Morgunblaðið - 11.06.1998, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FIMMTUDAGUR 11. JÚNÍ 1998 39 M
Miðhálendið
Ætla stjórnvöld
og ráðuneyti að
afsala sér
stefnumótunar-
róttinum?
í VETUR hefur skipulagsnefnd
miðhálendisins unnið að því að
svara þeim 350 blaðsíðum af at-
hugasemdum sem bárust um
skipulagstillöguna. Mun nefndin
halda fund í Reykjavík í byrjun júlí
þar sem svör hennar við athuga-
semdunum verða kynnt. I kjölfarið
verður væntanlega gefinn frestur
til að gera athugasemdir við svörin,
sem, samkvæmt forminu, á að stíla
á umhverfisráðherra. I lok þess
frests er eðlilegt að Skipulags-
stofnun hefji vinnu sína við að meta
svör nefndarinnar og athugasemd-
ir þær, sem berast ráðherranum.
Að því loknu getur Skipulagsstofn-
un afgi’eitt málið frá sér til umfjöll-
unar ráðherrans og staðfestingar
hans, ef svo telst vera að í giund-
vallaratriðum hafi verið rétt að
málum staðið.
Sem betur fer liggur það þegar
fyrir að skipulagsstjóri og ýmis
ráðuneyti og stofnanir telja að ekki
hafi verið rétt að málum staðið. Því
virðist auðsætt að taka verður mál-
ið upp að nýju í haust, bæði er
varðar skipan skipulagsnefndar-
innar og er varðar skort á alger-
lega nauðsynlegri grunnvinnu er
tekur til stefnumótunar stjórn-
valda. Ríkisstjórain hefur þegar
viðurkennt, með tillögu að breyt-
ingum á skipan skipulagsnefndar-
innar, að við þá nefndarskipan sem
nú er, verði ekki unað og þar með
tæpast við niðurstöðu nefndarinn-
ar heldur. Ljóst var á viðbrögðum í
þinginu nú á dögunum að ríkis-
stjórnin verður að ganga mun
lengra í að mæta kröfum um að
hagsmunir heildarinnar verði
ti-yggðir í nefndinni, þegar tillagan
um nýja nefnd verður lögð fram
aftur á þinginu í haust.
í öðru lagi verður ríkisstjórnin
að setja hina nauðsynlegu stefnu-
mótun í hinum ýmsu málaflokkum
skýrt fram, því ljóst er að ef stjórn-
in leyfir umhverfisráðherra að
staðfesta fyrirliggjandi
skipulagstillögu, sem
byggist á mörgu á
annarri stefnu en
stjómvöld hafa, hefur
hún og hin ýmsu ráðu-
neyti, afsalað sér
stefnumótunarréttin-
um um það hvernig há-
lendið og þjóðlendum-
ar verða skipulagðar
og nýttar í framtíðinni.
Nánar um meðferð-
arferilinn
Um meðferð skipu-
lagsmála gilda strang-
ar reglur sem ekki má
bregða út af. í grand-
vallaratriðum eru þær reglur þess-
ar: Svæðisskipulagsnefnd er skip-
uð. (Af umhverfisráðherra í þessu
tilviki.) Skipulagsstofnun aðstoðar
við að móta verkefnið og sér nefnd-
inni fyrir ritara. Skipulagsnefndin
ræður sér faglega ráðgjafa og í
sameiningu ganga þau frá skipu-
lagstillögu. Skipulagsstofnun veitir
leyfi til auglýsingai- á tillögunni, ef
rétt hefur verið að málum staðið.
Frestur er gefinn til athugasemda,
og nefndin og ráðgjafarnir ganga
frá svörum við athugasemdunum.
Svörin era kynnt almenningi, og
síðan send til Skipulagsstofnunar,
sem fer yfir hvort rétt er að svör-
unum staðið. Almenningi gefst síð-
an réttur á að kæra svörin til ráð-
herrans. Á grandvelh þessa ákveð-
ur skipulagsstjóri síðan hvort hann
geti mælt með að ráðherrann stað-
festi skipulagið.
Það sem er höfuðatriði í þessu
ferli er að skipulagsstjóri taki ekki
þátt í gerð þeirrar tillögu sem
hann, sem stjórnvald óháð öllum
hagsmunum á að leggja dóm á. Því
miður hefur skipulagsstjóri verið á
kafi í skipulagsferlinu og mun hann
t.d. hafa setið alla fundi nefndar-
innar, og verið í stöðugu sambandi
við ráðgjafana um vinnuna.
Að sjálfsögðu er það líka mjög
óeðlilegt að skipulagsstjóri sé í for-
svari fyrir skipulagstillöguna í al-
mennri umræðu meðan á vinnslu
eða auglýsingu hennar stendur.
Það á nefndin, formaður hennar,
skipulagsráðgjafar eða fulltrúi úr
ráðuneytinu, sem skipaði nefndina,
að gera. I engu tilfelli má skipu-
lagsstjóri gera þetta
sjálfur, því hann verð-
ur að varðveita stöðu
sína sem óháður
„dómari“ þegar málið
hefur borist til Skipu-
lagsstofnunar.
Þetta hefur skipu-
lagsstjóri samt gert,
og því í raun gert sig
um leið vanhæfan sem
óháðan dómara í mál-
inu. Haustið 1997
skrifaði skipulags-
stjóri svar við gagn-
rýni okkar Birgis
Trausti Jónssonar á skipulag-
Valsson ið. Hann gerði það á
ógeðfelldan hátt með
því að hann tínir til smáatriði, en
svarar ekki meginþáttum í gagn-
rýninni. Ritgerðin einkennist
einnig af ókurteisi, sem embættis-
maður má ekki leyfa sér þó að að
verkefnum á hans sviði sé sótt. Þá
er það mjög óréttlátt og ódrengi-
legt að hann birtir ritgerð sína í
fréttabréfi stofnunar sinnar þar
sem aðrir eiga erfitt með að koma
við vömum. Urðum við Birgir að
láta fjölrita svargrein okkar og
senda þeim aðilum sem skipulags-
stjóri sendir fréttabréf sitt, á
kostnað almennings.
Blaðagreinar um
hálendisskipulagið
Hinn 17. og 24. maí birti undir-
ritaður greinar í Mbl. um hálendis-
málin, því margt hafði farið aflaga
um þau í umræðunni á Alþingi og í
fjölmiðlunum. Þar er sérstaklega
bent á að svæðisskipulagsstigið sé
mjög gallað á íslandi, því á bak við
kvæmt stjórnsýslulögum nr.
37/1993. Þær urðu til með sama
hætti og hver annar sleggjudómur
og vora vissulega ekki réttarskap-
andi. Málið hafði ekki sætt kæru til
ráðherrans og hann hafði því ekk-
ert vald til að fella úrskurð í því.
Ákvörðun sýslumannsins og sam-
komulagið frá 21. janúar 1998
stóðu hins vegar í fullu gildi, af því
að þeir gerningar höfðu orðið til
með löglegum hætti samkvæmt
stjórnsýslulögum.
Að hætti gapuxans eða
ólöglegur yfirgangur?
Er hugsanlegt, að forseti eða rit-
ari Hæstaréttar taki einn góðan
veðurdag upp á því að lýsa því yfir
í fjölmiðlum, að tiltekinn úrskurður
héraðsdóms, sem ekki hefur sætt
áfrýjun, sé „skýlaust lögbrot“?
Harla ólíklegt er, að við verðum
vitni að þeirri uppákomu. Þess er
ekki að vænta, að forseti og ritari
Hæstaréttar sýni slíkt dómgreind-
arleysi. I dómsmálaráðuneytinu
getur hins vegar allt gerzt, svo sem
dæmin sanna. En spyrja má, hvort
Þorsteinn Pálsson/Þorsteinn Geirs-
son hafi hér einungis tekið upp
háttu gapuxans eða - það sem
meira er - beinlínis háttu þeirrar
skepnu, sem hefur allt á hornum
það sé ekki lýðkjörinn stjómsýslu-
bakhjai’l. I seinni greininni er vitn-
að í skipulagsstjóra um það að
hann teldi að þegar sveitarfélögum
hefði verið fækkað í um 40, væri
það hans skoðun að huga bæri að
því að leggja niður svæðisskipu-
lagsstigið og leggja áherslu á
landsskipulagsstigið.
Þetta staðfestir Stefán skipu-
lagsstjóri í gi'ein í Mbl. 30. maí.
Stefán telur undirritaðan ganga of
langt í að leggja út af hugmynd
Lagaheimild til að
skipta hálendinu upp á
milli sveitarfélaga vant-
aði, segir Trausti Vals-
son í síðari grein sinni,
þar til nýju lögin voru
samþykkt.
hans um að leggja svæðisskipu-
lagsstigið niður, því það hafi nýst
ágætlega við að samhæfa vissa
hluti. Hægt er að fallast á ýmsan
slíkan ávinning, en aðalatriðinu má
ekki gleyma, að um raunverulegt
stjórnsýsluvald er ekki að ræða á
sviði svæðisskipulags á íslandi.
Til að undirstrika algera nauð-
syn þess að slíkt lýðkjörið vald sé
að baki skipulags, sendi undirritað-
ur Stefáni spurningu um hvort
hann hefði lagt sitt lóð á vogarskál-
arnar um að fá slíkt vald myndað
þegar Svæðisskipulag höfuðborg-
arsvæðisins verður nú tekið upp að
nýju. Hér væri um yfirborgar-
stjóm að ræða sem kosið yrði til. Á
svarinu er ekki að sjá að hann hafi
reynt að hvetja til þess.
Annað mál sem undirritaður
nefndi á gagnrýninn hátt var sú til-
laga sem gerð var árið 1988 um
uppskiptingu miðhálendisins milli
sveitarfélaga. Framkvæði sitt til
þeirrar vinnu viðurkennir Stefán
og munu margir vera honum lítt ^
þakklátir fyrir það, því þetta, eitt
með öðru, festi smám saman þá
hugmynd í sessi í hugum ýmsra, að
hálendinu bæri að skipta upp á
milli aðliggjandi sveitarfélaga.
Þriðja málið sem Stefán tekur
upp í grein sinni er gagmýni undir-
ritaðs á að ýmissri aðal- og
deiliskipulagsvinnu hafi verið
hleypt af stokkunum á síðustu ár-
um að tilhlutan Skipulagsstofnun-
ar, út frá hugmyndinni að sveitar-
félög nái upp í miðja jökla. Þó ein-
hverjir opinberir aðilar hafi komið
að því með sveitarfélögunum á síð-
ari áram að búa til hugmyndir um
lögsagnarmörk á hálendinu, breyt-
ir það ekki því að lögsagan, sam-
kvæmt lögum, næði aðeins til af-
réttanna, sem út frá gróðurkortum
geta tæpast talist meira en helm-
ingur miðhálendisins. Að minnsta
kosti verða jöklar seint taldir til
beitarlanda.
Þess vegna vantaði lagaheimild
til að skipta hálendinu öllu upp á
milli sveitarfélaga, þar til nýju lög-
in vora samþykkt. Þess vegna er
því haldið fram í greininni að það
hafi verið lögleysa að setja af stað
skipulagsvinnu sem miðast við þau
sveitarfélagamörk. Á þeirri lög- *-
leysu ber umhverfisráðherrann,
sem yfirmaður Skipulagsstofnun-
ar, ábyrgð. Gæti verið að í og með
sé hraðinn á samþykkt sveitar-
stjórnarframvarpsins á dögunum
tilkominn til að gefa, eftir á, nauð-
synlega lagalega stjómsýslulega
heimild fyrir ýmsum slíkum skipu-
lagsgjörningum, til að síður sé
hægt að ganga að umhverfisráð-
herranum í þessum málum?
Höfundur er skipulagsfræðingvr. í ,
sér? Að mínu viti er aðferðin ekki
aðeins klaufaleg yfirlýsing, heldur
ólöglegur yfirgangur.
Rökleysa
og lögleysa
Þorsteinn Pálsson/Þorsteinn
Geirsson hefur ekki samkvæmt
stjórnsýslulögum nr. 37/1993 feng-
ið neitt vald til að taka stjórnvalds-
ákvörðun í þþþ-málinu. Þrátt fyrh’
það veitti hann þeim manni áminn-
ingu, sem í stöðu sýslumanns á
Akranesi hafði það vald. Áminning-
in var m.ö.o. veitt fyi’ir töku á lög-
legri og fullgildri ákvörðun 21. jan-
úar sl. Áminningin var rökstudd
með því, að ákvörðunin væri lög-
brot og því ógild. Engan veginn
getur ákvörðun sýslumannsins ver-
ið bæði gild og ógild. Rökleysa ráð-
herrans er sú að meðhöndla
ákvörðun sýslumannsins sem
ógilda í áminningarmáli samkvæmt
starfsmannalögum nr. 70/1996,
þótt hann hafi ekki vald til að
ógilda ákvörðunina samkvæmt
stjórnsýslulögum nr. 37/1993. Lög-
leysa hans er augljós, þegar haft er
í huga, að reglur stjómsýslulag-
anna gilda um málsmeðferðina í
áminningarmálinu.
Höfundur er sýslumaður.
www.mbl.is/fasteignir