Morgunblaðið - 09.06.1998, Qupperneq 52

52 ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚNÍ1998
MORGUNBLAÐIÐ
FOLK I FRETTUM
Robert Altman fer
sínar eigin leiðir
LEIKSTJORINN Robert Altman
átti erfitt uppdi'áttar á níunda ára-
tugnum. Altman var þegar hér vai-
komið sögu talinn úr leik. Hann var
barn áttunda áratugarins. Myndir
hans minntu um mai'gt á evrópskar
myndir en áttu ekki miklu fylgi að
fagna í heimalandi leikstjórans, með
örfáum undartekningum þó. Gæfan
hefur hins vegar verið Altman hliðholl
undanfarin ár. Leikmaðurinn (The
Player) fékk góða dóma árið 1992 og
Altman hlaut uppreisn æru. Leik-
stjórinn lét kné fylgja kviði. Næsta
mynd hans, Klippt og skorið (Short
Cuts), gaf Leikmanninum ekkert eft-
ir. Robert Altman er risinn úr
öskustónni.
Vandræðaunglingar
Robert Bernard Altman fæddist í
Kansasborg árið 1925. Altman gekk í
flugherinn bandaríska í seinni heims-
styi'jöld. Herstöðin vai' í Los Angeles
og ungliðinn fékk smjörþef af kvik-
myndagerð. Þegai' stríðinu lauk réðst
AJtman til starfa hjá tryggingafyi'ii'-
tæki. Hann undi hag sínum illa og
vildi verða leikari. Ti-yggingasaiinn
reyndi fyrir sér á þessu sviði en
Kansashreimurinn reyndist honum
fjötui' um fót. Við svo búið sneri Alt-
man sér að handritsgerð. Þessi hand-
rit gáfú engin fyrirheit um að Altman
yrði síðar talinn með frumlegri kvik-
myndamönnum vestanhafs. Senn hélt
hann aftur til Kansasborgar. Þai'
starfaði hann við ýmiss konar kynn-
ingarmyndir. Vandræðaunglingarnir
(The Delinquents) var sveinsstykki
leikstjórans. Myndin vakti ekki mikla
athygli en varð eigi að síður til þess að
Altman fékk vinnu við að leikstýra
sjónvarpsþáttum. Leikstjórinn fékkst
við þáttagerð fyrir sjónvarp næsta
áratuginn.
Tung'lið, tiuiglið...
Niðurtalning (Countdown) segir frá
tunglferð og einkahögum eins geim-
farans. Myndin var fyrsta verkefni
sem Altman fékk hjá þekktu mynd-
veri. Framleiðendur styttu myndina
um hálftíma í óþökk leikstjórans.
Kansasmaðurinn hefur alia tíð reynst
framleiðendum óþægur ljár í þúfu.
Næsta mynd, sem Altman gerði,
Kaldur dagur í garðinum (A Cold Day
in the Park), var fyrsta eiginlega Alt-
manmyndin. Kona ein rekst á um-
komulausan táning í almenningsgarði.
Hún býður honum heim til sín. Brátt
áttai' strákur sig á þvi að hann er
fangi. Tálsýnir (Images) var af sama
toga spunnin. Myndin lýsfr hugai'-
heimi geðveikrar konu og er öðrum
þræði hryllingsmynd. Höfuðeinkenni
Altmans voru þegar komin í ljós. Hið
mannlega er ævinlega í fyiiiTÚmi.
Sögupersónm- eru breyskai' og
margræðar. Myndfrnar sverja sig
engan veginn í ætt við aðrar myndir
sömu tegundar heldur fer höfundm'
sínai' eigin leiðir.
Bestu og þekktustu myndir sínai'
gerði Altman í byrjun áttunda ái'atug-
arins. Spítalalíf (M*A*S*H) greinir
frá lífinu á bandaiisku hersjúkrahúsi í
Kóreustríðinu. Mynd þessi varð
kveikjan að feikivinsælum sjónvarps-
þáttum. Engum blöðum vai' um það
að fletta að höfundar myndarinnar
voru í raun að deila á Víetnamstríðið.
Hafa ber í huga að Altman var fjöru-
tíu og fjögurra ára að aldri þegar
hann gat sér orð fyrir að vera reiður
ungm' maður. Ef til vill var of mikið
gert úr andstöðu Altmans við boð og
bönn. Segja má að til þess hafi verið
ætlast af honum aliar götur síðan að
hann geri myndir í blóra við íikjandi
hefðir þótt yrkisefni þau, sem hann
velur sér, gefi ekki alltaf tilefni til
þess.
Altman fær kaldar kveðjur
Söguþráður er einatt nokkuð los-
aralegur í myndum eftfr Altman.
Kveðjan langa (The Long Goodbye)
var eins konai' nútímatilbrigði við
samnefnda sögu eftfr Raymond
Chandler. Leikaiinn Elliot Gould var
fenginn til að leika Phillip Maiiow.
Djarfara getur hlutverkaval vart orð-
ið. Aðdáendur Mailowsagnanna urðu
að vonum öskuillir. Segja má að túlk-
un Goulds sé ný lesning á einkaspæj-
aranum Maiiow. Aitman greinir
einnig frá glæpamönnum í myndun-
um Þjófunum (Thieves Like Us) og
Kansasborg (Kansas City). Sterkur
leikur er aðal mynda Altmans. Frægir
leikarar sækjast eftir að vinna með
leikstjóranum þótt ekki séu há laun í
boði miðað við það sem gengur og
gerist. Altman er þekktur fyrir að
gefa leikurum frjálsar hendur. Mynd-
fr eftir Altman eru mun mannlegri en
almennt tíðkast í Hollywood. Leik-
stjórinn nýtui' mMUar virðingar hjá
öllum kynslóðum leikara þótt myndfr
hans hafi ekki skilað miklum arði í
krónum og aurum talið.
Altman er mistækur leik-
stjóri. Höfuðkostui' hans er sá
að hann er óhræddur við að
taka listræna áhættu og menn
vita aldrei við hverju þeir mega
búast af honum. Dæmigerð
Altmanmynd er annaðhvort
fyrir neðan allar hellur eða
skarar fram úr. Það eina sem
menn geta ekki vænst af Alt-
man er meðalmennska.
Handbragð hans er áreynslu-
laust jafnvel kænileysislegt.
Slík efnistök hentuðu þeim
myndum sem gerðar voru
fyrir hartnær þrjátíu árum
einkar vel. Leikstjórinn fékk
því byr undir báða vængi á
áttunda áratugnum. Altman
gat teldð hefðbundin stef úr
kvikmyndunum, til að
mynda vestranum í McCa-
be og frú Miller (MeCabe
og Mrs. Miller) og Vís-
unda-Villa (Buffalo Bill)
eða sexpensareyfaranum í
Kveðjunni löngu, gjörbylt
þeim og fært þau nær tíð-
arandanum. Altman
hættii' til að gefa sér um of lausan
tauminn og bera þolinmæði áhorfand-
ans ofurliði þegar verst lætur. Má
gera því skóna að stundum sé til bóta
að framleiðendur hafi vit fyrir honum.
í skuggsjá Altmans
Mai-gir telja McCabe og frú Miller
(McCabe and Mrs. Miller) bestu
mynd leikstjórans. Kvikmyndataka
Vilmos Zsigmond var meistaraverk
þótt sagan sjálf væri nokkuð ruglings-
leg. Altman gerir gjai'nan lítinn grein-
aiTnun á aðal- og aukaatriði. Bíógestir
koma annaðhvort himinlifandi eða
sáireiðir af myndum hans. Segja má
að Altman sé milli steins og sleggju.
Hann er Ameiíkumaður í húð og hár
en getur ekki lagað sig að þeim kröf-
Kaeliskápar
á ótrúlegu uerBi í miMu úrvalil
Mál hxbxdx Tegund Vörunúmer Kælirymi Lítrar Frystirými Lítrar Frystir Staðsetning Staðgreitt
85x50x60 AEG SANTO 1533TK 140 L 37.570,-
85x51x56 INDESIT RG 1150 134 L 26.900,-
85x55x60 AEG SANTO 1443TK 115 L 19 L Innbyggður 43.191,-
85x60x60 General Frost C 175 158 L 17 L Innbyggður 25.900,-
117x50x60 INDESIT RG 2190 134 L 40 L Uppi 37.900,-
127x54x58 AEG SANTO 2532 KA 241 L 59.990,-
127x54x58 AEG SANTO 2232 DT 167 L 46 L Uppi 62.900,-
127x54x58 AEGSANTO 2332 KA 219 L 18 L Innbyggður 62.900,-
130x60x60 General Frost C 275 222 L 28 L Innbyggður 33.900,-
139x55x59 INDESIT RG 2250 184 L 46 L Uppi 39.900,-
144x54x58 AEG SANTO 2632 DT 204 L 46 L Uppi 64,900,-
147x55x60 INDESIT RG 1285 232 L 27 L Innbyggður 37.900,-
149x55x60 AEG SANTO 2632 KG 161 L 59 L Niðri 65.900,-
150x55x60 General Frost SCD 260 186 L 59 L Uppi 37.900,-
150x55x60 INDESIT CG 1275 175 L 56 L Niðri 53.900,-
155x60x60 AEG SANTO 1555 KS 302 L . 72.900,-
162x54x58 AEG SANTO 3032 DT 225 L 61 L Uppi 69.949,-
164x55x60 INDESIT RG 2290 215 L 67 L Uppi 48.900,-
165x55x60 General Frost SCD290 225 L 62 L Uppi 39.900,-
165x60x60 INDESIT CG 1340 216 L 71 L Niðri 59.900,-
170x60x60 INDESIT RG 2330 258 L 74 L Uppi 49.900,-
170x60x60 AEG SANTO 3232 KG 216 L 79 L Niðri 75.900,-
177x60x60 AEG SANTO 3633 KG 238 L 90 L Niðri 104.900,-
185x60x60 AEG SANTO 1855 KS 354 L 82.900,-
185x60x60 AEG SANTO 1855 KF 178 L 112 L Niðri 89.900,-
186x60x60 General Frost SCB 340 207 L 88 L Niðri 59.900,-
195x60x60 AEG SANTO 4133 KG 293 L 90 L Niðri 110.974,-
AEG
^indesil’ Jp
'ENERAL FROST
STJÁNA bJáa
er no'g boðið.
ROBERT Altman með gjallarhornið við tökur á Piparkökukarlinum.
vegar óþvingaðar og eðlileg-
ar; hins vegar bregður stund-
I um við að rneiri ögunar sé
þörf. Athygli vekur hve fjöl-
breytt efnisval Altmans er.
Hann hefur leikstýrt geim-
mynd, gamanmyndum, hryll-
ingsmynd, glæpamyndum, ein-
földum leikritum, vestrum, vís-
indaskáldsögu, bamamynd og
nú síðast spennumyndinni
Pipai'kökukarlinum eftir sögu
Johns Grishams sem mörgum
þykir góður. Eigi að síður má
kenna handbragð leikstjórans á
hveni einustu mynd.
Á slóðum Dolly Parton
Nashville er ein frægasta mynd
Altmans. Leikstjórinn lýsir hér
höfuðbóli dreifbýhssöngsins, Nash-
ville. Sögupersónur eru margar og
skrautlegar. Altman svipar að
þessu leyti nokkuð til Federico
Fellini þótt hann hafi ekki sama
vald á miðlinum. Nashville á það
sammerkt með öðrum myndum eft-
fr Altman að hún er helst til löng.
Áhorfendur fá að kynnast persónum
myndanna mun betur í sárabót.
Skipta má myndum Altmans í tvennt.
Annars vegar hópverk (Nashville,
Brúðkaup, Klippt og skorið, Beint af
slánni,). Hins vegar kammerverk
(Tálsýnfr, Þrjár konui’, Að feigðarósi
(Sfreamers), Vincent og Theo) þai'
sem Altman sækh' efnivið sinn oftar
en ekki í leikrit. Þai' á milli eru til-
brigði við hefðbundnai' myndfr
(McCabe og frú Miller, Kveðjan
langa, Quintet, Vísunda-Villi) þai' sem
leikstjórinn kemur með eigin fram-
setningu á gömlum minnum úr sögu
kvikmyndanna.
Biúðkaup (A Wedding) er með sér-
viskulegi'i myndum sem Altman hefui'
gert. Leikarar tala hver ofan í annan.
Höfundur hefur gi-einilega enga sam-
úð með brúðkaupsgestum. Altman er
maður veisluglaðm'. Sumai' lakai'i
mynda hans minna frekar á langt teiti
en eiginlega sögu, til að mynda Brúð-
kaup (A Wedding) og Beint af slánni
(Pr' et a Porter). Altman hefrn- nokk-
uð sérkennilegt skopskyn. Brewster
McCloud, Spilagosamfr (California
Split), Kæri sáli (Beyond Therapy) og
Vísunda-Villi eru gamanmyndfr að
nafninu til. Þessum gamanmyndum
hefui' verið fálega tekið þótt þai' megi
iðulega finna góða spretti.
Heill til stranda,
Sljáni blái...
Altman var fenginn til að leikstýra
Stjána bláa (Popeye) eða Skipper
Slfl'æk eins og fyrri kynslóðir kölluðu
sjóarann. Robin Williams lagði sig all-
an fram við að ná tökum á hlutverk-
inu. Shelley Duvall var fædd til að
leika þokkadísina Olífu Oyl. Eigi að
síður átti myndin ekki miklu fylgi að
fagna. Altman er framúrstefnumaður
og á öndverðum meiði við leikstjóra af
gamla skólanum. Nær hefði verið að
fá einn slíkan til að leikstýra þessari
mynd. Ófarir Stjána bláa urðu til þess
að Altman vai'ð sífellt að gera ódýi'ari
myndfr. Honum var í raun úthýst úr
Hollywood. Reyndar virtust slík
kammerverk hæfa honum betur en
stórmyndfr. Sumar þessara mynda
voru gerðar eftir leikritum eftfr ekki
ómerkari menn en Harold Pinter og
Sam Shepard. Nægh' þar að nefna
Komdu aftur Jimmy Dean, Jimmy
Dean (Come Back to the Five and
Dime, Jimmy Dean, Jimmy Dean), Að
feigðarósi (Streamers) og Sjúk í ást
(Fool for Love). Sem betur fer urðu
það ekki örlög þessa merkilega leik-
um sem gerðar em til leikstjóra í
Hollywood. Ekki verður sagt um Alt-
man að hann sé að rembast við að
vera öðru vísi en aðrir þótt ekki fari á
milli mála að hann gerir myndfr af
öðnim hvötum en flestfr landa hans.
Einn Ijóður er á ráði þessa ágæta
leikstjóra. Altman á það til að kasta
höndum til verks síns. Þetta er sér í
lagi áberandi þegai' hann velur sér
yrkisefni sem aðiir leikstjórar hafa
gert betri skil, Kæri sáli (Woody Al-
len), Þrjár konur (Ingmar Bergman),
Beint af slánni (Federico Fellini),
Þjófarnir (Arthur Penn). Þó má telja
að hann temji sér þetta vinnulag að
yfirlögðu ráði. Helsti kostur og galli
mynda hans er sá að þær eru annars
.............................
Gail flísar
(Jfi i\\\
& 4-
Stórhöföa 17, við Gullinbrú,
sími 567 4844
Þakrennur
og rör
úr Plastisol-
vörðu stáli
Heildarlausn á
þakrennuvörum
í mörgum litum
Símar 557 2000 og 557 7100
Skemmuvegi 36 Bleik gata
KÓPAVOGI