Morgunblaðið - 05.11.1998, Qupperneq 8

8 FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Uppsagnir meínatækna á rannsöknarstofum Landspftalans ( blóðmeina- og meinefnafiræði.
EKKI benda á mig, segir heilbrigðisráðherra, ég var að dansa línudans.
Ekki benda á mig, segir fjármálaráðherra, ég var að telja gdðærisgróðann.
Ekki benda á mig, segir forsætisráðherra, ég var að búa til gdðærið.
Steingrímur J. Sigfússon alþingismaður um
hugmyndir vinstrihreyfíngarinnar græns framboðs
Kvóti aðeins framseldur
á viðurkenndum markaði
STEINGRÍMUR J. Sigfússon al-
þingismaður sagði á kynningarfundi
vinstrihreyfingarinnar græns fram-
boðs á sunnudag að hreyfingin vildi
beita þeim úrræðum sem dygðu til
þess að ná utan um „óeðlilegan
gróða sem kynni að myndast vegna
núgildandi fiskveiðistjórnunarkerf-
is.“ Það væri annars vegar hægt að
gera með breytingum á lögum um
stjóm fiskveiða og hins vegar með
aðgerðum í skattkerfinu.
I samtali við Morgunblaðið segir
Steingrímur að hugmyndin um að
breyta lögum um stjórn fiskveiða í
fyrrgreindum tilgangi gangi m.a. út
á að breyta reglunum um framsalið
á veiðiréttinum. Aflahlutdeild verði
til að mynda aðeins framseld á við-
urkenndum markaði eða kaupþingi
er lúti reglum er settar séu að höfðu
samráði við sjávarútvegsráðherra.
„Varðandi viðskipti með varan-
legar veiðiheimildir eða aflahlut-
deild er um það að ræða að það
verði hægt að skattleggja sérstak-
lega þann hagnað sem kann að
verða vegna viðskipta með slíkar
heimildir og beita þar allt öðrum og
strangari ákvæðum heldur en gert
er við venjulegan söluhagnað."
Hagnaður gerður upptækur
„Ég hef séð þetta þannig fyrir
mér,“ segir Steingrímur „að til þess
að ná utan um málið þarf að skylda
menn til að eiga fyrrnefnd viðskipti
í gegnum viðurkenndan markað eða
einhvers konai' kaupþing. Þar með
eru komnar upplýsingar eða grunn-
ur til þess að skattleggja þann
hagnað sem kann að verða hjá ein-
stökum aðilum í slíkum viðskiptum,
hvort sem þeir eru að hætta í út-
gerð eða bara selja eitthvað frá sér.
Að mínu mati eru öll rök fyrir því að
gera slíkan hagnað upptækan vegna
þess að hann á enginn að vera. Til-
gangur fiskveiðistjómunarkerfisins
er ekki að búa til einhvern sérstak-
an gróða fyrir menn út af kerfinu
sem slíku.“ Steingrímur segir að til
þess að skattleggja umræddan
hagnað þurfi fyrst og fremst að
gera breytingar á lögum um tekju-
skatt og eignarskatt, en hugsanlega
þurfi að gera breytingar á fleiri lög-
um eins og lögum um ársreikninga,
því nauðsynlegt gæti verið að
skylda fyrirtækin til að gefa meiri
upplýsingar í ársreikningum sínum.
Hann bendir á að á síðasta lög-
gjafarþingi hafi hann lagt fram
frumvarp til laga um ráðstafanir í
sjávarútvegsmálum sem hafi gengið
út á svipaðar hugmyndir. „Eg hef
hugsað mér að endurflytja það
frumvarp á þessu þingi en vonast til
þess að geta betrambætt það og náð
betur utan um þetta mál því að
sumu leyti er það skattalega mjög
flókið."
Könnun á heilbrigði og lífskjörum
Heilsa tengist
atvinnuástandi
RÚNAR Vilhjálmsson
prófessor stendur nú
fyrir nýrri könnun á
heilbrigði og lífskjörum hér
á landi. Starfið verður í
tveim hlutum, fyrst verður
unnið með skrifleg svör frá
3.000 einstaklingum á aldr-
inum 18-75 ára en síðan
verður notað undirúrtak,
að líkindum 1.200 manns,
úr fyrri hópnum. I fyrri
þættinum verður einkum
hugað að skoðun á undir-
hópum, sem dæmi má
nefna að kannaðir verða
áhættuþættir milli kynja
innan búsetusvæða.
Helstu viðfangsefhin
verða félagsleg útbreiðsla
álagsþátta og hollustu- og
áhættuhegðunar, félagsleg
útbreiðsla sjúkdóma/veik-
inda og loks félagsleg dreifing
notkunar á heilbrigðisþjónustu
og mat á því í hve miklum mæli
notkun í ýmsum hópum er í sam-
ræmi við áætlaða þörf þeirra fyr-
ir þjónustuna. Er þá m.a. notast
við erlenda staðla til að meta
notkunina og þörfina hjá fólki
með ákveðna sjúkdóma eða sjúk-
dómseinkenni.
„Ég fékk styrki úr Vísindasjóði
og Rannsóknasjóði Háskólans
vegna verkefnisins og gefin verð-
ur út heildarskýrsla um niður-
stöður ýmissa þátta eftir áramót-
in um ýmsar kvartanir, lifnaðar-
hætti, aðstæður og notkun á heil-
brigðisþjónustunni,“ segir Rún-
ar. „Með mér starfa í þessu Ólaf-
ur Ólafsson, fyrrverandi land-
læknir, Jóhann Ágúst Sigurðsson
prófessor og Tryggvi Þór Her-
bertsson lektor.
Þátttakendum er skipt eftir
aldri, kyni, menntun, búsetu og
jafnvel fleiri atriðum. Síðan verð-
ur unnið nánar úr niðurstöðunum
næstu misserin. Að þessu sinni er
kannaður kostnaðurinn við að
nýta sér þjónustuna sem ekki var
gert í gömlu könnuninni 1987.
Aherslan var þá meira á heilsu-
farið og aðstæðurnar, úrtakið er
einnig stærra hjá okkur núna.
Markmiðið er að afla heildstæðra
upplýsinga um heilbrigðisástand
íslendinga á landinu öllu og að-
stæður og lifnaðarhætti sem
tengjast heilsufarinu.
Þjónustunotkunin er einnig
mikilvæg. Við höfum nú þegar
vísbendingar um að hægt sé að
tala um eins konar aðgangstak-
markanir að notkuninni. Þær lúta
að kostnaði sérstaklega, þjón-
ustugjöld hafa aukist töluvert í
heilbrigðiskerfinu."
- Hvað með áhiif mataræðis og
líkamshreyfingar?
„Umhverfi og aðstæður í víð-
um skilningi og erfðirnar skipta
auðvitað miklu um heilbrigðið en
lifnaðarhættimir eru oft undir-
staðan. Margir
krónískir sjúkdómar
eru oft kallaðir atferl-
issjúkdómar, svo mik-
inn þátt á hegðun okk-
ar í þeim. Við skoðum
áfengisvenjur, reykingar, kaffi-
drykkju og ekki síst mataræði,
hvenær dagsins fólk borðar og
hvað það lætur ofan í sig. Einnig
spyrjum við um svefnvenjur,
þyngd miðað við hæð og líkam-
lega hreyfingu.“
- Er vitað hvernig streita hefur
áhrif á heilbrigðið?
„Það er Ijóst að andlegt álag
hefur mikil áhrif á heilbrigðið,
líkamlegt sem andlegt. Mikilvæg-
ustu þættirnir sem geta valdið
álagi eru vinnan, heimilið og fjár-
málin. Það má segja að alvarleg-
ustu tilfellin sem tengjast vinnu-
Rúnar Vilhjálmsson
► RÚNAR Vilhjálmsson pró-
fessor er fæddur í Reykjavík
1958 og lauk BA-prófi í félags-
fræði við Háskóla íslands 1982.
Meistaraprófi í greininni Iauk
hann við Wisconsin-háskóla í
Madison árið 1984 og doktors-
prófi frá sama skóla 1993. Við-
fangsefnið í doktorsritgerðinni
var heilsufélagsfræði. Hann
varð lektor í félagsfræði við
hjúkrunarfræðibraut Háskóla
íslands 1986, varð dósent 1991
og hefur verið prófessor frá
1996. Fyrir rúmum áratug gerði
Rúnar fræðilega könnun á heil-
brigði og tengslum þess við lífs-
kjör íbúa á höfuðborgarsvæð-
inu.
Eiginkona Rúnars er Guðrún
Kristjánsdóttir dósent og eiga
þau þrjá syni.
Þjónustugjöld
takmarka
notkun
umhverfi lúti að uppsögnum og
brottrekstri úr starfi og yfirleitt
alvarlegri misklíð á vinnustað,
hún getur birst sem einelti.
Rannsóknir erlendis hafa sýnt
að heilbrigðisástand versnar þar
sem atvinnuleysi hefur vaxið.
Valdleysi yfir eigin vinnuferli er
mjög slæmt og veldur oft álagi.
Starfsmenn sem bera mikla
ábyrgð og gegna vandasömu
starfi undir ströngu eftirliti eru
oft í hættu. Einkum á þetta við ef
þeir hafa jafnframt lítil bein áhrif
eða þá að óljóst er til hvers er
ætlast af þeim, ágreiningur ríkir
um hlutverkið.“
- Sumir læknar eru taldir of
ákafír að nota tæki og lyf, stunda
oflækningar. Erum við hin stund-
um að ofnota þjónustuna?
„Það er alveg rétt að lögsaga
lækninga hefur stækkað og
margir telja að hún sé of stór,
læknar séu að fást við viðfangs-
efni sem ýmsar aðrar stéttir geti
með góðu móti fengist við. Að
sumu leyti stafar þetta af því að
læknisfræðin hefur
virkað betur en aðrar
nálganir til að leysa
ýmis mannleg vanda-
mál. Þetta er því ekki
eingöngu spuming um
vald lækna eða oftrú á þeim en
spurningin er stór og við reynum
ekki að svara henni í þessari
könnun.
Einnig er spurt að hve miklu
leyti fólk reyni sjálft að fínna
lausnir á heilbrigðisvanda sínum.
Leitar fólk strax til læknis, mælir
það sig og leggst í rúmið eða ger-
ir það ekkert í málinu? Við reyn-
um að skoða hið fjölþætta mynst-
ur veikindaviðbragða, athafnir
einstaklingsins, með eða án sam-
ráðs við vandamenn sína en
einnig þá þjónustu sem hann fær
í formlega kerfinu."