Morgunblaðið - 19.07.1998, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1998 31
FYRSTA LJOÐ HEIMSINS
- í tilefni gagnrýni á þýðingu Gunnars Dal á söguljóðinu um Gilgamesh
En ónákvæmni og
Þetta er gömul saga, sem enn má segja,
um mann sem elskaði
og missti vin sinn í dauðann
og fann vanmátt sinn til að vekja hann til
lífsins á ný.
Þetta er sagan um Gilgamesh
og vin hans Enkidú.
Gilgamesh var konungur í Urúk.
Borg sem liggur milli fljótanna
Efrat og Tígris í hinni fornu Babýlon.
Enkidú var fæddur á sléttunni
þar sem hann óx úr grasi meðal dýra.
Gilgamesh var kallaður guð og maður.
Enkidú var dýr og maður.
Þetta er sagan um það hvernig þeir urðu
mennskir menn saman.
Þannig hefst söguljóðið um Gil-
gamesh sem Gunnar Dal þýðir.
Bók hans, Fyrsta ljóð heimsins
kom út í byrjun sumars. Arið 1996
kom einnig út þýðing Gilgamesh
kviðu eftir Stefán Steinsson. Það
er óneitanlega mjög mikill fengur
að báðum bókunum enda er hér
um að ræða þýðingar á elsta bók-
menntaverki sem varðveist hefur.
Það rýrir ekki gildi þeirra í sam-
anburði að þær eru byggðar á
ólíkum þýðingum.
í Evrópu er vart hægt að tala
um menningarþjóð sem á nú ekki
á eigin tungu fyrsta ljóð heimsins.
Ekki aðeins vegna þess að það er
fyrsta ljóð heimsins heldur miklu
fremur vegna þess að í ljóðinu er
að fínna fjölmörg minni heims-
bókmenntanna eins og Gunnar
Dal gerir ítarlega grein fyrir í for-
mála og skýringum. Raunar má
segja að ljóðið um Gilgamesh ætti
að lesa í öllum skólum hér á landi
sem hafa einhvern metnað líkt og
í öðrum menningarlöndum.
Söguljóðið um Gilgamesh gæti
verið fimmtán hundruð árum
eldra en Hómerskviður. Það er
upprunnið í Mesópótamíu, land-
inu milli fljótanna. Babýloníu-
menn fengu ljóðið sem arfleifð og
það varð víða vel þekkt um hinn
gamla heim. En eftir að Gamla
testamentið og Hómerskviður
verða heimsbókmenntir virðist
kvæðið falla í gleymsku og týnast.
En það var endurfundið á 19. öld
og er á ný að taka sinn sess, eink-
um eftir að menn uppgötvuðu að
hluti eða hlutar þessa ljóðs eru
endursagðir í Gamla testament-
inu. Ahugi manna á ljóðinu hefur
farið vaxandi vegna hins sígilda
yrkisefnis. í því er fjallað um ást-
ina, dauðann og sorgina á ótrú-
lega hrífandi hátt sem lætur eng-
an mann ósnortinn.
Þann 12. maí 1998 birtir gagn-
rýnandi Morgunblaðsins, Skafti
Þ. Halldórsson, ritdóm um bók
Gunnars Dal. í dómnum ber hann
mikið lof á texta Gunnars, sem
hann segir oft glæsilegan og full-
an af skáldlegri andagift. Síðan
bætir hann við: „Þar sem Gunnar
er frumtextanum trúr komast fáir
með tærnar þar sem hann hefur
hælana. En ónákvæmni og ósam-
kvæmni í þýðingunni gerir það að
verkum að hún tekst ekki sem
skyldi.“ Skafti gerir einnig mikið
úr því að verki Gunnars sé ætlað
að vera alþýðlegt rit fremur en
fræðilegt og hann sé ekki trúr því
sem hann kallar „staðalþýðingu“.
Nefnir hann nokkur dæmi því til
sönnunar. Þessi gagnrýni er
góðra gjalda verð en virðist byggð
á misskilningi og viðhorfum sem
nauðsynlegt er að gera athuga-
semdir við.
Nú er það svo að Ijóð geta týnt
ljórænu sinni á alda og árþúsunda
ferðalagi. Eddukvæðin okkar eru
vel heppnuð endursköpun eldri
kvæða. Ljóðið um Gilgamesh hef-
ur verið endurskapað af skáldum
oftar en einu sinni.
Stafrænar orðabók-
arþýðingar eru ekki
nóg þegar þýða þarf
skáldskap. Það þarf
skáld til að endur-
skapa. Skáldið er að
finna aftur þá ljóð-
rænu sem fræðimenn-
irnir sem Skafti er að
vitna til týna í úpp-
skriftum sínum. Með
þeim hætti lifir ljóðið.
Hvað á gagnrýn-
andinn við með staðal-
þýðingu á ljóði sem
enginn þekkir í sinni Baldur
upphaflegu mynd og Óskarsson
oft er búið að endur-
skapa og flytja milli ólíkustu
dauðra tungumála eins og súm-
ersku, babýlonsku, hittísku og
akkadísku, svo nokkur séu nefnd?
Og mér er spurn, þekkir einhver
samþykkta staðalútgáfu af Biblí-
unni? Sannleikurinn er sá að
fyrsta heildarútgáfan af þá þekkt-
um leirtöflufleygrúnum af sögu
Gilgameshar var gefin út í tveim
bindum 1884 og 1891 af Paul
Haupt og tveggja binda uppskrift
og þýðing á þýsku var gerð af
Peter Jensen 1900 og 1901. Síðan
þá hafa rannsóknir á söguljóðinu
eflst svo mjög að meiriháttar út-
gáfur á Gilgameshkviðu skipta nú
mörgum hundruðum. Söguljóðið
um Gilgamesh hefur þannig kom-
ist aftur á sinn rétta bás meðal
heimsbókmenntanna.
Gunnar Dal er að þýða bók Her-
bert Mason sem fýrst
kom út árið 1970. Þýð-
ingu sína kallar Her-
bert söguljóð (a verse
narrative). Herbert er
fæddur árið 1932.
Hann lauk doktors-
prófi frá Harvard í
tungumálum og bók-
menntum austurlanda
nær. En hann er betur
þekktur sem skáld,
rithöfundur og þýð-
andi og var þegar bók
hans kom út prófessor
í sögu og trúarbrögð-
um við Háskólann í
Boston. Og það er auð-
vitað hverjum manni
ljóst að Mason er ekki að skrifa
upp eldri þýðingar heldur að end-
uryrkja söguljóðið og gerir það
með svo meistaralegum hætti að
þessi forni bókmenntafjársjóður
verður að hstaverki sem snertir
þegar í stað streng í hjarta hvers
nútímamanns sem þýðinguna les.
John H. Marks sem ritaði eftir-
mála í bók Herberts, en John var
þá prófessor við Háskólann í Pr-
inceton, kallar þýðinguna: „Hríf-
andi, persónulega, samt ótrúlega
nákvæma - túlkun fyrir okkar
tíma.“ Og Herbert Mason er ekki
sá fyrsti sem þetta lék og vitna ég
nú til eftirmála John H. Marks, en
þar segir:
„Fyrsta tilraun til frjálsrar
þýðingar á Gilgamesh á ensku var
gerð af William E. Leonard, pró-
fessor í ensku. I samvinnu við
MEINDYRAVARNIR
Landsins mesta úrval forvarnarbúnaðar
Stofnað 1938 .>
mSECTOCUTOR
Flugnabanar fyrir veitingahús,
verslanir og matvælaiðnað.
Fáanlegir rakavarðir.
Munið græna Ijósið!
Stofnað 1924
fcness
Nagdýra- og rándýragildrur
í miklu úrvali.
FLY STOP
Flugnalím-þráðurinn í
fjósið, svína-, hesta-, refa,
fuglabúið og víðar.
Stofnað 1932
JEATON
Fuglavarnir, beitustöðvar og
límgildrurí miklu úrvali.
SENDUM I P0STKR0FU
Sjáum um uppsetningu forvarnarbúnaðar og bjóðum matvælafyrirtækjum upp
á eitt besta forvarnareftirlit sem völ er á. Sérfræðiráðgjöf um rétta staðsetningu
fylgir öllum forvarnarbúnaði. Önnumst einnig alla almenna meindýraeyðingu.
Jlíeijidjb’avairnir
.JRyp 1**2mtxíojn Yœl/mitd
Sérfrœðiráðgjöf JSúnaður Sérfrœðiþjónusta
Dugguvogur 10 • Sími: 568-7333 • Fax: 568-7335
Heimasíða: kompass.is/meindyr
ósamkvæmni í þýðing-
unni, segir Baldur
Óskarsson, gerir það
að verkum að hún tekst
ekki sem skyldi.
þýskan vin sinn, Hermann Ranke,
snaraði hann þýskri þýðingu
Ranke á Gilgamesh og kallaði
hana „þýðingu með frjálsri hrynj-
andi“. Gildi og fegurð þess verks
kom strax í ljós enda óspart notuð
af nemendum í bókmenntum.
Hina nýju þýðingu Herberts Ma-
son er rétt að kalla söguljóð. Það
er næm, áreiðanleg endursögn
hinnar gömlu sögu, tilraun til að
tjá þá djúpu sálarkvöl sem heltók
Gilgamesh eftir dauða Enkidu,
hins trygga vinar og félaga. Höf-
undurinn þykist á engan hátt bera
fram nákvæma þýðingu á texta
fleygrúnanna. Hann þekkir vel
hina fornu sögu og segir hana á
þann hátt sem honum þykir við
hæfi. Þýðing hans ber með sér
töfrandi mátt og kallar fram til-
finningar og hugrenningar sem
allir þekkja sem mist hafa ástvin.
Hið einstæða afrek Masons er
að framreiða þýðingu sína á Gil-
gamesh á þann veg að það rang-
færir hvergi frumgerðina, heldur
varpar ljósi á grundvallarspurn-
inguna um dauðann. Hver sem
þekkir hina fornu sögu verður
djúpt snortinn af þessari frásögn.
Hinum sem ekki þekkja verður
þýðingin hvatning til að lesa út-
gáfur fræðimannanna með nýju
hugarfari og skilningi.
Albert Schott segir í formála af
þýskri þýðingu sinni á Gilgamesh
að það að vilja komast til botns í
merkingu ljóðsins sé eins og að
reyna að skilja heiminn. Við vitum
ekki hvað hinir fornu sögumenn
þessarar áhrifamiklu sögu höfðu í
hyggju. Höfundar eins og Herbert
Mason hjálpa okkur að komast að
því.“
Bók Herbert Mason, Gilga-
mesh, hef ég undir höndum. Eg
hef borið hana saman við þýðingu
Gunnars Dal. Eg sé ekki annað en
Gunnar sé textanum trúr. Og ekki
aðeins það. Þýðing Gunnars er af-
bragðsgóð. Svo ég vitni nú aftur
til orða Skafta Þ. Halldórssonar:
„Texti Gunnars er oft mjög glæsi-
legur og fullur af skáldlegri anda-
gift. Þar sem Gunnar er frumtext-
unum trúr komast fáir með tærn-
ar þar sem hann hefur hælana.“
Það er einmitt þetta sem máli
skiptir. Þýðing Gunnars höfðar til
manns undir eins. Það hversu góð
hún er verður til þess að sá fjöldi
landsmanna sem hefur yndi af
góðum skáldskap mun lesa sögu-
ljóðið um Gilgamesh sér til
óblandinnar gleði. Formáli og
skýringar Gunnars auka mjög við
gildi bókarinnar. Það er Gunnari
Dal og Stefáni Steinssyni til mik-
ils sóma að hafa kynnt íslenskri
þjóð þessi ævafornu menningar-
verðmæti.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Gæsluvellir Reykjavikurborgar
eru 25 að tölu víðsvegar um borgina
og eru fyrir 2-6 ára börn.
Örugg útivera fyrir börnin.
Frjáls leikur í skapandi umhverfi.
Góður félagsskapur með jafnöldrum
undir traustu eftirliti starfsfólks.
Leiksýningar í sumar:
Brúðubíllinn í júlí.
Furðufjölskyldan i ágúst.
'
BfjSÉr*...
ÍÍBlÍ •:: y-ÉÆ- j: M ■ ■
« I
•«K'
m
T ?
Arnarbakki 8 nnninni
mrðtaVh0GlM3nA Fannafold 56
BieikjuhvisMO Fffllsel38
BrekkuhusS Freyjugata 19
Dalaland 18 n *
Fróöengi 2
Hlaðhamrar 52
Freyjugata 19
Frostaskjól 24
Njálsgata 89
Sæviðarsund
Kambsvegur 18A Rauðilækur 21A Tunguvegur
Ljósheimar 13
Malarás 17
Rofabær 13
Safamýri 30
Stakkahlíð 19
Vesturberg 76A
Vesturgata-46
Yrsufell 44
I IfUjVÍí.i ] | 1)01 11<1
Upplýsingasími; 563 5809
ÞR0SKANDI 0G 0RUGG UTIVIST FYRIR B0RNIN OKKAR