Morgunblaðið - 10.01.1999, Blaðsíða 14

14 B SUNNUDAGUR 10. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Alþýðleg-
ur gagna-
grunnur
Forlagið hefur 1 athugun að gefa út kveð-
skap Stefáns Jónssonar, fréttamanns og
síðar alþingismanns, í samvinnu við syni
hans. Pétur Pétursson, sem lengi starfaði
með Stefáni hjá Ríkisútvarpinu, segir hér
frá ýmsum uppátækjum hans.
FYRIR nokkrum dögum
barst mér bréf frá Forlag-
inu, bókaútgáfu, þar sem
spurst var fyrir um vísur
Stefáns Jónssonar fréttamanns og
síðar þingmanns. Sagt var að synir
Stefáns, Hjörleifur og Kári, báðir
þjóðkunnir menn, hygðu á útgáfu
vísnanna.
Við Stefán vorum lengi sam-
starfsmenn í Ríkisútvarpi. Hann
var þar hverjum manni kátari.
Kastaði fram vísum, ýmist í eigin
nafni eða fyrir munn annarra.
Einkum varð Jón Pálmason fyrir
barðinu á járnmélum skáldafáks
Stefáns. Sjálft Morgunblaðið lét
glepjast á merkisafmæli Páls Is-
ólfssonar er Stefán gerði þá
glennu, að senda ferskeytlu, frum-
lega, kveðna í nafni Jóns Pálma-
sonar þingforseta.
Af- það -mæli um sé vert
og það glaður syng um
og tónakálfínn töluvert
teitur dansa ég kring um
Samstarfsmenn Stefáns fengu
margir hverjir minnisstæðar
kveðjur frá Stefáni. Skriftlærðir
menn hafa í rás tímans verið all-
margir í þjónustu Ríkisútvarpsins.
Einn þeirra, sem átti til að koma
síðar til starfa en vaktaskrá mælti
fyrir um fékk svolátandi kveðju frá
Stefáni:
Vambsíði klerkur
klukkan er tvö.
Þú átt að koma klukkan eitt
og fara klukkan sjö.
Um þær mundir sem kransæða-
stífla herjaði á þjóð vora var all-
mikið rætt um orsakir sjúkdóms-
ins. Hvort unnt væri að tímasetja
aukningu veikinnar og taka mið af
einhverjum þáttum í lífsmynstri
þjóðarinnar. Stefán fór létt með
lausn þess vanda. Hann staðhæfði
að brotthvarf lúsarinnar væri bein
orsök kransæðastíflunnar. Lúsin
hefði dregið út óholla vessa með
biti sínu. Auk þess hefði lúsin séð
SCHLEISNER skrifaði
skýrsluna.
STEFÁN Jónsson setti fram
kenningu um kransæðastíflu.
fyrir sífelldri hreyfingu þeirra, sem
báru hana í skyrtu sinni. Slík
hreyfing kyiTsetumanna hefði
reynst þeim holl og hrakið stíflur á
brott með sífelldu iði.
Þegar Þórbei'gur Þórðarson
spurði kenningar Stefáns um inn-
reið kransæðustíflu og brotthvarf
lúsarinnar er mælt að hann hafði
sagt:
Segir Stefán þetta? Líkast til er
þetta hverju orði sannara og til-
gáta hans kórrétt.
Stefán lét sér vel líka og kvað
fyrir munn Jóns á Akri:
Ævi mín var eintómt grín
einkum þegar ég var rakur.
Blessuð séríu sveitin mín -
sérstaklega Akur.
Miðlægur gagnagrunnur, sem
svo er nefndur hefir vakið miklar
deilur. Þegar Danakonungur gaf út
konunglega tilskipun um rannsókn
á heilsufari Islendinga sendi hann
kunnan danskan lækni P.A.
ÞÓRBERGUR Þórðarson trúði
á kenninguna.
Schleisner árið 1847. Schleisner
læknir þakkaði síðar Jóni Sigurðs-
syni forseta fyrirgreiðslu er hann
hafði veitt af ljúmennsku. Kvenna-
listinn og aðrar jafnréttishreyfmg-
ar kvenna ættu að geta sótt sér
ýmis fræði og efni í vopn í jafnrétt-
isbaráttu sinni, slíkt er vænlegra til
árangurs, en að standa sprænandi
við hlandskálar herrasalerna. I
skýrslu danska læknisins, sem sá
glöggt kúgun og misrétti sem ís-
lenskar konur máttu þola á nítj-
ándu öld, þótt hátt væri talað um
lýðréttindi og frelsi.
„Merkilegt er það, að hann verð-
ur að kaupa fátækar tómthús-
mannakonur til að fara í fæðingar-
húsið og ala þar börnin og fá alla
aðhjúkrun ókeypis." segir Jón
Guðmundsson Þjóðólfsritstjóri í
bréfi til Jóns Sigurðssonar.
Axel Guðmundsson, söngmaður
góður og ötull starfsmaður skatt-
stofunnar þýddi grein P.A.
Schleisners, sem birtist hér.
Margt var á sínum tíma rætt og
ritað um rannsóknir Schleisners.
Islenskir læknar og fulltrúar heil-
brigðisstétta ættu að gefa því
gaum.
Schleisners-skýrslan
íslendingar
Líkamsvöxt-
ur, skapferli
og þjóðar-
eðli
Islendingar eru yfírleitt
hraustlega byggðir og vel vaxn-
ir. Krypplingar eða vanskapaðir
menn eru mjög sjaldgæfir.
Margir telja, að þeir séu hærri
vexti en Danir, en um það get ég
ekki fullyrt að svo stöddu. Hitt
virðast aftur á móti rannsóknir
mínar hafa leitt í ljós, að blóðhiti
Islendinga sé meiri en með öðr-
um þjóðum, eða að meðaltali
37,27. Sú skoðun er ríkjandi
meðal íslendinga, að ýms lyf,
einkum uppsölu- og hægðalyf,
verki minna á þá en útlendinga.
Þetta virðist ekki fjarri sanni og
gæti ef til vill átt rót sína að
rekja til þess, að maturinn er
næstum einvörðungu borðaður
kaldur. Ég hefi ennfremur veitt
því athygli, að meira sést af
hvítunni í augum Islendinga en
annarra tnanna. Veldur það því,
að svo virðist sem þeir séu
stöðugt að hlusta með vakandi
athygU.
Það er alkunnugt, að fornkon-
urnar dáðu meira vasklega karl-
menn og mikla að vallarsýn en
þótt fríðir væru. Mun sá smekk-
ur enn ríkjandi; enda er fríðleiki
í andlitsfalli sjaldgæfur á Is-
landi, einkum meðal karlmanna.
Verður það og enn rneira áber-
andi sökum þess, að enginn hirð-
ir hið minnsta um útlit sitt. Aft-
ur á móti kunna allir Islending-
ar að meta gjörvilegan vöxt og
sterklegan. Gamla, íslenzka
glíman er enn iðkuð, og er það
því nær einasta skemmtunin,
sem höfð er um hönd. Hvar sem
ungir menn mætast, skiptir það
engum togum, að þeir takast á
fangbrögðum. En aldrei hefi ég
séð það leiða til illinda, nema
menn væru við öl.
Islendingar eru að eðlisfari
þunglyndir. Rólyndi og alvara
eru höfuðeinkenni í skapferli
þeirra. En þeir eru þrautseigir í
hverri raun. Þeir sækjast ekki
eftir hættunum, en sé því að
skipta, leggjast þeir á árina
hægt og sígandi, unz markinu er
náð. Þeir eru gætnir og var-
færnir, einkum ef ókunnugir
eiga í hlut. Varúðin virðist þeim
í blóð borin. En í hættum og erf-
iðleikum sýna þeir oft hina
mestu karlmennsku og snar-
ræði.
Þrætugjarnir eru Islendingar
og una því illa, að hlutur þeirra
sé fyrir borð borinn. Að því leyti
eru þeir ósviknir arftakar vík-
inganna. Aftur á móti virðast
þeir eftirbátar forfeðra sinna
um stórbrotna göfugmennsku,
vinfestu og drengskap. Má efa-
laust rekja hnignun þeirra eigin-
leika til allskonar hörmunga,
sem yfír þjóðina hafa dunið -
ófrelsis, drepsótta, hallæra og
verzlunaránauðar. Enda virðist
tortryggni rík í eðli Islendinga
og jafnvel undirferli. Verður
þess einkum vart í viðskiptum
við kaupmanninn og veraldlega
embættismenn íslenzka og
danska, einkum þó danska. Yfir-
leitt á Danskurinn ekki upp á
pallborðið hjá þeim.
Enda þótt kristindómurinn
hafi breytt í mörgu hugsunar-
hætti þjóðarinnar, má þó enn
finna ýms merki hins forna
átrúnaðar. Það tíðkast að vísu
ekki lengur, að börn séu borin
út, en hitt er alsiða, að mæður
hafi ekki börn sín sjálfar á
bijósti, heldur komi þeim í fóst-
ur til grannkonu þeirra, sem
tekið hefir á móti barninu. Þar
er það oftast falið umsjá gamall-
ar konu, og má geta nærri,
hvernig slíkt fóstur er. Niður-
staðan verður því lík og á dög-
um heiðninnar. Þá voru börnin
borin út, en nú murkast úr þeim
líftóran á annan og seinlegri
hátt. Þetta er þeim mun furðu-
legra, þegar þess er gætt, að fs-
lendinga tekur mjög sárt til
barna sinna og auðsýna þeim
annars ástríki í hvívetna. Og
þau fáu börn, sem lifa af fyrsta
árið, hljóta venjulega gott upp-
eldi.
Islendingar eru enn sem fyrr
frábærlega gestrisnir. Þó að nú
sé að vísu hætt að leysa gestina
út með gjöfum, á ferðamaðurinn
jafnan vísar hinar beztu móttök-
ur og fyrirgreiðslu. Og þegar
gesturinn fer, þykir það sjálf-
sögð skylda, að húsbóndinn söðli
hest sinn og fylgi honum úr
garði.
Þó að bókmenntum hafi
hnignað frá því sem áður var, er
lestrarhneigð alþýðunnar rneiri
en hjá nokkurri annarri þjóð. Á
veturna eru íslendingasögurnar
lesnar upphátt. Á því þreytast
menn aldrei. Margir hafa meira
að segja ofan af fyrir sér með
því að ferðast, um og lesa upp-
hátt fyrir fólkið eða kveða rím-
ur. Flestir eru læsir og skrif-
andi, en reikningskunnáttan oft-
ast báborin. Eftirtekin er yfír-
leitt rík og greindin skörp. Oft
hefir það vakið furðu mina,
hversu rökrétt óbreyttir alþýðu-
menn hugsa og álykta. Aðeins á
einu sviði virtist mér hinni með-
fæddu, heilbrigðu skynsemi
fólksins fatast. Það var þegar
talið barst að ýmiskonar nátt-
Læknahúsið er flutt
í Domus Medica, Egilsgötu 3, 6. hæð
Nýtt símanúmer frá áramótum 563 1060
Almennar skurðlækningar • Barnaskurðlækningar • Blóð- og þvagrannsóknir
Bæklunarskurðlækningar • Lýtalækningar • Svæfingar og deyfingar
Þvagfæraskurðlækningar • Æðaskurðlækningar
Egill Á. Jacobsen, yfirlæknir
Sérgrein: Þvagfæra- og almennar skurðiækningar
Guðjðn Haraldsson, skurðlæknir
Sérgrein: Þvagfæra- og almennar skurölækningar
Guðmundur Bjarnason, yfirlæknir
Sérgrein: Barna- og almennar skurðlækningar
Guðmundur Vikar Einarsson, yfirlæknir
Sérgrein: Þvagfæraskurðlækningar (Urology)
Halldór Jóhannsson, dr.med., yfirlæknir
Sérgrein: Æöa- og almennar skurölækningar
Höskuldur Kristvinsson, skurðlæknir
Sérgrein: Æöa- og almennar skurölækningar
Ingvar Kjartansson, skurðlæknir
Sérgrein: Æöa- og almennar skurðlækningar
Jens Kjartansson, dr.med., yfirlæknir
Sérgrein: Lýtalækningar
Matthías Kjeld, sérfræðingur
Sérgrein: Efnameinafræði
Óli Hjálmarsson, svæfingalæknir
Sérgrein: Svæfingar og deyfingar
Sigurjón Sigurðsson, bæklunarskurðlæknir
Sérgrein: Bæklunarskurðlækningar
Tómas Jónsson, skurðlæknir
Sérgrein: Almennar skurðlækningar
Valdemar Hansen, svæfingalæknir
Sérgrein: Svæfingar og deyfingar
Viðtalsbeiðnum veitt móttaka kl. 13-18 alla virka daga
í síma 563 1060
Xt
LÆKNAHUSIÐ hf.
Domus Medica, Egilsgötu 3, 6. hæö, 101 Reykjavík, sími 563 1060