Morgunblaðið - 11.10.1998, Qupperneq 14

14 SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Reuters
WILLIAM Hague. leiðtogi breskra íhaldsmanna, á flokksþinginu sem fram fór í liðinni viku í Bournemouth.
Upplausn rikir innan flokksins og dagblaðið Sun, sem forðum studdi flokkinn lfkir leiðtoganum við dauðan
páfagauk.
UFFE Ellemann-Jensen, leiðtogi Venstre, var svo viss um sigur í síð-
ustu kosningum að hann lét taka af sér mynd í stellingum landsfóður-
ins. Fylgisaukningin dugði ekki til að tryggja honum forsætisráð-
herrastólinn.
SVO sigurviss var Uffe
Ellemann-Jensen formaður
hins frjálslynda Venstre í
Danmörku fyrir kosning-
amar í vor að hann lét taka af sér
forsíðumynd í stellingum forsætis-
ráðherra. í upptaktinum að sænsku
kosningunum virtist bjartsýni
hægrivængsins um að leysa jafnað-
armenn af hólmi raunsæ. En allt
kom fyrir ekki. I báðum löndum
efldist hægrivængurinn, en eflingin
kom ekki stóru flokkunum, Venstre
og Hægriflokknum sænska, til góða.
í Bretlandi er upplausn í íhalds-
flokknum og í tilefni af flokksþingi
hans í vikunni birti breska blaðið
„The Sun“ mynd af uppstoppuðum
páfagauk negldum á prik og með
andlit formannsins William Hague.
Flokkurinn væri „dauður og gi'aí'-
inn“, en nánustu ættingjar væru
þrír stjúpsynir flokksins, Verka-
mannaflokksforkólfamir Tony Blair,
Gordon Brown og Peter Mandelson.
í Frakklandi er hægrivængurinn í
upplausn. Sama er á Italíu þar sem
fjölmiðlakóngurinn Silvio Berlusconi
berst jafnt fyrir pólitísku lífi sínu og
fjölmiðlaveldi sínu. Meginlínumar
eru þessar þó aðstæður í hverju
landi séu ögn sértækar.
Horfín er hugmyndafræði kalda
stríðsins og þar með drjúgur hluti
hægrivitundarinnar. Vinstrivæng-
urinn hefur rænt frjálshyggjunni,
endumýjunarafli hægrivængsins
frá síðasta áratug og gert úr henni
sína útgáfu markaðshyggjunnar. í
Danmörku og á Ítalíu hafa jafnaðar-
menn fengið miðjuflokkana til sam-
starfs. I Frakklandi, Pýskalandi og
Svíþjóð vinna jafnaðarmenn með
vinstriflokkum án þess að það svipti
þá trausti hins nýja alheimsdómara,
markaðarins. Verkamannaflokkur-
inn breski ríkir allt um kring og
með uppgangi hans og jafnaðar-
flokka almennt virðist ekkert í aug-
sýn nema hugmyndafræði jafnaðar-
mennskunnar. Öllum evrópska
hægrivængnum er sameiginlegt að
þar hefur engin hugmyndfræðileg
endumýjun átt sér stað undanfar-
inn áratug. Vængurinn sem áleit sig
hafa unnið kalda stríðið hefur ekki
hreppt sigurhnossið eftir lok þess.
Kjósendur hafa vísað honum út í
kuldann.
Hægri vængurinn vann
og tapaði kalda stríðinu
Ef kjósendur í Danmörku og Sví-
þjóð em spurðir hvað Venstre ann-
ars vegar og Hægriflokkurinn
sænski hins vegar hafí að aðal-
inntaki er svarið vísast: Skatta-
lækkun. Þetta var helsta kosninga-
mál þeirra, en báðir fengu rækilega
sönnun þess að það er engin
skattaurgur í kjósendum, þó það sé
almenn skoðun í báðum löndum að
löndin verði að lækka skattana
smátt og smátt til að vera sam-
keppnisfær. Undir það taka jafnvel
jafnaðarmenn, þó þeir spymi ögn í
hælana. I báðum löndum áttu leið-
togar þessar flokka, hinn danski
Ellemann-Jensen og hinn sænski
Carl Bildt vinsældum og virðingu
Uppdráttarsýki á
hægri vængnum
Fyrir kosningar í Danmörku og Sví-
þjóð á þessu ári virtist stefna í hægri-
stjórn, sem þó varð ekki. Af hverju
stafar uppdráttarsýkin á hægri
vængnum? spyr Sigrún Davíðsdóttir.
Stærstur hluti Evrópu er undir
stjórn jafnaðarmanna.
CARL Bildt á vinsældum að fagna langt út fyrir raðir flokks-
manna-en tapaði samt.
að fagna langt út fyrir
raðir flokksmanna, en
sama samt. Skatta-
lækkun og tæknilegar
lausnir hagvandans er
ekki nóg til sannfæra
kjósendur. Gallinn er
að það er engin klár
hægrihugmyndafræði
til lengur, aðeins
sniðugar lausnir ein-
stakra mála.
Hægrivængurinn
gat hrósað sigri í
kringum fall múrsins
og hrun Sovétríkjanna
en sigurvíman var
skammæ. Það var
ekki framtíðamesti að
hafa haft rétt fyrir sér
um galla kommúnista-
kerfísins. Eftir því
sem frá leið hefur
komið æ skýrar í ijós
að hægrivængurinn
bæði vann kalda stríð-
ið og tapaði því. Sigur-
inn var að hafa haft
rétt fyrir sér, tapið
var að missa það sem
klárlegast aðskildi
hægri- og vinstri-
vænginn.
í orði var efnahags-
stefna hægri- og
vinstrivængsins ólík.
Á borði var munurinn
sáralítill. Saga Evrópu
frá því eftir stríð og
fram á síðasta áratug
sýnir að handan ólíkra
slagorða íylgdu bæði
hægri- og vinstrist-
jórnir nokkurn veginn
sömu efnahagsstefnu,
þar sem blandað hag-
kerfí var efst á baugi.
Þýskaland er kannski
skýrasta dæmið um
þetta og einnig áhuga-
vert dæmi, því Þýska-
land var að mörgu
leyti íyrirmyndarland-
ið. Svíþjóð er annað
áhugavert dæmi, því þó jafnaðar-
menn væru þar þungamiðjan og
nokkum veginn sleitulaust í stjórn
þá stjórnuðu þeir landinu ekki að-
eins í samkmlli við verkalýðshreyf-
inguna heldur einnig við stóriðnað-
inn, kjölfestu sænsks efnahagslífs.
Það var ekki íyrr en með frjáls-
hyggjunni, sem Margaret Thatcher
innleiddi hægt og hikandi til að
byrja með í Bretlandi og Ronald
Reagan fyrir westan að munurinn á
efnahagsstefnu hægri- og vinstri-
vængsins varð skýr og klár. Frjáls-
hyggjan var ekki aðeins uppgjör við
sósíalískan áætlunarbúskap heldur
á meira afgerandi hátt við blandað
hagkerfi. Kerfíð, sem líkt og mark-
aðshagkerfíð nú, virtist vera eilíft
og ósnertanlegt. En frjálshyggjan
var líka tengd hægri fyrirheitum
um einstaklingsfrelsi og frjálst val,
svo hún birtist ekki sem hreinrækt-
uð efnahagsstefna, heldur hafði á
sér blæ hugmyndafræði. Var ekki
bara tæknilausn eins og skatta-
lækkunarstefnan, andlaus angi
frjálshyggjunnar er nú.
Hægri markaðs-
hyggja + vinstri fé-
Iagshyggja = ósigr-
andi jafnaðar-
hyggja?
Með falli múrsins
dró úr þörf jafnaðar-
manna til að afmarka
sig frá flokkum lengra
til vinstri og markaðs-
hyggjan seitlaði þar
inn. Þróunin var mis-
jöfn eftir löndum, en
meginlínumar voru
þessar. í viðtali við
Ritt Bjerregaard í
Morgunblaðinu 1990
sagði hún að danskir
jafnaðarmenn væm
óhræddir við mark-
aðshyggju. Aðspurð
hver væri þá munur-
inn á hennar flokki og
hægriflokkum svaraði
hún að bragði að mun-
urinn væri sá að jafn-
aðarmenn vildu nota
markaðslögmálin í al-
mannaþágu. Inntakið í
málflutningi hins end-
urbætta breska
Verkamannaflokks er
mjög á sömu bókina.
Hinn franski sósí-
alistaleiðtogi Lionel
Jospin forsætisráð-
herra talaði mjög
vinstrilega í frönsku
kosningabaráttunni,
en eftir að hann
komst til valda hefur
hann snúið við blað-
inu. I orði er vinstri-
hugmyndafræðin um
jöfnuð og réttlæti
honum töm. Ein fræg-
asta og mest ívitnaða
setning hans er að
„við viljum markaðs-
kerfí, ekki markaðs-
þjóðfélag". Á borði er
hann óhræddari við
markaðshyggjuna, þó
lögboðin 35 klukkustunda vinnu-
vika sé ekki samkvæmt hennar
kokkabókum.
Með falli múrsins og upplausn
Sovétrílqanna hurfu vinstritilvitn-
anir í austur. Um leið varð vinstri-
vængurinn gæfari og minna villtur í
augum betur stæðrar millistéttar
Evrópu, sem ekki þurfti lengur að
óttast að vera dregin undir sovét-
kerfi af hugsjónaglöðum vinstriverj-
um. ítalski hægrivængurinn reynir
enn að bregða upp kommúnista-
grýlum, en það hljómar eins og
tímaskekkja í eyrum hinna eldri og
unga fólkinu er hún óskiljanleg.
Hægrilausnin: Aftur
að uppsprettunum
Það skiptir ekki máli hvort í hlut
eiga vinstri eða hægri stjórnmála-
menn. Mesta hrós um stjórnmála-
mann er að hann líkist Tony Blair
forsætisráðherra Breta. Undir for-
ystu Blairs hefur breski Verka-
mannaflokkurinn verið skipulagður
frá grunni. Innblásturinn kemur úr
nútíma rekstrarfræðj og almanna-
tengslafyrirtækjum. I handbók sem
frambjóðendur flokksins fengu fyrir
kosningar um rétta og ranga hegð-
un og málflutning var kvenfram-
bjóðendum bent á að nota ekki
stóra eymalokka, því þeir væru
merki um róttækni.
Þó auðvelt sé að býsnast yfir
þeirri elju, sem lögð er í framkomu
stjórnarliða er endurskipulagningin
þó meira en útlit og yfirborð. Firna-
mikil vinna hefur verið lögð í að
leita uppi hið sanna eðli Verka-
mannaflokksins og hvernig því
verði best hrint í framkvæmd við
nútíma aðstæður. Blair leggur ofur-
herslu á að markmið flokksins sé
hið sama og forðum, jöfnuður og
jöfn tækifæri öllum til handa. Mark-
miðið sé sígilt, leiðirnar verði hver
kynslóð að fínna. Tíminn mun svo
leiða í ljós hvort alvara býr að baki
orðanna, eða hvort stefnan reynist
skrúðmælgi ein.
Burtséð frá yfirborðsmennsku og
orðskrúði gæti hægrivængurinn
lært heilmikið af Verkamanna-
flokkinum og reyndar jafnaðar-
mannaflokkum almennt. Á hægri-
vængnum geta menn spurt sig
hvert sé eðli og inntak hugsjónanna
þar. Hægrivængurinn er reyndar
samansettur bæði af flokkum, sem
rætur eiga að rekja til íhaldshug-
mynda annars vegar og frjálslyndr-
ar hugmyndafræði hins vegar, en
þó ræturnar séu .sögulega að-
greindar þá falla þessar stefnur að
mörgu leyti saman núorðið. Orð
eins og frelsi og umburðarlyndi eru
gömul hægriorð, sem með nútíma
skilgreiningu og innihaldi væru góð
undirstaða hægrihugmyndafræði, í
viðbót við frjálshyggju í slípaðri
mynd.
Þegar múrinn féll var því mjög á
lofti haldið að hugmyndafræði af
öllu tagi væri dauð. Það hefur ekki
sýnt sig vera rétt. Styrkur vinstri-
vængsins nú jafnt sem forðum er að
hafa nokkuð skýra hugmyndafræði,
sem kemur í aðalsetningum, meðan
tæknileg útfærsla kemur í auka-
setningu. I málflutningi stjórnmála-
manna á hægrivængnum er þetta
oftast öfugt, samanber skattatal
sænskra og danskra hægrimanna.
Kjósendur virðast í grófum dráttum
vilja heyra stjórnmálamenn rissa
upp draumaþjóðfélagið fremur en
að láta drekkja sér í tali um krónur
og aura. Meðan hægrimenn hafa
ekki upp á neitt annað að bjóða að
teknókratískar tuggur er hætt við
að hægriflokkamir verði áfram á
útjaðri evrópskra stjórnmála.