Morgunblaðið - 23.08.1998, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
GUÐMUNDUR Eggertsson, prófessor í sameindalfffræði.
FAÐIR
ERFÐ AFRÆÐINN AR
Á ÍSLANDI
Guðmundur Eggertsson, prófessor í sam-
eindalíffræði, hefur verið kallaður faðir
erfðafræðirannsókna á Islandi. Þegar hann
kom heim úr námi var líffræðiskor Háskól-
ans í burðarliðnum. Nú þrjátíu árum síðar
hefur verið byggð upp öflug starfsemi við
Háskólann sem hefur verið forsenda þeirra
miklu rannsókna og tækifæra í líftækniiðn-
aði sem hafa verið mest 1 sviðsljósinu. Sal-
vör Nordaí hitti Guðmund að máli og
ræddu þau m.a. um líffræðikennslu, grunn-
rannsóknir og starf vísindamannsins.
GUÐMUNDUR Egg-
ertsson, prófessor í
sameindalíffræði, er
vísindamaður af lífi og
sál. Hann hefur starfað
við líffræðiskor Háskólans í þrjátíu
ár og hefur verið brautryðjandi í
kennslu og vísindastarfi í erfðafræði
og sameindalíffræði. Guðmundur
sér áþreifanlegan árangur af starfi
sínu um þessar mundir þegar rann-
sóknir á sviði erfðafræði eru taldar
einn mesti vaxtarbroddur íslensks
atvinnuiífs. Ein helsta forsenda
þessarar þróunar hefur verið
menntun fólks á sviði líffræði og þar
hefur líffræðiskor Háskólans gegnt
lykilhlutverki. Óhætt er að fullyrða
að Guðmundur hafi kennt nánast
öllum þeim sem nú stunda rann-
sóknir á þessu sviði hér á landi.
Aukinn áhugi á
sameindaiíffræði
Þegar ákveðið var að hefja líf-
fræðikennslu við Háskólann fyrir
þrátíu árum var Guðmundur Egg-
ertsson í Bandaríkjunum við rann-
sóknarstörf.
„Jóhanni Axelssyni hafði verið
falinn undirbúningur að stofnun líf-
fræðiskorar og hann kallaði mig
heim,“ segir Guðmundur. „Markmið
stjórnvalda með líffræðikennslu við
Háskólann var íyrst og fremst að
mennta kennara til gagnfræða-
skóla- og framhaldsskólakennslu,
en á þessum árum var tilfinnanleg-
ur skortur á líffræði- og náttúru-
fræðikennurum. Áherslan hjá okk-
ur var þó strax í upphafi á hinn vís-
indalega þátt námsins og við lögð-
um okkur fram um að menntunin
væri góður undirbúningur til fram-
haldsnáms í greininni.
Ég tel að það hafi verið mikið
happ að líffræðikennslan tilheyrði í
upphafi verkfræðideildinni. Þar
réðu ríkjum menn eins og Leifur
Ásgeirsson, Þorbjöm Sigurgeirsson
og Trausti Einarsson. Þeir voru all-
ir mjög áhugasamir um rannsóknir
og vildu að líffræðikennslan fengi að
blómstra."
Fyrsta árið innrituðust 24 nem-
endur til náms í líffræði og að jafn-
aði hafa 20-30 nemendur útskrifast
á ári. Fyrstu líffræðingamir út-
skrifuðust með BS-próf árið 1972 og
alls hafa nú um 650 nemendur verið
brautskráðir með BS-próf í líffræði.
Líffræðikennslan fer nú fram við
raunvísindadeild og er skipt í fjórar
námsbrautir: almenna braut, tölu-
lega braut, fiskifræðibraut, og sam-
eindalíffræði-, frumulíffræði- og ör-
verufræðibraut. Að sögn Guðmund-
ar hefur mest aðsókn verið að al-
mennu brautinni, þar sem er kennd
m.a. dýrafræði, grasafræði og vist-
fræði, en minnst að tölulegu braut-
inni þar sem áherslan er á tölulega
líffræði og tölfræði. Þá segir hann
of fáa hafa sótt fiskifræðibrautina.
En hefur orðið vart meiri áhuga á
líffræðinámi nú í ljósi aukinna tæki-
færa í rannsóknum í erfðafræði?
„Nú í haust hafa innritast um 70
nýir nemendur til náms og það er
svipað og í fyrra. Það er því ekki
hægt að merkja aukinn áhuga sem
kom okkur satt að segja nokkuð á
óvart. Það er hins vegar mjög vax-
andi áhugi á sameindalíffræði meðal
þeirra sem eru í námi og fer aðsókn
að öllum námskeiðum í erfðafræði
og sameindalíffræði vaxandi." Guð-
mundur segir að húsnæðisskortur
hafi háð starfsemi líffræðideildar
nánast frá upphafi.
„Deildin er í mjög þröngu hús-
næði hér á Grensásvegi 12 og 11 og
svo er einnig kennt í Ármúla 1A í
húsnæði örverufræðinnar. Þá þurfa
nemendur að sækja fyrirlestra á há-
skólalóðinni svo að kennslan dreifist
um allan bæ. Þetta er oft mjög
bagalegt íyrir nemendur sem hafa
aðeins 15 mínútur til að komast á
milli fyrirlestra. Þá er mjög léleg
aðstaða til allrar verklegrar
kennslu, sem er stór hluti námsins,
og horfir satt að segja til vand-
ræða.“
í sjónmáli eru þó úrbætur á að-
stöðunni því hafin er bygging nátt-
úrufræðihúss sunnan við Norræna
húsið, en þar mun líffræðiskor fá
aðstöðu.
Undrandi á að fólk komi heim
Ailmargir þeirra sem hafa út-
skrifast úr líffræðiskor í áranna rás
hafa lagt fyrir sig kennslu í líffræði
og ekki er lengur neinn skortur á
líffræðikennurum við framhalds-
skólana. Upphaflegt markmið með
stofnun líffræðiskorar hefur því
verið uppfyllt. Mun fleiri hafa þó
lagt stund á rannsóknir og gegnið
misjafnlega að fá starf við sitt hæfi.
Þetta hefur þó breyst og nú er mikil
eftirspum eftir líffræðingum í rann-
sóknir í erfðafræði. Það kemur sér
því vel að margir hafa sérhæft sig í
greininni.
„Mjög margir af nemendum okk-
ar hafa farið í framhaldsnám er-
lendis og stór hluti þeirra hefur tek-
ið doktorspróf. Nemendum okkar
hefur gengið vel að fá aðgang að
góðum skólum erlendis sem vænt-
anlega sýnir að við höfum gert næg-
ar kröfur,“ segir Guðmundur og
greina má stolt í svip hans. Hann
segist þó oft furða sig á því hve
margir snúa heim að námi loknu.
„Eg hef oft verið undrandi á því
hve margir koma aftur heim því
þetta fólk starfar hér heima oft við
slæmar aðstæður til rannsókna og
mjög léleg kjör. Flestir hafa verið í
lausamennsku og treyst á styrki til
eigin rannsókna. Staða þessa hóps
hefur verið mjög ótrygg. En það
hefur sýnt sig að fólk vill koma
heim og einungis örfáir setjast að
erlendis. Ég merki ekki mikla
breytingu á þessu viðhorfi."
Á síðustu árum hefur meistara-
nám verið tekið upp við margar
deildir Háskólans og í líffræði þar á
meðal. Þetta gefur fleira fólki tæki-
færi til að fara í nám en sú skoðun
hefur þó oft verið sett fram að það
sé betra að fólk fari utan til náms og
sæká annað - hvað finnst þér um
þetta sjónarmið?
„Ég tek undir þetta. Það er þó
gott að hafa meistaranám hér við
skólann því það eflir mikið rann-
sóknarstarfið við deildimar. Ég er
hins vegar hikandi við að taka upp
doktorsnám. Ég tel að það sé öllum
hollt að fara utan og kynnast nýjum
og stærri skólum þar sem umsvifin
eru mun meiri. Með því móti kynn-
ist fólk fræðigreininni frá nýrri hlið.
Við höfum notið góðs af því að fólk
hér við skólann hefur mismunandi
menntun frá óhkum skólum. Fólk
fer héðan til náms til Bandaríkj-
anna, Kanada og ýmissa Evrópu-
landa og kynnist nýjum vinnu-
brögðum og ólíkum menningar-
heimum."
Fleiri og fjölbreyttari
viðfangsefni þjá HÍ
Með tilkomu íslenskrar erfða-
greiningar hafa rannsóknir á sviði
erfðafræði komist mjög í sviðsljósið
og fengið meiri umfjöllun en rann-
sóknir hafa fengið hingað til.
„íslensk erfðagreining hefur
breytt miklu. Þar hafa orðið til störf
fyrir marga úr sameindalíffræðinni.
Fyrirtækið greiðir hærri laun en
gerist annars staðar og þar er verið
að vinna að mjög áhugaverðum
rannsóknum. Það er mjög lofsvert
framtak að hafa komið þessu fyrir-
tæki á fót. Það leynir sér heldur
ekki að fyrirtækið hefur aukið trú
margra á því að það sé hægt að
stunda vísindarannsóknir hér á
landi - og græða á þeim. Jafnvel
stjómmálamenn hafa verið að átta
sig á þessu,“ segir Guðmundur og
kímir.
„Það má hins vegar ekki gleyma
því að unnið er að erfðafræðirann-
sóknum víðar en hjá íslenskri
erfðagreiningu. Það eru til dæmis
mun fjölbreyttari rannsóknir stund-
aðar á vegum Háskólans og þar
starfa fleiri reyndir vísindamenn.
Það hefur hins vegar verið hlut-
skipti þeiri-a sem stunda rannsóknir
innan Háskólans að búa við mjög
þröngan fjárhag. Stjórnvöld hafa
ekki séð hag í því að styrkja grunn-
rannsóknir. Efling grunnrannsókna
er hins vegar forsenda þess að öfl-
ugt rannsóknarsamfélag geti þrifist
hér á landi.“
Of margir fá of lítið
Efling grunnrannsókna er sér-
stakt áhugamál Guðmundar. Hann
heldur áfram: „Þessar grunnrann-
sóknir hafa aðallega verið styrktar
af Vísindasjóði og Rannsóknasjóði
Háskólans. En því miður eru báðir
þessir sjóðir vanmáttugir. Vísinda-
sjóður hefur um 50 milljónir til ráð-
stöfunar á ári til rannsókna á sviði
heilbrigðis- og lífvísinda og verður
að hafna helmingnum af nýjum
styrkhæfum umsóknum. Þeir sem
fá styrk fá svo aðeins brot af því
sem þeir þurfa til að halda rann-
sóknunum gangandi. Margar þess-
ara rannsókna eru algerlega háðar
þessum styrkjum og því í miklum
vanda. í raun er þetta óskynsamleg
ráðstöfun fjármuna. Það þarf að
efla Vísindasjóð til mikilla muna og
jafnframt taka upp þá stefnu að
veita vel í einstakar rannsóknir eða
alls ekki neitt.
Hér er mjög margt vel menntað