Morgunblaðið - 05.11.1998, Blaðsíða 48

• 48 FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
„Engin vopna þjóð
er að vísu frjáls ...u
NÚ FYRIR stuttu,
nánar tiltekið 8. októ-
ber, var grein í Morg-
unblaðiðnu eftir Siv
Friðleifsdóttur alþing-
ismann. Þar lýsir hún
undrun sinni yfir
stefnuskrá samfylk-
ingar Alþýðubanda-
. lagsins, Alþýðuflokks-
ins og Kvennalistans,
en í stefnuskránni
stendur „að Island eigi
að standa utan hernað-
arbandalaga". Siv seg-
ir í grein sinni að þetta
veki furðu „einmitt nú Eyrún Ósk
þegar góð samstaða Jónsdóttir
hefur skapast hérlend-
is um vamarsamninginn og veru
okkar í Atlantshafsbandalaginu
(Nató)“.
En er það virkilega raunin að
flestir Islendingar séu fylgjandi því
að hafa herstöð hér á landi og séu
ólmir í að tilheyra hemaðarbanda-
lögum?! Rétt er það að lítið hefur
«heyrst í herstöðvaandstæðingum
undanfarin ár og hafa því fylgjend-
ur herstöðvarinnar og Nató fengið
sínu framgengt. Eg tel hins vegar
að ástæðan fyrir þessu sé ekki sú
að fólk sé orðið svo hlynnt Nató,
heldur eru Islendingar orðnir svo
þreyttir á þessari eilífu umræðu
um „Island úr Nató og herinn á
brott“.
Með því að slaka á baráttunni
gegn hemaði og hernaðarbanda-
lögum eram við í raun að seinka
komu alheimsfriðar. Við einfald-
lega megum ekki láta það gerast
og við megum ekki láta þjóð okkar
taka þátt í hinum ógeðslega hern-
aðarskrípaleik 20. aidarinnar.
A öðram stað segir Siv: „aldrei
fyrr hafa eins opinskáar umræður
átt sér stað um hugsanlega inn-
göngu Finnlands og Svíþjóðar í
Nató.“ Það má vel vera, en ég stór-
efa það þó að frændur okkar Svíar
og Finnar taki það í mál að leyfa
bandarískri herdeild að setjast að í
löndum þeirra og opna þar banda-
ríska herstöð!
Siv heldur áfram og segir: „Nató
hefur í krafti styrks síns tryggt
, friðinn í Evrópu um fjöratíu ára
skeið" og vii ég nú spyrja, um
hvaða frið Siv er að tala? Eg veit
ekki betur en að eldar ófriðar hafi
logað í Evrópu síðustu fjöratíu ár
og geri enn. Það er skoðun mín að
ekki sé hægt að enda stríð með
stríði og ekki hægt að koma í veg
fyrir stríð með herafli. Fólk er fast
í viðjum þess hugarfars, að eina
leiðin til að koma í veg fyrir stríð
sé með því að hafa her.
En hvernig er þá hægt að koma í
veg fyrir stríð? Reiði, græðgi og fá-
fræði era þeir þrír þættir í mann-
legu eðli sem era undirrót allra
styrjalda. Við megum aldrei
gleyma því að stríðin hefjast í
, hjörtum mannanna og þess vegna
er ábyrgð hvers einstaklings svo
gífurleg. Eina leiðin tO að koma á
alheimsfriði er að mínu mati sú að
allar þjóðir og einstaklingar breyti
hugarfari sínu, taki ábyrgð á gjörð-
Ert þú
EINN
í heiminum?
Við erum til staðar!
VTNALÍNAN
561 6464
800 6464
öll kvöld kl. 20—23
um sínum og leggi nið-
ur öll vopn. Þetta
hljómar kannski svo-
lítið fjarlægt núna og
jafnvel dálítið barna-
lega en ef þið skoðið
þetta með opnum hug
þá sjáið þið hversu
,;lógískt“ þetta er. Við
Islendingar höfum
kost á því einstaka
tækifæri, að vera
framkvöðlar í því að
vera frjáls lýðræðisleg
þjóð án hers. Við ætt-
um því að taka frum-
kvæði í friðarmálum
jarðarinnar og sýna
umheiminum, með for-
dæmi okkar, að hægt er að lifa frið-
sömu og góðu lífi á þessari jörð án
þess að hafa eigin her eða erlendar
herstöðvar í landi sínu.
Siv heldur áfram, um Nató: „á
Eg fagna stefnuskrá
Samfylkingarinnar,
segir Eyrún Ósk Jóns-
dóttir, um Island utan
hernaðarbandalaga.
síðustu áram hefur það tekið
stakkaskiptum og orðið þunga-
miðja í nýju öryggismálakerfi Evr-
ópu.“ Það getur vel verið. En er
það þannig sem við viijum hafa
það? Nató er að mínu mati ekki að
vernda eitt eða neitt með hótunum
sínum og aðgerðum. Þvi það endar
alltaf með því að það era hinir sak-
lausu sem þurfa að líða fyrir að-
gerðir þeirra. Það eru Sameinuðu
þjóðirnar sem við ættum að styrkja
og efla og treysta fyrir öryggi okk-
ar. Þetta hljómar kannski eins og
þversögn þar sem stundum kalla
Sameinuðu þjóðimar Nató til þeg-
ar þær telja að það sé síðasta úr-
æðið. Málið er bara að Bandaríkin
„eiga“ Nató og það era hagsmunir
Bandaríkjanna sem Nató er fyrst
og síðast að vernda, því þó svo að
margar aðrar þjóðir séu aðilar að
Nató þá hef ég ekki séð að þau ríki
hafi mikið að segja gegn Banda-
ríkjunum.
Við vitum það að Bandaríkin
hafa gert svo ótalmargt án sam-
þykkis Sameinuðu þjóðanna sem
er á allan hátt óverjandi. Svo dæmi
sé tekið, lyfjaverksmiðjan í Súdan
sem sprengd var upp nú fyrir
skömmu. Bandarísk stjórnvöld
töldu að þar væra framleidd efna-
vopn en eftir að þau sprengdu upp
verksmiðjuna fór sá grunur að læð-
ast að þeim að „kannski hefði þetta
nú bara verið venjuleg lyfjaverk-
smiðja“. Siv segir í grein sinni að í
gegnum Nató hafi Islendingar
fengið tækifæri til að vinna að frið-
arstörfum. T.d. hafa þeir sent
lækna og sjálfboðaliða til hjálpar á
stríðshrjáð svæði. En af hverju
ekki að vinna að friði í gegnum
samtök sem hafa frið og mannúð að
leiðarljósi, eins og t.d. Rauði kross-
inn, Sameinuðu þjóðirnar, Am-
nesty International, SGI og Friður
2000, svo einhver séu nefnd. Þá
eigum við ekki á hættu að verða
Hlífðarefni undir
borðdúka
Uppsetningabúðin
Hverfisgötu 74, sími 552 5270.
strengjabrúður stórvelda eða hera-
aðarbandalaga.
Siv heldur áfram: „með varnar-
samningnum njótum við góðs af
herstyrk Bandaríkjahers." Ég vil
halda því fram að Bandaríkin séu
eingöngu hér til þess að vernda
sína eigin hagsmuni. Nú fyrir
stuttu var settur á alþjóðaherdóm-
stóll til að dæma í málum her-
manna sem fremja glæpi gegn
mannkyninu og samþykktu allar
þær þjóðir sem að honum stóðu að
gangast undir þann samning sem
gerður var, nema Bandaríkin. Þau
hins vegar komu með þá tillögu að
dómstóllinn gæti dæmt alla her-
menn, nema bandaríska hermenn!
Ég myndi segja að þetta sýndi
glöggt eiginhagsmunastefnu
Bandaríkjanna.
Það er skylda okkar, sem íbúar
þessa lands, að láta ekki stórveldin
valta yfir okkur. Mér finnst Islend-
ingar hafa kjark til þess að rísa
upp og standa á sínu þegar til
koma öll lönd nema Bandaríkin.
T.d sýndum við mikið hugrekki og
vilja til að gera það sem rétt er
með því að vera fyrst til þess að
viðurkenna sjálfstæði Eystrasalts-
ríkjanna, og þegar við neituðum að
fara að skipun Kínverja að meina
forsætisráðhen-a Taívans inn-
göngu í landið. I þessum tilvikum
höfum við mátt vera virkilega stolt
af landi okkar og þjóð. Aftur á móti
þegar kemur að Bandaríkjunum þá
er sagan önnur. Er þá skemmst að
minnast þess, þegar nú fyrir stuttu
að herflugvélinni sem flutti Keikó
hingað til lands hlekktist á í lend-
ingu. Flugvélin var frá bandaríska
hernum og vopnaðir hermenn
stóðu og gættu flugvélarinnar á
flugvellinum í Vestmannaeyjum.
Ekki gæti ég ímyndað mér að við
tækjum það í mál að einhver önnur
þjóð fengi að standa vopnaðan vörð
um eignir sínar hér á landi, þar
sem vopnaburður er bannaður á
Islandi, en slíkt á víst ekki við um
bandaríska hermenn, ekki satt! Þið
gætuð kannski sagt ,jú en þeir
voru nú að vernda milljóna króna
eign Bandaríkjanna", en ímyndum
okkur, ef allir hér á landi sem ættu
dýrar eignir fengu að verja þær
með vopnavaldi! Það hefur oft ver-
ið notað sem rök og er staðreynd
að herstöðin skapi störf á Suðui--
nesjunum og að herinn hafi fært
landinu gífurlegar tekjur. En ef
það er ástæðan fyrir því að íslend-
ingar viija styðja vera þessarar
herstöðvar þá finnst mér við vera
að selja okkur heldur ódýrt. Ef
viljinn er fyrir hendi þá held ég að
við hljótum að geta fundið störf
handa okkar eigin þegnum og séð
þeim fyrir sómasamlegu viðurværi,
þó svo að herinn fari af landi brott.
Siv segir að bráðlega hefjist við-
ræður um framhald á framkvæmd
varnarsamningsins og ég vona að
þegar þar að kemur muni almenn-
ingur skoða vandlega hjarta sitt og
hug, og standa við sína sannfær-
ingu. Munum að það verður aldrei
friður í Evrópu nema hvert og eitt
okkar taki ábyrgð á þjóð okkar og
samfélagi. Innan skamms er að
renna upp ný öld og það er undir
hverju og einu okkar komið að
gera hana að öld friðar og mannúð-
ar. Hvert og eitt okkar þarf að rísa
upp og leggja sig fram við að gera
samfélag okkar að betra samfélagi
og þar af leiðandi heiminn að betri
stað. Rísum því upp og höldum inn
í 21. öldina með það markmið í
huga að stuðla að friði í heiminum.
Við Islendingar megum vera stolt
af því að hafa ekki eigin her og ég
vona það innilega að við munum í
framtíðinni standa utan hernaðar-
bandalaga og fagna ég því stefnu-
skrá Samfylkingarinnar.
Höfundur er 17 ára nemi
Islenskt umhverf-
isverkefni vinnur
til verðlauna
ÞAU merku tíðindi
gerðust í september sl.
að íslenskt verkefni,
undir stjórn íslensks
fræðimanns, hlaut
Umhverfisverðlaun
N orðurlandaráðs.
Þetta er verkefnið
Jarðvegsvernd sem
unnið var undir stjóm
dr. Olafs Arnalds. Um-
hverfísverðlaunin
verða afhent á þingi
Norðurlandaráðs í
Osló í nóvember nk. og
er þetta í fjórða sinn
sem verðlaunin eru
veitt. Umhverfisverð-
laun Norðuriandaráðs
era sambærileg við bókmennta- og
tónlistarverðlaun Norðurlandaráðs
og er ætlað að vekja athygli Norð-
urlandabúa, og íbúa heimsins alls,
á því sem vel er gert í umhverfis-
Ólafur Arnalds og sam-
starfsmenn hans, segir
Bryndís Kristjáns-
dóttir, eiga þakkir og
heiður íslensku þjóðar-
innar skilin fyrir að
koma umhverfisvernd
✓
Islendinga á kortið.
málum á Norðurlöndunum. Um-
hverfisvei’ðlaunin era veitt einstak-
lingi, stofnun eða fyi-irtæki og
fyrsti verðlaunahafinn, árið 1995,
var líffræðingurinn Torleif Ingelög
sem er framkvæmdastjóri fyrir
ArtDatabanken í Svíþjóð. Stofnun
hans hefur sérhæft sig í að safna
og miðla vitneskju um fjölbreyti-
leika lífríkisins, með sérstakri
áherslu á þær lífverar sem era í út-
rýmingarhættu. Ari síður féllu
verðlaunin í skaut grænlensku um-
hverfissamtakanna Inuit
Circumpolar Conference (ICC)
sem hafa starfað að því að varð-
veita og efla þann sjálfbæra
lífsmáta sem Inúítar hafa búið við
um aldaraðir. A síðasta ári hiaut
Instituttet for produktudvikling
(IPU) í Danmörku verðlaunin en
þá var leitað eftir vöru eða fram-
leiðslutækni þar sem umhverfis-
vernd væri höfð að leiðarljósi.
Unihverfisverkefni sem
þarf að kynna
I ár skyldu verðlaunin veitt þeim
sem miðla þekkingu um umhverfíð
og umhverfisvernd. Umsóknir um
verðlaunin hafa aldrei verið fleiri
en í ár, urðu 119 þegar upp var
staðið, og íslenska dómnefndin var
sammála um að í heildina tekið
hafa þær aldrei verið jafn góðar og
nú. I dómnefnd sitja tveir aðalfull-
trúar frá hverju Norðurlandanna
og einn frá Færeyjum, Grænlandi
og Álandseyjum. Á þessum íjórum
árum hafa dómnefndarmenn farið
yfir hundrað umsókna um verð-
launin og í flestum tilfellum hefur
verið um merk og frambærileg
verkefni að ræða. En einnig hafa
þarna veríð verkefni sem ekkei-t
erindi áttu í samkeppni um um-
hverfisverðlaun.
Af verkefnum, sem dómnefndin
hefur þarna kynnst, má ráða að
óneitanlega eru lönd eins og Sví-
þjóð, Danmörk og Noregui' komin
mun lengra en við Islendingar á
flestum sviðum er snúa að um-
hverfisvernd og umhverfisfræðslu.
Þó hafa borist ágætis umsóknir frá
Islandi en hafa ekki hlotið náð fyrir
augum dómnefndar fyrr en nú. Það
er mikil synd að enginn fjölmiðill,
eða opinber aðili, hér á
landi skuli leggja ríka
áherslu á að kynna
umhverfismál í sem
víðustu samhengi, því
ljóst er að einungis
með mikilli og að-
gengilegri fræðslu er
hægt að breyta því
sem betur má fara í
umhverfi okkar. Til
dæmis væri mjög
verðugt verkefni að
kynna Islendingum
það sem er að gerast í
þessum málum á hin-
um Norðurlöndunum.
Á sigurinn
fyllilega skilinn
Það var því sérstaklega ánægju-
legt að nú, þegar umsóknir hafa
aldrei verið fleiri eða betri, skuli ís-
lenskt verkefni hljóta umhverfis-
verðlaun Norðurlandaráðs. Því var
ekki að neita að við, íslenska dóm-
nefndarfólkið, voram hæfilega
spennt þegar komið var að annarri
umferð í atkvæðagreiðslunni því í
fyrstu umferð voru þau jöfn að at-
kvæðum verkefnið frá íslandi og
verkefni frá Álandseyjum. Þeim
mun meiri varð ánægjan þegar í
annarri umferð kom í ljós að ís-
lenska verkefnið hafði sigrað með
miklum mun.
Islenska verkefnið Jarðvegs-
vernd á það líka fyllilega skilið.
Eins og flestir Islendingar vita þá
er jarðvegseyðing mesta umhverf-
isvandamál sem við eigum við að
stríða hér á landi. Undir stjórn dr.
Olafs Ai'nalds hafa vísindamenn
unnið að því í sex ár að rannsaka
og kortleggja ástand jarðvegarins
á öllu íslandi. Við þessa vinnu
nýttu vísindamennirnir sér alla til-
tæka tækni sem að gagni mætti
koma, t.a.m. gervihnattarljós-
myndir af landinu. Niðurstöðumar
segja til um ástand jarðvegarins
um allt land og þar með hvar
ástandið er verst og nauðsynlegt
að grípa til aðgerða til að sporna
-gegn frekari eyðingu. Jarðvegs-
vernd var einnig framlag Islands
til samstarfsverkefnis á vegum Sa-
meinuðu þjóðanna til að sporna
gegn eyðumerkuráhrifum, „Con-
vention to Combat Des-
ertification".
I tengslum við verkefnið var gef-
ið út fræðsluhefti fyrir almenning,
Að lesa landið, þar sem sýnd era
landsvæði í mismunandi ásigkomu-
lagi, skýrt frá orsökum og bent á
leiðir til að endurheimta fyrri land-
gæði. Hjá dómnefndum allra land-
anna kom fram að það sem hafði
haft úrslitaáhrif á val þeirra var að
verkefnið Jarðvegsvernd hafi jafn
breiða skírskotun og raun ber
vitni; það er unnið af mikilli fag-
mennsku af hæfum vísindamönn-
um og nýtist því fræðimönnum en
síðan er það fært í þann búning að
almenningur getur fært sér þekk-
inguna í nyt - börn líka og því var
ritinu dreift til allra skólabarna á
landinu.
Þótt við Islendingar séum eftir-
bátar nágranna okkar á hinum
Norðurlöndunum á alltof mörgum
sviðum er snúa að umhverfisvernd,
þá sýnir Jarðvegsvernd að það sem
við þó gerum er afbragðsvel gert.
Olafur Arnalds og samstarfsmenn
hans eiga þakkir og heiður íslensku
þjóðarinnar skilin fyrir að koma
umhverfisvernd Islendinga á kort-
ið, ef svo má að orði komast, og það
á jafn eftirminnilegan hátt og að
hljóta Umhverfisverðlaun Norður-
landaráðs fyrir. Til hamingju, Ólaf-
ur, og bestu þakkir!
Höfundur á sæti í dómnefnd Um-
hverfisverðlauna Norðurlandaráðs.
Bryndís
Kristjánsdóttir