gekk með hana keikur frá borði.
Sumir Svíarnir voru með bunka
af frímerktum póstkortum sem þeir
stimpluðu í hverri stöð og einnig var
skipst á stimplum á milli stöðva.
Þessi kort vora svo send frá Suður-
Afríku til safnara sem höfðu greitt
væna fúlgu fyrir.
Freyr og Jón segja að það hafi
verið góður andi í SWEDARP-
hópnum. Leiðangursmenn höfðu
hver sitt verksvið við vísindastörf. I
byrjun var verkaskiptingin í eldhús-
inu ekki á hreinu og svolítill pirring-
ur í mannskapnum vegna uppvasks
og tiltektar. Eftir að skipan komst á
þau mál gekk allt eins og í sögu.
Lítill tími fyrir heimþrá
Félagarnir segja að þeir hafí
sjaldnast mátt vera að því að kvelj-
ast af heimþrá. Allan þennan tíma
fengu leiðangursmenn aðeins tvo
frídaga, á jóladag og daginn eftir að
komið var af hásléttunni. Þá var
mannskapurinn óvinnufær vegna
þreytu, þó létu Jón og Freyr sig
hafa það að fara og sækja tonn af
vatni þennan dag.
Þeim ber saman um að siglingin
milli Suður-Afríku og Suðurskauts-
landsins hafi verið erfíðust - sér-
staklega í bakaleiðinni. Þá hafi
heimþráin virkilega gert vart við
sig.
Helstu samskipti við umheiminn
vora um tölvupóst og þótti þeim
Jóni og Frey hátíð að fá skeyti að
heiman. Stundum var hægt að
hringja um gervihnattasíma, en það
var sjaldan gert vegna kostnaðar.
Jón skiptist á tölvupóstsending-
um við konu sína, Sigurborgu Borg-
þórsdóttur, en svo hætti hann að fá
svör við bréfunum sem benti til þess
að hún hefði ekki fengið þau. Loks
náði Jón símasambandi heim og
komst þá að því að Sigurborg var
lögst á sjúkrahús, þar sem hún
dvaldi í fimm vikur meðan hann var
fjarverandi. „Ég hafði að vonum
áhyggjur af þessu,“ sagði Jón. „Við
höfðum reyndar talað um það áður
en ég fór að það yrði ekki til neins
að segja manni fréttir sem maður
gæti ekki bragðist við þarna suður
frá. Okkur tókst að fá þriðja aðila til
að vera milligöngumaður með tölvu-
póstinn þannig að við gátum aftur
skipst á tölvubréfum.“
Svíar og Norðmenn gátu hlustað
á stuttbylgjusendingar frá heima-
löndum sínum. Jón og Freyr segja
að það hafi vakið litla hrifningu í
hópnum þegar útvarpstækin voru
dregin upp. Mönnum þótti ágætt að
vera fjarri skarkala og daglegu
amstri heimsins.
Lítið jólalegt
„Manni fannst ósköp lítil jól,“
sagði Jón aðspurður um hátíðarhöld
um jól og áramót. Þeir Freyr út-
bjuggu jólatré úr krossviðarplötu
og skreyttu til hátíðarbrigða. Menn
tóku upp jólagjafir og snæddu
sænskan jólamat. Jón hefur áður
verið að heiman á jólum en nú
reyndist fjarvistin þungbærari
vegna óvissunnar um líðan konunn-
ar.
Til þessa hafa Freyr og kona
hans, Kristjana Harðardóttir, fagn-
að jólum með foreldrum og tengda-
fólki. Þau eiga fimmtán mánaða
gamlan son, Jón Snævar, og þetta
vora fyrstu jólin hans. Frey þótti
verst að missa af því. Þegar leiðang-
ursmenn opnuðu jólagjafirnar fékk
Freyr meðal annars lítið mynda-
albúm með myndum af eiginkon-
unni og drengnum. „Mér þótti virki-
lega vænt um að fá þessa gjöf,“ seg-
ir Freyr. „Ég fletti albúminu oft á
kvöldin og komst alltaf í gott skap
við að skoða það. Myndirnar eru
einstaklega skemmtilegar og strák-
urinn hlæjandi á hverri mynd.“
Um árabil hefur Freyr fagnað
nýju ári í hópi jeppafólks á Hvera-
völlum. Hugurinn leitaði þangað
þegar nýja árið var að ganga í garð.
„Ég hringdi á Hveravelli og var svo
heppinn að hitta á vin minn, Úlla ol-
íulausa, sem sat einmitt úti í bíl.
Þeir urðu mjög hissa, vinirnir, að fá
þessa upphringingu, en það var
virkilega gaman að geta sent þeim
SJÁSÍÐU10 ►
l
i:
I
í
f
!
í
í
i
!
i
í