Morgunblaðið - 13.05.1998, Side 36

36 MIÐVIKUDAGUR 13. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Ahuginn
nægir ekki
Hœtt er við að rekstur leikfélaganna
þyngist enn, ef sveitarfélögin verða
ekki lengur bundin lagaskyldu
um fjárframlag
Eitt af þvi sem
gjarnan er nefnt
sem dæmi um al-
mennan menning-
aráhuga okkar er
blómleg leiklistarstarfsemi
áhugamanna um land allt. Læt-
ur nærri að 25-30 þúsund
manns komi árlega að sýning-
um áhugaleikfélaganna með
beinum eða óbeinum hætti,
sem þátttakendur eða áhorf-
endur. Það er ekki svo lítið.
A nýafstöðnu ársþingi
Bandalags íslenskra leikfélaga,
(áhugamannahreyfíngin) kom
ýmislegt fróðlegt fram sem
vert er að halda á lofti. Tals-
menn leikfélaganna voru t.a.m.
sammála um það að eftir að
sveitarfélögin
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
tóku við
rekstri grunn-
skólanna (auk
alls annars
sem sveitarfé-
lögin hafa á sinni könnu) hafí
reynst æ erfiðara að leita eftir
stuðningi við starfsemina. í
gildandi leiklistarlögum frá
1977 segir svo um stuðning
sveitarfélaga við leikfélög:
„Sveitarstjórnir veita fé til leik-
listarstarfsemi í sveitarfélögum
eftirþví sem ákveðið verður í
fjárhagsáætlun þeirra, þó eigi
lægri fjárhæð til hvers leikfé-
lags en ríkissjóður greiðir skv.
3. gr. (leturbr. mín).“Þriðja
greinin hljóðar svo: „Mennta-
málaráðuneytið úthlutarfé því
sem veitt er í fjárlögum sam-
kvæmt IV. lið í 2. gr. að fengn-
um tillögum Bandalags ís-
lenskra leikfélaga. “
Leikfélögin hafa því getað
reitt sig á að sveitar- eða bæjar-
stjórnirnar reiði fram sambæri-
lega upphæð og fæst frá ríkinu í
gegnum BIL. Form þessa
stuðnings hefur verið með ýms-
um hætti ef ekki er um beinar
peningagreiðslur að ræða; t.a.m.
hafa sum leikfélög fengið fellda
niður húsaleigu af hálfu bæjar-
yfirvalda eða á einhvern hátt
fengið heimastyrkinn greiddan
„í fríðu“. Einstaka sveitarfélög
hafa reyndar komist upp með
að brjóta lögin og hunsað sitt
leikfélag en sjaldnast mörg ár í
röð. Nú bregður svo við að þau
eru fleiri en nokkru sinni sem
draga að reiða fram sinn hlut og
bera við fjárskorti, rekstur
grunnskólans gleypi alla fjár-
muni sveitarfélagsins og rúm-
lega það.
Með nýju frumvarpi til leik-
listarlaga sem lagt var fram á
Alþingi í vetur er gert ráð fyrir
að létta byrðinni af sveitar-
stjórnunum því ofangreind
skylda um stuðning til jafns við
ríkið er felld niður. í frumvarp-
inu segir um þetta: Sveitar-
stjórnir veita fé til leiklistar-
starfsemi í sveitarfélögum eftir
því sem ákveðið er í árlegri
fjárhagsáætlun þeirra. “ I skýr-
ingum með frumvarpinu segir
að brottfelling ákvæðisins um
að framlag sveitarfélags skuli
ekki vera minna en ríkisjóðs sé
gerð „... með tilliti til megin-
reglu um fjárhagslegt sjálfræði
sveitarfélaga.“ Þannig er þetta
útskýrt á viðeigandi hátt en
staðreyndin stendur eftir að
rekstur áhugaleikfélaganna
hefur sjaldan verið erfiðari en
einmitt nú.
Leiklistarlagafrumvarpinu
hefur nú verið frestað til
haustsins eftir að margvíslegar
athugasemdir bárust Mennta-
málanefnd Alþingis í vetur.
Væntanlega verður frumvarpið
endurskoðað með tilliti til at-
hugasemdanna sem fram komu
og þ. á m. hlutur áhugahreyf-
ingarinnar því hætt er við að
rekstur leikfélaganna þyngist
enn, ef sveitarfélögin verða
ekki lengur bundin lagaskyldu
um fjárframlag og hlutur leik-
félaganna ekki réttur með öðr-
um hætti í staðinn. A þingi
BIL kom fram að í vetur hafi
talsvert færri leikfélög sett upp
leiksýningu en árin þar á und-
an, þó endanlegar tölur um
fjölda verkefna liggi ekki fyrir
fyrr en lengra er komið fram á
sumar. Stjórn Bandalags
íslenskra leikfélaga bar sig vel
í skýrslu sinni á ársþinginu og
benti á að þó heildarfjöldi
verkefna stefndi í að verða
minni eftir veturinn en árin á
undan þá væri jákvætt hversu
mörg ný íslensk verk væru á
efniskrá leikfélaganna. Það er
þróun í rétta átt.
Því má samt ekki gleyma í
þessu samhengi að starfsemi
leikfélags byggist á áhuga
þeirra sem þar gefa kost á sér
til starfa. Þegar sífellt erfiðara
verður að afla nauðsynlegra
fjármuna til starfseminnar
dregur úr áhuganum. Þó er
ekki verið að tala um stórupp-
hæðir eða umfangsmikinn
rekstur. Kostnaður við eina
leiksýningu áhugamannafélags
liggur að meðaltali á milli 700
þúsunda króna og einnar millj-
ónar. Þar í eru laun til leik-
stjóra (ef hann er þá launaður)
og ýmiss konar aðkeypt efni til
gerðar leikmyndar, þúninga og
kynningarefnis svo eitthvað sé
nefnt. Þá hafa leikfélögin ýms-
an annan kostnað s.s. af tækni-
búnaði og húsaleigu sem ekki
verður undan vikist. I fæstum
tilfellum ná leikfélögin að end-
urheimta útlagðan kostnað með
miðasölu einni saman, oftast er
reynt að láta styrk ríkis (og
bæjar) brúa bilið. Þó er fjarri
því að dæmið gangi alltaf svo
þægilega upp, heldur verða
stjórnir leikfélaganna að beita
ýtrustu útsjónarsemi til að
setja ekki starfið snyrtilega á
hausinn.
Starfsemi áhugaleikfélag-
anna er einn af hornsteinum
menningarstarfs á landsbyggð-
inni enda fullyrða pólitíkusar
og menningarpáfar iðulega að
ekkert pláss sé svo aumt að
þar sé ekki starfræktur a.m.k.
einn kór, kvenfélag og að sjálf-
sögðu leikfélag. Gleymum því
ekki að möguleiki á þátttöku í
menningarstarfi vegur oft
býsna þungt þegar fólk kýs að
setjast að á tilteknum stað, eða
- og það skiptir kannski meira
máli - ákveður að vera um
kyrrt eða flytjast burt.
AÐSENDAR GREINAR
Enn um ólæsi
menning-arvita
BRECHT-ÞÝÐANDINN Þor-
steinn Þorsteinsson hefur nú svar-
að langri gi'ein minni um ævisögu
Fuegis um Bert
Brecht. Svar hans er
kurteist og manneskju-
legt eins og hans var
von og vísa, enda er
hann víst mesti sóma-
maður, hann rifjar
meira að segja upp
góða og gamla við-
kynningu við Sigur-
laugu konu mína.
Eg verð var við
nokkra hugarfars-
breytingu hjá honum,
þar sem hann kemst að
þeirri niðurstöðu, að
þók Fuegis um Brecht
hafi „tvímælalaust
batnað og geti nú kall-
ast ævisaga" - aftan í þetta hnýtir
hann að vísu alls konar fyrirvöi'um
um minni háttar atriði, sem ég er
að vísu ósammála um, - bók-
menntaleg smáatriði sem er ekki
hægt að fara langt út í með pistli í
dagblaði, það gæti tekið margar
blaðsíður. Eg læt ekki toga mig út
í það, heldur kýs ég að halda mér
við aðalatriðin.
Þorsteinn Þorsteinsson klykkir
svo út með hugðnæmum lokaorð-
um að hann óski mér alls velfarn-
aðar í bókaútgáfu minni. Svona
vináttuhót, þrátt fyrir nokkuð hörð
„brektísk" smánaiyrði mín, met ég
að sjálfsögðu mikils, og því
flögraði satt að segja strax að mér,
að nú ætti ég að biðja nafna minn
að þýða hina þýsku bók Fuegis um
Brecht á íslensku. Eg er nefnilega
ekki alveg búinn að gefast upp og
er að koma fyrir nýjum ífærum um
hugsanlegan þýðingarstyrk - ef ég
fengi hann gæti ég boðið verðug
þýðingarlaun.
En -
En -
En því miður era enn einhverjar
sálrænir hindranir í vegi. I hinni
stóru Brecht-grein minni fjallaði
ég um tvö meginatriði sem svar við
fordómafullum greinum Þorsteins
Þorsteinssonar og Þorsteins
Gylfasonar
1) Eg taldi að bók Fuegis væri
frábær ævisaga sem í fyrsta skipti
fjallaði á verðugan hátt um allar
hliðar, bjartar og dimmar, á lífi og
starfi Brechts. Eg tel
söguna „án hneigðar“
en ekki var hægt að
komast hjá því, hvað
sárt sem manni þykir
það, að Brecht var í
rauninni siðlaus bulla.
2) Ég benti á þá
furðulegu staðreynd,
að af greinum þeirra
nafnanna kæmi skýrt í
ljós, að þeir hefðu
aldrei lesið þessa bók
sem þeir voru að gagn-
rýna. Þess vegna kall-
aði ég þá „ólæsa“ sam-
kvæmt mælikvarða
sem Guðbergur Bergs-
son hafði sett upp
nokkru áður í blaðagrein í DV.
Þeir fóru bara með sleggjudóma
Brecht var svo
háður Ulbricht, segir
Þorsteinn Thoraren-
sen, sem leyfði
honum skattfrítt
að safna milljónum
dollara á banka-
innstæðu í Ziirich.
eftir ómerkilegum óbeinum heim-
ildum, hvað aðrir segðu um bók-
ina. Þorsteinn Gylfason byggði
grein sína t.d. mest á fréttagrein
úr Time magasín!!
Og nú hryggir það mig að verða
að upplýsa, þrátt fyrir alla þá vin-
semd sem Þorsteinn Þorsteinsson
sýnir mér, að hann er enn „ekki
læs“ og ég endurtek, - já, endurtek
í „brektískri" kaldhæðni, að hann
þyrfti að fara aftur í sjö ára bekk
til að læra að lesa!
Hann afhjúpar sig um þetta með
umfjöllun sinni um samband harð-
stjórans Ulbrichts við skáldið. Þar
segir Þorsteinn Þorsteinsson:
„Sagan um að Ulbricht hafi haldið
sérstakri verndarhendi yfir Brecht
er fremur neyðarleg ... o.s.fi-v.“
Síðan dregur hann upp úr pússi
sínu, eins og það sé eittþvað óvænt
- að Ulbridht hafi njósnað um
Brecht og þetta á að sýna að þeir
hafi sosum ekki verið neinir vinir. -
En veit Þorsteinn?
Þorsteinsson virkilega ekki að
Ulbricht njósnaði um alla? Veit
hann ekki að það var Ulbricht sem
hóf fyrstu þreifingar í Los Angeles
1945 að Brecht sneri heim? Veit
hann ekki að Brecht var svo háður
Ulbricht að hann lét hafa sig í það
að lýsa yfir fullum stuðningi við
hann þegar hann bældi niður í
blóði uppreisn verkamanna í
Berlín 17. júní 1953? Yfirlýsing
Brechts birtist áberandi á forsíðu
Neues Deutschland og hafði svo
geigvænleg áhrif að Brecht iðrað-
ist síðar þessara svika við verka:
lýðinn og orti ljóðið sem byrjar „I
nótt sá ég í draumi fingur sem
benti á mig.“ (Heut nacht im
Traum sah ich Finger auf mich
deutend). En Brecht forðaðist að
birta þetta ljóð nokkurs staðar og
það fannst ekki fyrr en hann var
liðinn. Eftir dauða Stalíns lét
Brecht stundum í það skína, eink-
um við vestræna vini (upp á mark-
aðinn), að hann hefði óbeit á
kommúnísku einræði, Ulbricht
sem alltaf njósnaði um hann vissi
það vel, en haggaði ekki við Brecht
sem forðaðist líka að láta þetta í
Ijósi opinberlega. Hann sneyddi
einnig hjá því að koma nokkurs
staðar fram í hópi þeirra austur-
þýsku rithöfunda sem kröfðust
aukins frjálsræðis eftir dómadags-
ræðu Krúsjeffs 1956 og hann
studdi Ulbricht af öllum ki-öftum,
þegar hann herti enn tökin eftir
Ungverjalandsmálið, ofsótti og
fangelsaði marga bestu vini
Brechts sem höfðu orðið of opin-
skáir, en við Brecht hreyfði hann
ekki.
Brecht var svo háður Ulbricht,
sem leyfði honum skattfrítt að
safna milljónum dollara á
bankainnstæðu í Zúrich og hirða
þar að auki handa sér um 5 milljón
króna Stalínsverðlaun í hörðum
gjaldeyii skattfrítt. A sama tíma
Þorsteinn
Thorarensen
Jarðsprengjur -
við leysum
vandann saman
JARÐSPRE N G J-
UR valda þúsundum
manna þjáningum og
erfíðleikum á degi
hverjum. Á undanförn-
um mánuðum hefur
hins vegar ýmislegt
gerst - bæði hérlendis
og erlendis - sem gefur
fyrirheit um að vilji sé
til að leysa þann vanda
sem jarðsprengjur
valda. Á degi hverjum
verða um eitt hundrað
manns fyrir jarð-
sprengju, þrjátíu
þeirra týna lífi en hinir
verða örkumla fyrir
lífstíð. Langflestir eru óbreyttir
borgarar, fólk sem hvorki hefur
klæðst einkennisbúningum né tek-
ið sér vopn í hönd. Mörg fórnar-
lambanna eru börn sem eru t.d. að
leik á óbyggðum svæðum eða á
leið í skóla.
íslendingar styðja
fórnarlömbin
Rauði kross íslands
hefur að undanförnu
safnað styrktarfélög-
um en framlög þeirra á
þessu ári munu renna
óskipt til stuðnings
fórnarlamba jarð-
sprengna. Framlögun-
um verður varið til að
endurhæfa fólk í Irak
sem hefur misst útlim,
oftast fótlegg, vegna
jarðsprengju og einnig
til að fræða íbúa í ríkj-
um gömlu Júgóslavíu
um hættuna af jarð-
prengjum.
Hvort tveggja er jafn mikilvægt.
Rauði krossinn rekur sex endur-
hæfingarstöðvar í Irak þar sem
fólk fær ókeypis gervilimi og þjálf-
un í að nota þá. I gömlu Júgóslavíu
Sigríður
Guðmundsdóttir
íslendingar hafa
sýnt fádæma góð
viðbrögð, segir Sigríð-
ur Guðmundsdóttir,
við beiðni Rauða
krossins um stuðning
við fórnarlömb
jarðsprengna.
eru nú um þrjár milljónir jarð-
sprengna í jörðu og þess vegna er
mjög brýnt að fræða fólk þar -
ekki síst börn - um hvernig forðast
megi þessar vítisvélar.
Islendingar hafa sýnt fádæma
góð viðbrögð við þessari beiðni
Rauða krossins. Þúsundir hafa
sýnt stuðning sinn í verki og það
er gleðilegt til þess að vita að al-
menningur á Islandi vill styðja þá
sem höllum fæti standa í öðrum
löndum. Rauði kross íslands vill
hér með þakka öllum þeim sem
hafa lagt þessu máli lið.
Algjört bann í augsýn
Á alþjóðavettvangi hefur einnig
orðið ánægjuleg þróun. I desem-
ber sl. var gengið frá alþjóðleguum
sáttmála um bann við jarðsprengj-
um og nú hafa 124 ríki skrifað und-