Morgunblaðið - 11.06.1998, Page 34

84 FIMMTUDAGUR 11. JIJNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
pinrgmmMiilíÍl*
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÖRYGGISMÁL
í ÓLESTRI
MEÐ HLIÐSJÓN af þeim miklu umræðum, sem átt
hafa sér stað á undanförnum árum um öryggismál
sjómanna, verður staða þessara mála, samkvæmt mati
nefndar á vegum samgönguráðherra, að teljast með
ólíkindum.
í skýrslu, sem nefndin skilaði fyrr í vikunni, kemur
fram að vinnuslys um borð í íslenzkum skipum eru ótrú-
lega tíð. Þá eru um 80% þessara slysa rakin til mistaka
skipverja, sem bendir til að þjálfun þeirra í meðferð
tækja og búnaðar skipanna sé ábótavant.
I skýrslunni kemur aukinheldur fram að í reglum um
vinnuöryggi á fiskiskipum og kaupskipum séu engin
ákvæði um eftirlit með slitálagi víra, burðarþoli lása og
keðja, blökkum, tromlum og öðrum hífingarbúnaði, en
staðreyndin er sú að bilanir í búnaði af þessu tagi valda
mörgum slysum. Þá séu engar kröfur gerðar til manna
um þekkingu á stjórnun krana og togvinda, hvað þá að
ætlazt sé til kunnáttu þeirra, sem gefa stjórnendum
þessara tækja bendingar um aðgerðir. Skortur á verk-
stjórn er nefndur sem ein meginorsök slysa á sjó.
Nefndarmenn segja það ótrúlegt að engar kröfur séu
gerðar til menntunar þeirra, sem skili teikningum af ný-
smíði eða breytingum á skipum til Siglingastofnunar.
Þeir benda jafnframt á að skráning slysa á sjó sé ekki
sem skyldi og ekki heldur heimildir yfirvalda til að
grípa í taumana og koma í veg fyrir að slys endurtaki
sig.
Alykta má af mati nefndarmanna og tillögum þeirra
til úrbóta að væru sum skip íslenzka flotans vinnustaðir
í landi væru yfirvöld löngu búin að loka þeim. Islenzkur
sjávarútvegur á að vera í fremstu röð í heiminum hvað
varðar hagkvæmni og nýtingu nýjustu tækni og þekk-
ingar. Það er því til skammar að ekki skuli betur búið að
öryggi og heilsu þeirra, sem starfa við fiskveiðar. Ekki
má heldur gleyma því að þjóðfélagið ber umtalsverðan
kostnað af tryggingabótum vegna slysa á sjó og veru-
legur sparnaður getur hlotizt af að koma þessum málum
í lag.
UMHVERFISÁHRIF
FLJÓTSDALSVIRKJUNAR
FINNUR Ingólfsson iðaðarráðherra hefur lýst þeirri
skoðun sinni að fram eigi að fara umhverfismat
vegna Fljótsdalsvirkjunar. Ákvörðun þar um sé á hinn
bóginn á valdi Landsvirkjunar. Halldór Jónatansson
forstjóri Landsvirkjunar segir síðan í viðtali við Morg-
unblaðið í gær að þegar sé hafin skýrslugerð um mat á
umhverfisáhrifum virkjunarinnar. Orðrétt: „Allar þess-
ar rannsóknir spanna þau áhrif sem virkjunin og rekst-
ur hennar getur haft á umhverfi sitt, ekki aðeins gróð-
urfar og dýralíf, svo sem fugla og hreindýra, heldur
einning strandlengju Héraðsflóa, ferðamennsku og
samfélag...“
í skýrslu iðnaðarráðuneytisins, „Virkjanir norðan
Vatnajökuls“ (1994), segir að Alþingi hafi heimilað miðl-
unarlón á Eyjabökkum árið 1981 [Hjörleifur Guttorms-
son iðnaðarráðherra] og að virkjunarleyfi ráðherra liggi
fyrir“. Ætla verður að forsendur, sem lágu til grundvall-
ar leyfisveitingar árið 1981, hafi breytzt á sautján árum,
sem og almannaviðhorf til stóriðju og umhverfisvernd-
ar. Því ber að fagna viljayfirlýsingu iðnaðarráðherra og
ummælum forstjóra Landsvirkjunar, þess efnis, að gerð
verði rækileg úttekt á umhverfisáhrifum Flótsdalsvirkj-
unar, sem verði leiðbeinandi um framhaldið.
íslendingar hafa með góðum árangri haft fiskifræði-
legar og vistfræðilegar rannsóknir og niðurstöður að
leiðarljósi við nýtingu sjávarauðlinda. Á hliðstæðan hátt
eigum við að byggja nýtingu landauðlinda á vísindaleg-
um rannsóknum, vistfræðilegum sem efnahagslegum.
Vönduð og víðfeðm úttekt á umhverfisáhrifum Fljóts-
dalsvirkjunar er spor til réttrar áttar.
Þui
Grunnvatns-
geymar und-
ir Eldhrauni
líklega
að gefa sig
Síðan menn byrjuðu að „stýra“ rennsli
Skaftár um miðja þessa öld, hefur ástand
náttúrunnar á svæðinu í kringum Eldhraun
farið versnandi, þar á meðal í veiðilækjunum
Grenlæk og Tungulæk. Ekki eru allir á eitt
sáttir um hverju eða hverjum er um að
kenna. Þóroddur Bjarnason kynnti sér
málið en útlit er fyrir að næsta skref verði
gerð umhverfismats fyrir svæðið í heild.
HYLUR undir Stórafossi í Grenlæk. 1
hækka til að vatn fari að renna í læl
Ljósmynd/Trausti ???
HER sést vel hvernig Skaftá hefur skilið fyllt upp í hraunið með fram-
burði sínum. Ef áin fengi að renna óhindrað um Eldhraun myndi það
hverfa smátt og smátt undir framburð árinnar.
DEILURNAR standa um
vatn. Fyrir árið 1992 fóru
að meðaltali um 15
rúmmetrar vatns á sek-
úndu á ári úr Skaftá við árkvíslar
(Brest) yfir Eldhraun, með tilheyr-
andi aur og sandburði. Par fór það út
á hraunið, hvarf niður í grunnvatns-
geymslur undir því og kom síðan
hreint og síað fram undan hrauninu í
ám og vötnum. Þetta hækkaði jarð-
vatnsstöðu í Fljótsbotni og umhverfí
og kom mest fram í auknu rennsli í
Eldvatni í Meðallandi þó hugsanlega
hafí þetta vatn skapað þrýstiáhrif yfír
í Grenlæk og Tungulæk, samkvæmt
rannsóknum Snorra Zóphaníassonar
hjá Orkustofnun.
Vegagerðin byggði varnargarð árið
1992 þar sem þessu vatni var veitt
aftur út í Skaftá og bættist í rennsli
árinnar í austur, í átt að Kirkjubæj-
arklaustri. Að mati Snorra kemur
þetta Grenlæk til góða þar sem vatn-
ið sækir meira út á hraunið við Skál
og Holtsdal.
Bændur vilja hinsvegar vatnið aft-
ur en Vegagerð ríkisins og Land-
græðsla ríkisins segja að ekki verði
við það unað að áin fái að bera hindr-
unarlaust sand og annað út á hraunið
og fylla í það þannig að hún flæði að
lokum lengi’a og lengra nær veginum
í leysingum. Sandurinn sem hún skil-
ur eftir íykur upp og getur lokað
þjóðveginum. Auk þess skemmast
jarðir og náttúruperlan Eldhraun er í
hættu. Allt þetta tengist síðan af-
komu Skaftárhrepps sem hefur tekj-
ur af ferðamannaþjónustu á svæðinu
meðal annars. Margir eiga því hags-
muna að gæta og sýnt er að snúið
verður að leysa málin þannig að allir
verði ánægðir.
Enn fer þó vatn niður eftir Bresti
en minna en áður og hjá vegagerðinni
segjast menn hafa komið til móts við
bændur með lögn tveggja röra í stífl-
una þar sem fara um nokkrir
rúmmetrar á sekúndu.
Lítið vatn, minni árangur
Landeigendur við Grenlæk og
Tungulæk, tveggja af bestu og verð-
mætustu sjóbirtingsveiðiám landsins,
sem eru yfirfall af grunnvatni sem
safnast undir Eldhraun, segja veiði-
sumarið líklega ónýtt í ár vegna mik-
illa þurrka í ánum. Framkvæmdir
hafa verið nú í vor við Skaftá, stutt
frá Grenlæk og Tungulæk, sem miða
að því að koma vatni stystu leið út í
lækina en enn á eftir að koma í ljós
hverju þær áorka enda er lítið vatn í
Skaftá og það dregur úr möguleikum
á árangri.
Grenlækur og Tungulækur eru
„nágrannar“ og svipaðir að stærð. Er
grunnvatn nær ákveðnu magni í
grunnvatnsgeyminum undir Eld-
hrauni seitlar það út í lækina.
Garðurinn sem byggður var í síð-
ustu viku beinir vatni úr Skaftá yfír
Eldhraun stystu leið og vonast er til
að vatn komi fram í Grenlæk og
Tungulæk á næstu dögum en lækirn-
ir eru báðir uppþornaðir að stórum
hluta. Ofarlega í Grenlæk eru vaxtar-
stöðvar sjóbirtingsins en þar er nú
allt þurrt og skaðinn því tilfinnanleg-
ur. Veita má vatni út á hraunið þar til
Skaftá verður jökullituð, eða fram til
20. júní næstkomandi.
Erlendur Bjömsson bóndi í Segl-
búðum segir að um milljóna tjón sé
að ræða fyrir sig og aðra bændur í
veiðifélagi Grenlækjar og hann hefur
ákveðið að leita réttar síns, eins og
hann orðar það. „Mér fínnst það
liggja mjög ljóst fyrir að þegar tekið
er vatn af manni á maður að geta
fengið það aftur,“ segir Erlendur.
Að hans sögn verður hann að
bregða búi á Seglbúðum ef skaðinn
er varanlegur. „Eg get sagt þér eins
og er að ég bý ekki öðruvísi en að
hafa tekjur af þessu.“ Erlendur
kennir Vegagerðinni um þurrkinn en
Vegagerðin kennir afbrigðilegu veð-
urfari nú síðla veturs um og vitnar í
skýrslu Snorra Zóphaníassonar hjá
Orkustofnun frá árinu 1997.
Menn farnir að tala saman
Lækjamálið hefur verið mikið hita-
mál undanfarin ár og aðilar sem að
því standa, bændur sem eiga hags-
muna að gæta, sem og opinberir aðil-
ar, settust loks niður nú í ár til að
ræða hvernig bregðast megi við
ástandinu. Að sögn Harðar Davíðs-
sonar eins eiganda Grenlækjar og
talsmanns veiðifélagsins, hefur lengi
verið stirt á milli manna enda hafa
bændur reynt að knýja á um aðgerðir
undanfarin ár, án árangurs. „Það
helsta sem hefur áunnist í þessum
málum í vetur er að menn eru farnir
að ræða sarnan," sagði Hörður í sam-
tali við Morgunblaðið.
Hann segir að mörg ár geti tekið
að endurbyggja ána sem veiðiá.
Skaftá er sambland af jökulá og
bergvatnsá. Við Skaftárdal skiptir
hún sér, annar hlutinn fer til vesturs
en hinn til austurs í átt að Kirkjubæj-
arklaustri. Aurburður og sandfok á
svæðinu hafa smám saman sest í