Morgunblaðið - 11.10.1998, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Landsmenn hvattir til að skila inn dagbókum
Ometanleg- verðmæti í nýjum
og gömlum dagbókum
KÆRA dagbók! Hver hefur
ekki reynslu af þvf að hafa
einhvem tíma á ævinni tek-
ið upp skriffæri og dregið var-
færnislega upp þessi tvö orð efst í
homið vinstra megin á auðri síðu?
Úthaldið hefur eins og gengur og
gerist verið afar mismunandi og
flestir hafa þegar reynt hefur á
gefist upp á skrifunum. Aðrir hafa
trúað dagbókinni fyrir skinum og
skúmm í lífi sínu árum og jafnvel
áratugum saman. Hvort heldur
sem er - líta Handritadeild Lands-
bókasafn og Þjóðháttadeild Þjóð-
minjasafns svo á að í skrifunum
felist ómetanleg verðmæti fyrir _
núlifandi og komandi kynslóðir Is-
lendinga. Stofnanirnar biðla því til
allra Islendinga að senda inn
gamlar dagbækur og heimildir frá
liðinni tíð. Þar fyrir utan er al-
menningur hvattur til að halda
dagbók fyrir 15. október næstkom-
andi - á fyrsta Degi dagbókarinn-
ar - og senda inn.
Sigurður Gylfi Magnússon,
sagnfræðingur í framkvæmda-
nefnd Dags dagbókarinnar, hefur
reynslu af því að styðjast við gaml-
ar dagbækur í rannsóknum sínum
á íslensku sveitasamfélagi á 19. og
20. öld. „Eftir að rannsóknir mínar
voru gefnar út í ritunum „Mennt-
un, ást & sorgir" og „Bræður af
ströndum“ hefur ekki linnt hring-
ingum hingað. Almenningur hefur
verið mjög áhugasamur og sumir
hafa jafnvel komið til mín í eigin
persónu með heimildir. Við höfum
svona haft á orði, ég og Kári
Bjarnason á Handritadeild Lands-
bókasafnsins, að gaman væri að
gera átak í að safna saman enn
meiru af heimildum. Ekkert varð
hins vegar úr því að við Iétum til
skarar skríða fyrr en Hallgerður
Gísladóttir, forstöðumaður Þjóð-
háttadeildar Þjóðminjasafnsins,
sýndi mér bók með úrvali af dag-
bókarköflum frá Degi dagbókar-
innar í Danmörku árið 1991. Eg
sagði henni frá samtölum okkar
Kára og við komum okkur saman
um að gera enn betur en Danir og
safna saman bæði gömlum og nýj-
um dagbókum í átaki hér á landi.“
Markmið dagbókarskrifanna er
ekki aðeins að skapa heimildir fyr-
ir sagnfra'ðinga framtíðarinnar.
„Markmiðin eru fleiri og snúa ekki
öll að okkur fræðingunum," segir
Sigurður Gylfi. „Við vonum að
Morgunblaðið/Kristinn
AUÐUNN Bragi Sveinsson, rithöfundur, hefur haldið dagbók í tæplega 60 ár. Hann ætlar á Degi dagbókar-
innar að afhenda Landsbókasafninu gjafabréf fyrir bókunum.
LANDSMÖNNUM
gefst kostur á að rita dagbækur
sínar inn á Fréttavef Morgunblaðs-
ins 15. og 16. október. Dagbókarrit-
arar geta valið hvort að þeir gefa
upp nafn eða ekki, og hvort að text-
inn verður opiim öðrum notendum.
Þjóðháttadeild Þjóðminjasafnsins og Handritadeild Landsbóka-
safns standa fyrir tvíþættu átaki þann 15. október nk. Annars
vegar eru landsmenn hvattir til að halda dagbók þennan dag og
senda Þjóðháttadeild Þjóðminjasafnsins. Hins vegar eru allir sem
hafa undir höndum persónulegar heimildir á borð við dagbækur
og bréf hvattir til að koma því í vörslu Landsbókasafns í Þjóðar-
bókhlöðunni. Anna G. Olafsdóttir forvitnaðist nánar um átakið
og að hvaða gagni persónulegar heimildir eiga eftir að koma
núlifandi og komandi kynslóðir.
dagbókarskrifin stuðli að því að al-
menningur verði betur meðvitaður
um eigin samtíð og eigin þátt í
þeirri samtíð. Vonandi eiga svo
einhveijir eftir að halda áfram að
halda dagbók. Með því græðir dag-
bókarritarinn einkum tvennt. Ann-
ars vegar ágæta þjálfun í sjálf-
stjáningu og hins vegar tækifæri
til að létta af sér erfiðleikum af
ýmsu tagi. Stundum hefur meira
að segja verið gengið svo langt að
tala um að dagbókarskrif jafngildi
því að ganga til sálfræðings."
Sigurður Gylfi viðurkennir að
fleiri grúskarar en sagnfræðingar
geti haft gagn af dagbókunum.
„Ég get nefnt rithöfunda. Einn af
þeim var Halldór heitinn Laxness.
Hann notað dagbók Magnúsar Hj.
Magnússonar, þ.e. skáldsins frá
Þröm, til að skapa Ólaf Kárason
Ljósvíking. Dagbækur Magnúsar
eru afar dýrmæt heimild og gam-
an að segja frá því að ekki líður á
löngu þar til brot úr dagbókunum
verða gefin út. Með því gefst fólki
því kostur á að bera saman skáld-
skapinn og heimildina."
Önnur sýn í sagnfræði
Sagnfræðingar hafa í vaxandi
mæli sóst eftir huglægum heimild-
um á borð við dagbækur.
„Huglægar heimildir veita okkur
allt aðra sýn á fortíðina en hefð-
bundnar," segir Sigurður og nefn-
ir dæmi af umljöllun um menntun.
„Ef hefðbundin leið væri farin
væri eðlilegt ef rýnt væri í lög og
Margur hissa og glaður
Morgunblaðið/Kristinn
HALLGERÐUR segir að Þjóðháttadeildin hafi farið að vinna með öðr-
um fyrirtækjum og stofnunum síðustu árin.
A
G GET með sanni sagt að
margur hefur orðið bæði
hissa og glaður að finna í
handritasafninu svör náinna ætt-
ingja við spumingalistum frá okk-
ur. Þar hafa fundist nákvæmar lýs-
ingar á æskuheimilum og viðburð-
um í lífi fjölskyldna svo að dæmi
séu nefnd. Með því að hvetja eldra
fólk til að senda inn upplýsingar er
yngra fólkið því oft að leggja grunn
að eigin fjölskyldusögu,“ segir
Hallgerður Gísladóttir, forstöðu-
maður Þjóðháttadeildar Þjóð-
minjasafnsins.
Hallgerður segir að aðalverkefni
Þjóðháttadeildarinnar sé að senda
út og vinna úr svörum fastra heim-
ildarmanna við spumingum frá
Þjóðháttadeildinni. Þjóðháttadeild-
in hefur sent spurningalistana út
frá árinu 1960. „Spumingalistarnir
hafa verið mislangir og svörin hafa
verið frá því að rúmast á einu blaði
upp í nánast heila bók. Fastir
heimildarmenn era um 400 talsins
og berast að jafnaði svör frá um
100 þeirra. Hlutfalhð fer svolítið
eftir því um hvað er spurt. Einna
ítarlegustu svörin bárast við fyrir-
spurn um drauma, fyrirburði og
spádóma enda virðast flestir Is-
lendingar búa yfir yfirskilvitlegri
reynslu. Annars get ég varla verið
annað en ánægð með svarahlutfall-
ið því svarendur era hlutfallslega
talsvert fleiri en gerist og gengur í
nágrannalöndunum. Eg veit hrein-
lega ekki hver ástæðan er en ef til
vill tengist hún sterkri sjálfsmynd
íslendinga.“
Mest hefur verið spurst fyrir um
gömul vinnubrögð. „Eg get nefnt
að spurt hefur verið um hvers kon-
ar útivinnu, húsagerð, ullarvinnu,
matargerð, siði og venjur. Oftast
er eitthvað til fyrir um efnið. Þó
era dæmi um að lítið sé vitað um
ákveðin svið og get ég í því sam-
bandi nefnt svefnhætti og svo lík-
amshirðingu. Fjöldi fastra heim-
ildarmanna er svo mikill að yfir-
leitt gefa svörin ágæta heildar-
mynd af landinu öllu. Við getum
greint landfræðilegan mun á sið-
um og venjum. Oft kemur í ljós
munur á hugarfari og orðaforða.
Svörin eru slegin inn í orðleitarfor-
rit og því er auðvelt að fletta upp
orðum og orðasamböndum og fá
fram samhengið með textanum í
kring.“
Samvinna við fyrirtæki
og stofnanir
Eftir að svörin hafa verið slegin
inn era handritin varðveitt í skjala-
safni Þjóðháttadeildarinnar. „Upp-
lýsingarnar hafa komið að góðu
gagni. Eg get nefnt að hingað hef-
ur hringt fólk og fengið upplýsing-
ar um notkun ákveðinna orða og
orðasambanda. Sagnfræðingar
hafa nýtt sér upplýsingamar við
rannsóknir af ýmsu tagi enda fer
áhuginn á persónulegum heimild-
um í sagnfræði og reyndar líka
skáldskap sífellt vaxandi. Kvik-
myndagerðarmenn hafa komið
hingað til að leita upplýsinga um
daglegt líf, t.d. klæðaburð og áfram
mætti lengi telja,“ segir Hallgerð-
ur og tekur fram að útlendingar
hafi leitað upplýsinga hjá Þjóð-
háttadeildinni. „Ég get nefnt að
hingað komu í fyrra bæði Þjóðverji
og Svíi að leita eftir fróðleik um
lækningameðul og smyrsl vegna
framleiðslu á heilsuvöram. Islend-
ingar hafa lítið leitað slíkra upplýs-
inga.“
Hallgerður segir að Þjóðhátta-
deildin hafi farið að vinna með öðr-
um fyrirtækjum og stofnunum síð-
ustu árin. „Nú er t.a.m. Háskólinn
að styrkja okkur til að senda út
spurningalista um stúdentalíf. Öll-
um sem hafa útskrifast úr Háskól-
anum fyrir 1960 verða sendir
spumingalistarnir. Við höfum
áhuga á flestu sem viðkemur stúd-
entalífinu og get ég þar nefnt sög-
ur af kennurum og nemendum. Há-
skólinn á eflaust eftir að nýta sér
upplýsingarnar í framtíðinni," seg-
ir Hallgerður og nefnir að lokum
að til standi að vinna með Raf-
magnsveitum ríkisins að könnun
undir yfirskriftinni Þegai’ raf-
magnið kom á næsta ári.