Morgunblaðið - 13.05.1998, Page 33

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 13. MAÍ 1998 33
itafellan Alice í Nánar.
olar
aferð
dkrit Patrick Marbers;
ftir David Hare - fjall-
3 og er enn í minnum
í London og segir frá.
lander í Júdasarkossinum.
hvergi“ gerist á hóteli í London
1895, þegar ljóst er að Wilde verður
handtekinn. Síðari hlutinn „Farinn“
gerist tveimur árum síðar í Napólí,
þegar Wilde er á ný hjá ástmanni
sínum Alfred Douglas, lávarði,
„Bosie“, sem yfirgefur hann aftur og
heldur heim til mömmu.
1895 reiddist markgreifinn af
Queensberry sögum af sambandi
sonar hans, Alfred Douglas lávarðs,
við írska skáldið Oscai- Wilde. Hann
sakaði Wilde um samkynhneigð og
Wilde stefndi honum fyrir rógburð.
Markgreifinn safnaði þá á lista nöfn-
um ungra manna, sem voru reiðu-
búnir til að vitna gegn Wilde og
ónýttist skáldinu þar með málið. En
þar með átti Wilde yfir höfði sér
handtöku og opinbera ákæru fyrir
stórfellt siðleysi með öðrum körlum.
■f
Reyndar hefst nú leikritið með
ástarleik karls og konu og vantar
þar ekkert upp á nekt eða nánd. Þar
eru að þjónn og þjónustustúlka, sem
eiga að þrífa hótelherbergið og búa
það undir komu Bosie og Wilde. Ást-
arleikurinn er svo stöðvaður af yfir-
þjóninum og er ljóst, að þjónninn
ungi mun taka út refsingu sína sem
yfirþjóninum þóknast. Fara svo allir
að taka til. Kemur þá Robbie Ross,
fyrsti ástmaður Wilde, sem enn er
honum óeigingjarn vinur, og síðan
Bosie, ástmaður Wilde og skapa-
norn. Síðastur kemur Wilde og er nú
stuttur tími til stefnu, ef hann á að
ná að flýja.
Bosie finnur flótta allt til for-
áttu. Og er þá fyrst og fremst
að hugsa um sjálfan sig, því
hann veit, að án Wilde er hann ekki í
sviðsljósinu. Ross á hinn bóginn
hvetur Wilde til flótta. Sjálfur er
Wilde tvístígandi í fyrstu, sest að
snæðingi og veltir málunum fyrir
sér; heimsmaðurinn Wilde er örlátur
á fé fyrir veitta þjónustu og skáldið
andríkt í athugasemdum sínum og
stundum hranalegii krafningu á inn-
ræti enskra. En það mega enskir
leikhúsgestir eiga; þeim var
skemmt.
Einhvern veginn kemur ákvörðun
Wilde til af tvennu; annars vegar
skáldlegri sýn hans á vanmátt
mannsins gegn örlögunum og hins
vegar þótta hans gagnvai-t ensku yf-
irstéttinni, sem hann neitar að renna
af hólmi fyrir.
En Bosie flýr, þó ekki fyrr en
Wilde hefur beðið um koss og fengið.
Ross aftur á móti sítur hjá Wilde,
þegar lögreglan kemur.
egar Wilde er sleppt úr fang-
elsi, heldur hann rakleitt til
Italíu, ekki til eiginkonu sinn-
ar, sem flúði England með syni
þeirra tvo, heldur til Bosie, sem bíð-
ur hans í Napólí, reyndar með ungan
ítalskan karlmann í ráminu hjá sér.
En ást Wilde er sem fyrr hafin yfir
allt og um leið jafnberskjölduð fyrir
Bosie, sem aftur verður að svíkja, nú
fyrir silfurdali frá mömmu. Og aftur
biður Wilde um koss og fær. Svo
segir hann Bosie frá því, að í fang-
elsinu hafi Biblían verið honum kær
lesning. En hann fann galla á píslar-
sögunni. Svikarinn Júdas er næsta
óþekktur. Það hefði verið listrænna
að láta Jóhannes svíkja Jesúm, af
því Jóhannes er sá sem Kristur elsk-
ar heitast.
Liam Neeson hefur stærðina til að
leika Wilde. Hlutverkið gaf honum
líka færi á að fara á kostum og hann
gerði margt mjög vel, einkum fór
hann glæsilega með mörg tilsvör
Wilde og skáldlega þanka. En það
vantaði allan háska í hann og ástin
var honum ekki einlæg nema í orði.
A borði var hann ekki samur og Rob
Roy, þegar Neeson í hlutverki hans
sagði: „Þú ert mér svo góð, kona.“
En þá spilar það ef til vill einhverja
rallu, að Bosie reyndist Wilde allt
annar en Mary MacGregor sínum
ektamanni.
Með hlutverk Bosie fór Tom
Hollander. Hann var á mörkunum í
afkárahætti, en fór aldrei yfir strikið
og tókst þrátt fyrir allt að skapa
þessum volæðingi ákveðna samúð.
En útlitið hafði hann því miður ekki
með sér. Fríðleiki Bosie var fjarri og
aldursmunurinn milli þeiira var
ónógur.
Aðrir leikendur fóru vel með sín
hlutverk.
Svo sérkennilega vildi til að
einmitt á þeim dögum, sem ég
var að falast eftir miða á
Júdasarkossinn, fluttu brezk blöð
frásagnir af því að minningu Con-
stance Lloyd hefði verið sómi sýnd-
ur í Genúa á Ítalíu. Constance Lloyd
var 26 ára þegar hún giftist Oscar
Wilde og ól honum tvo syni. Sagt er,
að hún hafi vonað að Wilde kæmi til
þeirra, þegar hann yrði látinn laus
úr fangelsi. En hann lagði ekki leið
sína til Genúa fyrr en ári eftir andlát
hennar og segir sagan, að þá hafi
hann grátið beiskt við gröf hennar
og þakið hana rauðum rósum. Hún
lést 7. apríl 1898 og hann hálfu öðra
ári síðar í París.
Björffliðust naumlega þegar bátur þeirra sökk í Skagerrak
HLUTFÖLLIN ættu að vera nokkurn veginn rétt á þessari tölvuteikningu á milli 8 þúsund tonna þýska gáma-
skipsins og 35 tonna báts feðganna Vals Valssonar og Gunnars Valssonar. Eins og sjá má er bátur þeirra feðga
agnarsmár í samanburði við risastórt gámaskipið og mikil mildi má heita að ekki fór verr.
„Það er hálfgert
kraftaverk að við
skyldum bjargast“
Tveir íslenskir feðgar, þeir Valur Valsson og
Gunnar Valsson, björguðust naumlega er
gámaskip sigldi bát þeirra niður í Skagerrak.
Valur er þó ekki smeykur við að halda á
sjó aftur, eins og Sigrún Davíðsdóttir
heyrði er hún ræddi við hann.
AÐ ER lítið um þetta að
segja,“ segir Valur Valsson
með hægð, þegar hann er
spurður um atburði helgarinnar.
Valur og sonur hans Gunnar, 32 ára,
sluppu naumlega er um 8 þúsund
tonna gámaskip sigldi 35 tonna bát
þeirra niður sautján sjómílur undan
Hanstholm undir miðnætti á laugar-
dagskvöld. Þar sem skipið var búið
góðum siglingatækjum er engin önn-
ur skýring á árekstrinum en það
sem stýrimaðurinn sagði við Val er
þeir skildu: „Eg var í fasta svefni.“
Þetta risaskip er aðeins búið sex
manna áhöfn, skipstjóra, stýrimanni,
bátsmanni og þremur hásetum, „en
þetta er löglegt", eins og Valur seg-
ir. Valur handleggsbrotnaði, tognaði
og marðist illa, „en það er vel sloppið
miðað við aðstæður“, bætir hann við.
Enginn svaraði
í gámaskipinu
Þeir feðgar voru að toga, höfðu
verið að veiða rauðsprettu og þorsk
og séð skipið í ratsjánni. „Það var
þrjár sjómílur frá okkur og það var
lítið annað en að vona að það færi
framhjá okkur,“ segir Valur. „Það er
mikið af skipum, sem fer þarna um
og þau leika sér að vera kannski
þetta fimmtíu faðma frá manni.
Stefnan var beint á okkur miðja,
versti vinkillinn, því þá er erfitt að
sjá hvert skipið muni fara.“ Gáma-
skipið fór sjómílurnar þrjár á um
fimmtán mínútum. „Það er góð ferð
á svona skútu,“ segir Valur. Þeir
feðgar notuðu tímann til að kúpla
frá, auk þess sem þeir kölluðu skipið
upp á rásinni, sem allir eiga að hafa
opna, en enginn svai'aði. „Það er því
miður lítið að gera við þessar að-
stæður. Trollið var úti og við á grjót-
botni.“
Undan árekstri varð ekki komist.
„Skipið lenti á bátnum rétt um miðj-
una með miklu höggi. Stefnið fór
beint inn í bakborða og skipið hent-
ist 90 gi'áður til. Svo rétti það sig og
skall þá aftur á skipið. Síðan
skröngluðumst við aftur með skips-
hliðinni, sem er svona 150 metrar á
lengd.“ Valur segir að við slíkar að-
stæður hugsi maður ekki rökrænt.
Bara stærðarmunur skipanna er
ógnvekjandi, 7-8 þúsund tonna skip
andspænis 35 tonna bát. „Maður
horfði upp á fimm hæðir af gámum
og svo sjálft skipið. Það var óhugn-
anleg sýn.“ Valur segist hafa beðið
eftir að þeir færu undir skipið, en
svo illa fór ekki. „Það er hálfgert
kraftaverk að við skyldum bjargast.“
Þeir feðgar reyndu að halda sér
við áreksturinn, en við svona höggi
má mannlegur máttur sín lítils. Þeir
köstuðust til af miklum krafti.
„Gunnar slapp sem betur fer. Hann
blotnaði en annars kom ekkert al-
varlegt fyrir hann.“ Valur segist
marinn frá nefi og niður úr, auk þess
sem hann brotnaði á vinstri hendi og
tognaði á vinstra fæti. I gær var
hann allur helaumur enn. Um leið og
höggin vora gengin yfir og þeir
höfðu náð áttum kveiktu þeir á öllum
dælum, en ekkert hélt undan vatn-
inu. Rafkerfið fór af, loftnet brotin
og fjarskiptatækin úr leik.
Dræmar nióttökur
á gámaskipinu
A gámaskipinu höfðu menn greini-
lega áttað sig á að eitthvað hafði
hent, því skipið bakkaði. En svona
fleyta stöðvar ekki á punktinum, svo
það tók skipið um hálftíma að kom-
ast aftur að bátnum. Feðgarnir
ákváðu að fara um borð í skipið,
bæði vegna lekans og eins til að
komast í fjarskiptasamband við land
og fá hjálp við að bjarga bátnum.
Með því að klifra upp á
stýrishúsið gátu þeir kom-
ist upp á fyrsta þilfar
gámaskipsins, sem ekki
liggur hærra en svo á
þessum risaskipum.
Aðspurðui' um viðtök-
urnar um borð segir Valur þær ekki
hafa veiið séiiega góðar. Stýrimað-
urinn, sem var á vakt þegar árekst-
urinn átti sér stað, hafði greinilega
vakið skipstjórann á þeim tíma, sem
liðinn var frá árekstrinum. „Skip-
stjórinn var rétt að koma á fætur,
þegar við komum um borð og var
hálfúrillur," segir Valur. „En þeir
voru auðvitað jafn miður sín og við.
Það var ekki þægilegt fyrir þá að
vita að þeir hefðu næstum því haft
mannslíf á samviskunni. En við feng-
um kaffi eftir smátíma."
Leiðin lá strax upp í brú og þar
voru þeir þá tvo tíma, sem þeir vora
um borð í gámaskipinu. Þeir voru
allan tímann í stöðugu sambandi við
land og kölluðu meðal annars á þyrlu
með dælu til aðstoðar. „í fyrstu
pældum við í að setja dráttartaug í
bátinn og láta draga hann til Hanst-
holm, en þegar við fóram aftur um
borð í bátinn sáum við að stefnið var
nærri undir sjó og það yrði von-
laust.“ Þegar þyrlan kom var ljóst að
ekkert yrði að gert og síðan sökk
báturinn. Bjöi'gunarbátur fi'á Hanst-
holm kom síðan út og sótti þá feðga
og flutti þá í land um nóttina.
„Ég er 200 prósent viss um
að þeir voru í órétti“
Sjópróf yfir þýska skipinu hefjast
í Bremerhaven á mánudag. „Eg er
200 prósent viss um að þeir voru í
órétti,“ segir Valur, sem segist ekki
sjá aðra skýringu á árekstrinum en
þá sem stýrimaðurinn gaf: Hann hafi
verið í fastasvefni - því skipið var bú-
ið fullkomnum siglingatækjum. Að-
eins sex voru í áhöfn þessa risaskips.
„Það er mikið af svona fleytum á
siglingu. Það er svolítið rosalegt að
hugsa til þess, en þetta er leyfilegt,"
segir Valur.
Valur segir þá feðga ti-yggða í bak
og fyrir, svo nú reyni á hvernig
ti-yggingarnar bregðist við. Trúlega
verðm' ti-yggingarfélag þýska skips-
ins skyldað tO að taka bátinn upp,
þar sem hann liggur á litlu dýpi í
siglingaleið. Það kemur svo í ljós
hvort tryggingarfélagið lætur gera
við bátinn eða hvort þeim verður
bætt skipið. I fljótu bragði segist
Valur ekki reikna með því að það
borgi sig að gera við bátinn, sem er
þrjátíu ára stálskip, reyndar sterkt
og gott skip en eins og er hefur hann
ekki hugmynd um hver niðurstaðan
verði.
Auk Gunnars á Valur dóttur,
sem býr í Horsens á Jótlandi. Fjöl-
skyldan flutti til Hirtshals
frá Vestmannaeyjum 1981,
en móðir hans og bróðir
höfðu flutt þangað
nokkram árum áður. „Ég
ætlaði reyndar að flytja til
að hætta að vera á sjó og
það gerði ég líka í nokkur ár, en svo
endaði ég nú samt sem áður á sjó
aftur,“ segir Valur. Það má á honum
skilja að hafið laði og erfitt sé án sjó-
sóknar að vera. Um það hvort hann
geti hugsað sér á sjó aftur svarar
hann hress í bragði að hann sé ekk-
ert hikandi við að fara á sjóinn aftur,
„en það getur vel verið að það kom
eitthvert sjokk yfir mig seinna“. í
gær var hann allur þrælaumur, en
hafði sofið vel og lengi. „Þetta er allt
að lagast. Við sluppum með skrekk-
inn og erum ánægðir að hafa komist
lifandi í land.“
Þetta risaskip
er aðeins
búið sex
manna áhöfn