Morgunblaðið - 05.11.1998, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1998 47
AÐSENDAR GREINAR
VERNDUN og nýt-
ing miðhálendis Is-
lands kallar á nýtt mat
á gildi þess. Óheft
nytjastefna hefur fram
undir það síðasta ráðið
þar flestu og á það
jafnt við um orku-
vinnslu, sauðfjárbeit
og ferðamennsku. Að
sjálfsögðu eigum við að
nytja hálendið og ekki
skal gert lítið úr þeim
arði sem nytjastefnan
hefur . skilað en fljót-
tekinn afrakstur og
skortur á skipulagi
hefur einkennt nýting-
una. Þessi stefna hefur
gengið sér til húðar og nýtt gildis-
mat landsmanna krefst þess að
staldrað sé við. Við endurmat okk-
ar á miðhálendinu þarf bæði að
beita nýjum aðferðum, taka tillit til
breyttra viðhorfa og líta til langrar
framtíðar. Nauðsynlegt er að
staldra við í stórvirkjunarmálum
og sætta þar andstæð sjónarmið
virkjana og verndunar. Hér er um
svo mikla fjárhagslega hagsmuni
þjóðarinnar og um leið umhverfis-
hagsmuni að tefla að skynsamlegt
er að gefa sér góðan tíma og láta
ekki kapp án forsjár ráða f'erðinni.
Meðal þess sem athuga þarf er
hvort ekki finnast aðrir virkjunar-
kostir en þeir sem nú eru metnir
hagkvæmastir miðað við hið hefð-
bundna arðsemismat en það mat
tekur ekki tillit til fórnarkostnaðar
í náttúru landsins. Landsvirkjun
hefur skoðað fleiri
virkjunarkosti en þá
sem nú er mest rætt
um bæði í vatnsafli og
jarðhita. Ég tel rétt að
þeir möguleikar verði
kynntir frekar og þá
um leið arðsemi þeirra
og áhrif á náttúruna.
Hvaða kostnað erum
við tilbúin að taka á
okkur til þess víkja frá
„hagkvæmustu“ virkj-
unarkostum og hlífa
náttúru landsins
meira. Dæmi um góð-
an árangur má nefna
en það eru áform um
að leiða virkjunarvatn
á öræfum Austurlands í jarðgöng í
stað djúpra og sundurristandi •
skurða.
Þessi nytjastefna hefur
gengið sér til húðar,
— —
segir Olafur Orn Har-
aldsson, og nýtt gildis-
mat landsmanna krefst
þess að staldrað sé við.
Þá þarf einnig að beita áhrifarík-
um leiðum til þess að efla byggðir
sem gætu skaðast ef staldrað er við
vegna endurmats á virkjunarkost-
um. Þar má engan tíma missa.
Flóttinn frá landsbyggðinni er
geigvænlegur og hag fólksins og
mannlíf í byggðum landsins þarf
ekki síður að styðja en náttúru
landsins. Við kannanir á ástæðum
fólksflóttans hafa komið fram stað-
reyndir sem við eigum að nýta okk-
ur. Sem betur fer sýna þær að það
eru ekki aðeins virkjanir og stór-
iðja sem geta komið til bjargar
heldur líka aðgerðir í almennum
lífskjörum svo sem varðandi hús-
hitun, verðlag vara, samgöngur,
skóla- og menningarmál, heilbrigð-
ismál, aukna fjölbreytni atvinnulífs
o.fl. Þeir landsmenn sem nú njóta
mestra gæða á öllum þessum svið-
um og hafa stóriðju og fjölbreytt
atvinnutækifæri geta ekki ætlast
til að íbúar annan-a landshluta sitji
þegjandi ef töf verður á að nýta
orku fallvatnanna í heimabyggð
þeirra. Kostnaður við eflingu þess-
ara byggða er meðal þess sem
nauðsynlegt er að leggja fram enda
er margt sem varðar erfiðari lífs-
kjör byggðanna hreint réttlætis-
mál svo sem lækkun húshitunar-
kostnaðar, bætt þjónusta heil-
brigðis- og menntakerfis o.fl.
Miðhálendið er ómetanleg auð-
lind, ekki aðeins í ljósi hagsmuna
okkar núna, heldur kann verðgildi
þess að verða enn meira þegar
fram líða stundir. Þau verðmæti
kunna að birtast okkur í nýjum
búningi. Nægir að benda á eitt at-
riði. I alþjóðasamstarfi skiptir
ímynd þjóðanna æ meira máli.
Þegar litið er til þjóða í farar-
broddi er ekki aðeins spurt um
stærð og styrk heldur einnig um
menningu, lýðræðishefð og virð-
ingu fyrir arfi lands og þjóðar.
Stefna í umhverfísmálum og varð-
veisla einstakra náttúruperla
munu verða ráðandi í þeirri ímynd
sem framfaraþjóðir skapa sér. Lít-
il þjóð í fögru landi með einstaka
náttúru getur ekki leyft sér að
glutra niður þeirri virðingu og
ávinningi sem liggur svo augljós-
lega í valdi okkar sjálfra ef við
kunnum fótum okkar forráð.
En við þurfum ekki að líta til út-
landa eftir viðurkenningu á verð-
mætum miðhálendisins. Við getum
notið fegurðar landsins okkar þeg-
ar við leggjum leið okkar þangað.
Jafnvel þó að við komum þangað
ekki getum við litið í hugskot okkar
sjálfra og glaðst yfir að eiga slíkan
dýrgrip sem ósnortnu vfðerni há-
lendisins eru jafnframt því sem við
nýtum miðhálendið með þeirri var-
úð að ekki hljótist of mikil spjöll.
Af og til heyrast þær raddir að feg-
urð náttúrufyrirbæra á borð við
Eyjabakka, Dimmugljúfur, Þjórs-
árver og Köldukvíslarbotna sé svo
afskekkt og svo fjarlæg almenningi
að litlu skipti hvort þessi svæði fari
undir vatn eða ekki. Þetta er svip-
að því að segja að blómin séu ekki
til nema þegar við horfum á þau og
fágæt bók sé einskis virði þegar við
höfum hana ekki í hendi. Þessi
skammsýni byrgir mönnum sýn til
framtíðar og komandi kynslóða
sem kunna e.t.v. að meta ósnortin
víðerni með öðrum hætti en margir
gera nú.
Endm'mat á virkjunaráformum
á miðhálendinu er óhjákvæmilegt.
Þar er fýrsta verkefnið að láta fara
fram mat á umhverfisáhrifum
Fljótsdalsvirkjunar samkvæmt
þeim aðferðum sem mælt er fyrir í
lögum um umhverfisáhrif. Mat
Landsvirkjunar sjálfrar nægir ekki
þó að fyrirtækið eigi lof skilið fyrir
rannsóknir sínar og margvíslegan
myndarskap við framkvæmdir og
Flj ótsdals virkjun
í umhverfísmat
Ólafur Örn
Haraldsson
frágang þeirra. Það er einfaldlega
ekki samboðið glæsilegu fyrirtæki
að knýja fram umdeildar fram-
kvæmdir í skjóli þess stirðnaða
lagaákvæðis sem gefur fyrirtækinu
virlgunarheimildina. Upphaf þeirr-
ar heimildar er að fínna í ákvörð-
unum Hjörleifs Guttormssonar, al-
þingismanns, þegar hann í ráð-
herratíð sinni opnaði Landsvirkjun
leiðina að náttúraperlu Austur-
lands, Eyjabökkum.
Landsvirkjun byggir á frábærri
verktækni, menntuðu starfsliði og
vísindalegri þekkingu. Það er ekki
í takt við þá fagmennsku að beita
fornaldarlegum aðferðum nú þeg-
ar nútímaleg vinnubrögð gera ráð
fyrir faglegum undirbúngi fram-
kvæmda. Ef fyrirtækið er annarr-
ar skoðunar tel ég að ráðamenn
þjóðarinnar eigi að taka af skarið
og sjá svo til að fullnægjandi mat á
umhverfisáhrifum verði gert. Enn
er von til þess að Landsvirkjun
óski sjálf eftir slíku mati þegar
íyrirtækið hefur lokið við það mat
sem nú er unnið að. Landsvirkjun
hefur ekki útilokað slíkt sem kom-
ið er.
Höfundur er alþingismaður.
hiýtt • l\IÝTT
-----Sloppar-------
Velúr • frotté og frottévelúr
Frábært úrval lita og gerða
Þykkir og þunnir
• Renndir • Hnepptir • Hnýttir
lympía.
Kringlunni 8-12, sími 553 3600

___________________________________;
atsláthir
10 mm viðarparket
áður 1.990,- nú aðeins:
Aður 3.990,-
núaðeins:
2 manna sófar frá 25.000,
3 manna sófar frá 39.900,
Smáratorgi 1 Skeifunni 13 Norðurtanga3 Reykjavíkurvegi 72 Holtagöröum H
200Kópavogi 108Reykjavík 600Akureyri 220 Hafnarfjörður v/Holtaveg
510 7000 568 7499 462 6662 565 5560 104Reykjavík O
588 7499 W