Morgunblaðið - 13.05.1998, Qupperneq 32

32 MIÐVIKUDAGUR 13. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FÆREYSKT
FULLYELDI
HIN nýja landstjórn Færeyja, sem formlega tekur
við völdum í lok vikunnar, hefur gert það að sínu
helsta stefnumáli að taka upp viðræður við Dani um
færeyskt fullveldi. Landstjórnin vill ná samningum ekki
ósvipuðum þeim er íslendingar gerðu árið 1918. Þeir
vilja fá viðurkenningu sem sjálfstæð þjóð en hafa áfram
sameiginlegan þjóðhöfðingja og gjaldmiðil. Utanríkis-
mál og fiskveiðieftirlit vilja Færeyingar hins vegar hafa
á sinni könnu.
Náist slíkt samkomulag hyggst stjórnin halda þjóðar-
atkvæðagreiðslu á Færeyjum þar sem það verður borið
undir þjóðina.
Viðræðurnar við Dani verða vafalítið erfiðar. Ekki
vegna þess að Danir séu líklegir til að setja sig upp á
móti fullveldisáformum Færeyinga heldur sökum þess
hversu nátengdar þjóðirnar eru efnahagslega. Árlega
renna tíu milljarðar króna til Færeyja úr ríkissjóðnum
danska og að auki skulda Færeyingar Dönum um 60
milljarða króna. Hins vegar telja Færeyingar sig eiga
rétt á bótum vegna bankamálsins, sem valdið hefur
miklum deilum í samskiptum Dana og Færeyinga und-
anfarin misseri.
Þetta eru mikil tíðindi fyrir okkur Islendinga. Færey-
ingar eru líklega sú þjóð sem stendur okkur næst, jafnt
landfræðilega sem menningarlega. Verði Færeyjar að
fullvalda ríki má búast við að samskipti okkar eigi eftir
að eflast og dafna enn frekar frá því sem nú er.
STEFNUMÖRKUN
íBYGGÐAMÁLUM
FORSÆTISRÁÐHERRA hefur lagt fram þings-
ályktunartillögu um stefnu í byggðamálum. Mark-
miðið er að treysta búsetu á landsbyggðinni. Stefnt er
að því að fólksfjölgun þar verði ekki undir landsmeðal-
tali, nemi 10% til ársins 2010. Þessu markmiði á að ná
með fjölbreyttara atvinnulífi, betri samgöngum og betri
búsetuskilyrðum, m.a. á sviði menntunar, menningar og
afþreyingar.
Byggðastefna síðustu áratuga hefur ekki borið tilætl-
aðan árangur. Fólksstreymi af landsbyggð til höfuð-
borgarsvæðis hefur aukizt en ekki rénað. Síðustu fimm
árin fjölgaði íbúum Reykjaness og Reykjavíkur um
7,6% en fækkaði um 3,1% á landsbyggðinni. Ef þróunin
verður söm fram til ársins 2020 fjölgar enn á höfuðborg-
arsvæðinu um 21% en fækkar um 7% utan þess. í þessu
sambandi er talað um „hættusvæði" í sex kjördæmum.
Mikilvægt er að styrkja byggð á landsbyggðinni.
Þannig verða kostir lands og sjávar bezt nýttir, en nær
öll fæðuöflun fer fram í strjálbýli, í sveit og við sjó. Það
er og þjóðhagslega hagkvæmt að nýta þau verðmæti
sem til staðar eru í strjálbýli: íbúðarhús, önnur mann-
virki, fjárfestingu í verðmætri þjópustuaðstöðu, - sem
og staðbundna þekkingu fólksins. I samantekt Háskól-
ans á Akureyri, sem þingsályktunartillögunni fylgir,
segir og, að áhætta geti fylgt því að 70% þjóðarinnar búi
á höfuðborgarsvæðinu. Minnt er á virk náttúruöfl -
möguleika á eldgosum og jarðskjálftum.
Byggðastefna síðustu áratuga hefur að hluta til
brugðizt. Eftir sem áður er nauðsynlegt að styrkja
stöðu landsbyggðarinnar í samkeppninni um búsetu
fólks. Það verður bezt gert með stærri og sterkari sveit-
arfélögum, sem hafa burði til að bjóða þau búsetuskil-
yrði og rísa undir þeim þjónustukröfum, er ráða ferð í
búsetuvali. Sem og með opinberri stefnumörkun af því
tagi sem þingsályktunartillaga forsætisráðherra felur í
sér - og stuðla á að öflugu þróunarstarfi á landsbyggð-
inni.
Þegar fólk velur sér búsetu horfir það helzt til at-
vinnu- og afkomumöguleika, aðstöðu til að ala upp börn
og mennta unglinga, samgangna og möguleika til að
njóta menningar og afþreyingar. Landsbyggðin þarf að
styrkja samkeppnisstöðu sína á þessum vettvangi. Þar
þarf hvort tveggja til að koma framtak heimafólks og
stuðningur stjórnvalda. Batnandi starfsumhverfi at-
vinnuveganna og uppsveifla í þjóðarbúskapnum bjóða
nú upp á tækifæri til að rétta hlut landsbyggðarinnar,
sem nýta þarf vel.
Nánar (Closer) hefur m.a.
fengið verðlaun kennd við
Laurence Olivier sem bezta
nýja leikritið og gekk fyrir fullu húsi
í vetur í Þjóðleikhúsinu brezka; fyrst
á Cottesloe-sviðinu og svo Lyttleton.
Nú er það sýnt í Lyric Theater við
Shaftesbury Avenue. Höfundurinn
leikstýrir því sjálfur og sagði í viðtali
í tilefni af flutningnum í Lyric Theat-
er, að hann hefði notað það tækifæri
til að slípa verkið enn betur.
Þetta er leikrit um ástina, gildi
hennar og gjald og hvernig hún get-
ur tendrað manninn og týnt honum,
nært hann og niðurlægt.
Leikritið segir frá tveimur kon-
um; fatafellu og ljósmyndara, og
tveimur körlum; eftirmælahöfundi
dagblaðs og lækni. Fyi’st kynnast
fatafellan og blaðamaðurinn og
flytja saman. Það sama gera ljós-
myndarinn og læknirinn eftir að
blaðamaðurinn hefur komið þeim
saman á fólskum forsendum á net-
inu. Svo taka blaðamaðurinn og ljós-
myndarinn upp samband og í fram-
haldi af því framhjáhaldi taka lækn-
irinn og fatafellan saman. Svo víxl-
ast þau aftur til upphafsins, en nú ná
þau saman til þess eins að skilja.
Flókið? Nei. Reyndar furðulega
einfalt á að horfa. En þar með er
einfaldleikinn líka búinn. Því ástin,
því eins konar ást er þetta allt sam-
an, er aldrei einföld.
Þú heldur að ástin sé einfalt mál,
segir blaðamaðurinn við lækninn. Þú
lítur á hjartað sem hvern annan upp-
drátt. Hefur þú einhvern tíma séð
mannshjarta? spyr læknirinn. Það
er eins og hnefí, alblóðugur hnefi.
Það er því hreint ekki von á
góðu, ekki einu sinni, þegar
allt virðist leika í lyndi, hvað
þá þegar ástin birtist með þeim
ósköpum, sem hún sækir í taum-
lausa ákefð, heift og svik, afbrýði-
semi, meðaumkun og örvæntingu.
Og þá er ekki allt tínt til.
En hvernig ganga nú þessi ósköp
fyrir sig? Ekki er nektinni fyrir að
fara eða einhverjum líkamslátum,
heldur kemur Marber þessu öllu til
skila með kjarnyrtum texta, hráum,
oft grófum, en þrátt fyrir nístinginn
er margt svo lipurt og létt, að gaman
er að. (Leikritið hefur enda unnið til
verðlauna sem gamanleikrit, en þau
verðlaun segir höfundurinn hafa
komið sér hvað mest á óvart af þeim
undirtektum, sem verk hans hefur
fengið.)
Ástæða er til þess að nefna hér tvö
atriði leikritsins sérstaklega.
Blaðamaðurinn og læknirinn
„hittast“ á klámspjallrás á netinu.
Samtal þeirra verður anzi heitt því
blaðamaðurinn segist vera kona og
læknirinn er að leita að slíkum leik-
félaga. Leikendurnir sátu við tölvur
hvor sínum megin sviðsins og samtal
þeirra mátti lesa á stórum skjá. Það
voru ekki bara orðin, sem sögðu sitt,
heldur líka hitt, hvernig þau birtust
og hvernig blaðamaðurinn og lækn-
irinn báru sig að í samtalinu. Reynd-
ar er gefínn kostur á því að leikend-
ur mæli textann af munni fram, ef
tækninni er ábótavant, en ekki get
ég ímyndað mér að sú aðferð taki
hinni fram.
Hitt atriðið er uppgjör fatafell-
unnar og blaðamannsins
undir lokin.
Það eiga þau sameiginlegt blaða-
maðurinn, ljósmyndarinn og læknir-
inn, að starf þeirra felst í að skoða
manninn og skilgreina utanfrá. Þeim
hættir því til að horfa fram hjá inn-
rætinu. Og þau eru vör um sig. Vilja
ekki að aðrir sjái þeirra innri mann.
En fatafellan lifir af því að láta aðra
skoða sig og hún kynnist þeim innri
manni, sem viðskiptavinurinn geym-
ir. Því verður hennar ást þeim mun
einlægari sem hún getur gefið
óhrædd og án þess að krefjast
stöðugt einhvers meira á móti. Á
þessu flaskar blaðamaðurinn. Hann
ætlar að ná taki á henni í sannleik-
ans nafni, en hún veit, að hún getur
ekki treyst honum fyrir sannleikan-
um og vill ekki ljúga að honum.
Þetta veit hann líka innst inni, þótt
hann segi annað. Og þegar hann
gengur æ lengra, hættir hún að
elska hann. Þá er honum hnefinn
LLOYD Owen sem blaðamaðurinn Dan og Liza Walker sem fa
Leikhúsm
úr Lundún
✓
Astarsögu áratugarins kalla menn m.a. nýtt le
Nánar. Og annað nýtt leikrit - Júdasarkoss ei
ar líka um ástarsögu, sem bar hátt á sinni tí(
höfð. Freysteinn Jóhannsson sá þessi leikrit
FRANCES Barber sem ljósmynd-
arinn Anna í Nánar.
einn eftir. Þetta atriði var sérlega
magnað og vel leikið.
Leikendurnir fjórir fara mjög svo
vel með hlutverk sín. Einn þeirra,
Liza Walker, sem leikur fatafelluna,
hefur verið með frá byrjun og hlotið
verðskuldað lof fyi-ir leik sinn, þar á
meðal verðlaun gagnrýnenda sem
efnilegasti nýliðinn á leiksviðinu.
Nánar hefur þegar verið sýnt víða
utan Englands og er væntanlegt á
svið á enn fleiri stöðum, m.a. í leik-
stjórn höfundar í New York.
Annað leikrit var bara sýnt í
rúman mánuð í London og fór
svo beint til New York . Þetta
er Júdasarkoss (The Judas Kiss)
David Hare, þar sem Liam Neeson
leikur Oscar Wilde. Leikstjóri er
Richard Eyi-e og er þetta fyrsta
leikritið sem hann stjórnar utan
Þjóðleikhússins, þar sem hann var
við stjórnvölinn til skamms tíma.
Síðasta verk hans á sviði þar var
einmitt annað leikrit eftir David
Hare; Sýn Amy, þar sem Judy
LIAM Neeson og Tom Holl
Dench fór á kostum í aðalhlutverk-
inu og áfram eftir að leikritið var
flutt á svið í West End. Urðu fram-
leiðendur kvikmyndarinnar Frú
Browne að kaupa tvær sýningar af
Aidwych Theatre svo Judy Dench
kæmist til Hollywood á Óskarshátíð-
ina. Ekki fékk hún Óskarinn fyrir
túlkun sína á Viktoríu drottningu,
þótt margir, þar á meðal Helen
Hunt sem fékk verðlaunin, teidu svo
eiga að vera. En brezku verðlaunin
sem bezta leikkona í aðalhlutverki
fékk hún refjalaust.
Júdasarkossinn fjallar, eins og
Nánar, um ástina, en nú milli
tveggja karlmanna, sem speglast
ýmist í sjálfselsku eða sjálfsfórn.
Leikritið segir frá tveimur tímum í
ævi Oscar Wilde, sem lítið er vitað
um með vissu; fyrri hlutinn „Að fara