Morgunblaðið - 16.01.1999, Síða 46

46 LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Atta þúsund klukku-
tímar til aldamóta!
TÆPLEGA það þó
því þú sefur sex til tíu
tíma á sólarhring
þannig að þú átt eftir
um fimm þúsund
klukkustundir til árs-
ins 2000. Gerir þú þér
grein fyrir hvernig þú
vilt eyða lífinu til þess-
ara stóru tímamóta?
Er ekki of miklum
tíma eytt í að flýta sér
hvergi?
Stöldrum við, hugs-
um um það hvað lífið
getur gefið okkur.
Meðalaldur íslend-
inga er um 75 til 80
ár. 30 til 35 árum af
lífinu er eytt í meðvitundarleysi
svefnsins. Um það bil 10 árum er
eytt í slúður, oft um aðra eða ekk-
ert merkilegt þannig að eftir eru
um 40 ár. Við vinnum og borðum
stóran hluta af þeim tíma þannig
að eftir áttu aðeins 10 ár eða
87.000 klukkustundir.
Hvernig vilt þú nýta
þær. A áttatíu ára
lífsferli er margt sem
þarf nauðsynlega að
gera til að halda lík-
amanum í formi. Þú
þarft ekki að eiga
milljónir til þess að
halda þér í formi og
vera vel klæddur og
vel alinn. Lífsmark-
miðið er enn stórfeng-
legra, það krefst sí-
fellt meiri þekkingar,
víðsýni og visku. Hve
margar bækur hefuðu
lesið nýlega? Hvaða
bækur, skila þær ár-
angri, eru þær uppbyggjandi?
Ekkert er þó á við íhugun og holla
sjálfskoðun. A hverjum degi eru
milljónir bóka prentaðar í heimin-
um. Við lifum nú á upplýsingaöld
þar sem auðvelt er að fá upplýs-
ingar á alneti um hvað sem er.
Lífsmarkmið
Ætlar þú að eyða tím-
anum í að horfa á hina
heppnu hverfa fram-
hjá þér á lífsleiðinni?
spyr Fanný Jónmunds-
dóttir, þá sem ná að
nýta tíma sinn?
Hvernig getur þú nýtt þér allar
þær upplýsingar til árangurs á
þessum 10 árum sem þú hefur.
Minnumst þess að það eru þeir
„heppnu“ sem ná 80 ára aldri og
þar yfir. Ætlar þú að eyða tíman-
um í að horfa á hina heppnu
hverfa framhjá þér á lífsleiðinni,
þá sem ná að nýta tíma sinn?
Skipulegðu lífið. Finndu þitt
Fanný
Jónmundsdóttir
ISLENSKT MAL
ÞAÐ var próf úr Þrymskviðu.
í einni úrlausn stóð: „Loki var
bjargvættur (reddari) ásanna."
Nemandinn virtist ekki viss um
að kennarinn skildi orðið bjarg-
vættur og setti því reddari í
sviga til þess að vera viss um að
fá fullt fyrir svarið.
Ásanna er eignarfall fleirtölu
með greini af orðinu ás(s). Orðið
er til í svolítið breytilegum
myndum í málum frændþjóða
okkar, en uppruni er ekki alveg
ljós. Margir halda að það sé skylt
andi og kannski animus = hugur
á latínu. Beyging orðsins er ekki
vandalaus. Það er u-stofn: ás(s) -
ás - æsi - ásar; æsir - ásu (ósu) -
ásum (ósum) - ása.
Eins og nærri má geta, var
vinsælt að nefna börn svo, að
kennd væru við átrúnaðargoðin,
æsina, eða ásuna, eins og fyrr
var sagt. Um það bil 30 manna-
nöfn hefjast á ás, og má reyndar
vera að þau séu fleiri að uppruna
til, því að líkur eru til þess að
stundum hafi forliðurinn ás
breyst í ást. Sumir halda að þessi
orð séu skyld.
Algengustu samsetningar af
ás eru nú Ásdís og Ásgeir. Geir
merkir spjót, það er það sem er
langt og mjótt, sbr. geisli og
Gísli. Dís er talið merkja „gyðja,
(tigin) kona, fógur kona.“ Það
var sjálfstætt kvenmannsnafn að
fomu; voru til dæmis sex árið
1703, allar sunnan lands og vest-
an. I Landnámu var ein. Nafnið
dó út og var ekkert dæmi í aðal-
manntölum 1801-1910, að báðum
meðtöldum. Nú hefur nafnið lifn-
að til muna sem síðara heiti af
tveimur. í þjóðskrá 1990 hétu
átta konur Dís einu nafni en
a.m.k. 180 síðara nafni.
Samsetningar með dís sem
síðara hluta eru margir tugir, og
Ásdís nú meðal hinna algeng-
ustu. Fáeinar voru í Landnámu,
en aðeins ein er nefnd í Sturl-
ungu: Ásdís Sigmundardótth• frá
Svínafelli í Öræfum, gift Amóri
Tumasyni af Ásbimingaætt,
móðir Kolbeins unga.
Árið 1703 voru 70 Ásdísir á ís-
landi, dreifðar um allt land. Öld
síðar voru þær 61, og 1845 hafði
fækkað í 49, og 52 vom í mann-
talinu 1910.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
988. þáttur
★
Þó að bili heimsins hylli
ogheykistvinurhver,
móáurástin býr á bjargi
og breytir aldrei sér.
Asdís enn í völdum víða
vor á meðal er.
Þetta er úr kvæðinu Ásdís á
Bjargi eftir Jakob Thorarensen
úr bókinni Sprettir sem kom út
1919, lokaerindið úr ljóðinu,
sem vakti afar mikla hrifningu.
Auðnaðist Jakob með merkileg-
um orðaleik að búa til málshátt-
inn Móðurástin býr á bjargi.
Og nú tók nafnið Ásdís til fót-
anna. Árin 1921-1950 voru 334
meyjar skírðar Ásdís og em nú
komnar yfir þúsund í þjóð-
skránni. Er sú fjölgun makleg
svo fallegu og merkingargóðu
nafni.
★
Systkinin á Ljósavatni, Júdith,
Ruth, Bóas og Jónatan Sigurðar-
böm, voru öll vel hagmælt, en oft
ógætin í orðum. Þau vom í móð-
urætt komin út af sr. Stefáni
Ólafssyni í Vallanesi. Ekki
meintu þau alltaf mikið með
skammavísum sínum. Jónatan
var prestur; hann kvað:
Blessaður Hóla biskupinn
burt er numinn í himininn;
(hans sakna fáir hjer í sveit,
hann grætur enginn það jeg veit);
grettur mjög var sá grýlubur,
af görpum Jón Teitsson kallaður;
hann helt á stólnum hálfum bú,
hálfvígði einn prest - og búið er nú.
★
Börðumk einn við átta
ogvið ellifu tysvar;
svó fengum val vargi,
varðk einn bani þeira.
Svo á Egill Skalla-Grímsson að
hafa kveðið, þegar hann sagði frá
afrekum sínum. í þessu vísubroti
merkir bani = banamaður. Fleir-
talan af þessu orði beygist svo:
banar - bana - bönum - bana.
Með greini verður þágufall íleir-
tölu bönunum.
Aðra sögu er að segja af töku-
orðinu banani, þar er þágufall
fleirtölu banönum. Skal nú svo-
lítið segja meira um orðið ban-
ani. Islendingar hafa kosið að
hafa þetta í karlkyni, en ekki veit
ég hvað er upphaflegt. í Suður-
Evrópumálum og ensku er orðið
haft banana.
Svo er sagt, að Portúgalar
sigldu til Vestur-Afríku þegar á
16. öld. Maður er nefndur Gareia
de Orta og skrifaði um ferðir sín-
ar, og frá íbúum meðfram fljót-
unum Senegal og Gambia fékk
hann orðið banana sem að visu
var til í fleiri en einni gerð meðal
Afríkuþjóða.
Nálægt aldamótunum 1600
voru Portúgalar og Spánverjar
teknir að rækta banana, og síðan
er þessi ávöxtur mjög víða úr
grasi vaxinn og etinn með góðri
lyst.
Sænski náttúruspekingurinn
Carl von Linné (Carolus Linn-
eus) kallaði ávöxtinn Paradísar-
ávöxt og hefur líklega haldið að
Eva hafi freistað Adams með
þessu lostæti, og ýmsir gamlir
menn ætluðu að bananar gæfu
mönnum hæfileikann til þess að
kenna skilsmun góðs og ills.
En af hverju segjumst við hafa
nóg af banönum, ekki „bönun-
um“? Vegna þess að u-hljóðið í
endingunni nennir ekki að valda
tvöföldu hljóðvarpi. Breytir a í ö
í viðskeytinu, en ekki rótinni.
★
Hlymrekur handan stældi úr
ensku:
Eg vil banana heldur en ber,
og brauð et ég fremur en smjer;
og um hárið á mér:
mér finnst flott að það er,
en djöfúlli fúlt, ef það fer.
Og Þjóðhildur þaðan sendir:
Það eru oft í sáldjúpi duldaskil
sem dálítið minna á kuldaskil,
ef við erum þau flón
til að auka okkur tjón,
að gera í lífinu skuldaskil.
★
Auk þess fær Sigvaldi Júlíus-
son stig fyrir að leiðrétta „kirkj-
an opnar“ í kirkjan verður opn-
uð í tilkynningu 7. janúar. Og
Sigmundur Ernir fyiir skíðatíð,
en ekki „skíðavertíð".
lífsmarkmið. Lærðu smávegis um
allt sem þú hefur áhuga á og allt
um það sem þú hefur brennandi
áhuga á. I nýlegri könnun Gallup,
sem náði yfir 18 þjóðir, kom fram
að Islendingar væru hamingju-
samasta fólkið á lífi - allir 267.809
þeirra. 82% spurðra Islendinga
svöruðu að þeir væru ánægðir
með lífið en aðeins 32% Banda-
ríkjamanna voru ánægðir. I end-
anlegri niðurstöðu könnunar kom
fram að Islendingar hafi þróað
umburðarlyndi í viðhorfum sínum
vegna hráslagalegs og óútreiknan-
legs veðurfars og þess að búa svo
nærri náttúruöflunum og búast
því ekki við þeim stöðugleika sem
þykir sjálfsagður meðal annarra
þjóða.
Hverjh- eru þá þessir hamingju-
sömu? Það eru þeir sem hafa gott
sjálfsmat, hafa sjálfsábyrgð, eru
bjartsýnir og jákvæðir og eni í
góðum samskiptum við aðra og
eiga sér lífsmarkmið. Nú eftir jóla-
hátíðina eru margir fegnir að um-
stangið er afstaðið og segja: „Guði
sé lof að þetta er búið, nú get ég
loks farið að vinna aftur.“ Þetta er
sorgleg afstaða því í raun ættu all-
ir dagar í lífi okkar að vera jóla-
dagar, að minnsta kosti í huga
okkar.
Um áramót strengjum við heit,
við viljum byggja okkur upp lík-
amlega, losna við aukakílóin og
margir setja sér markmið í sam-
bandi við heilsuna og að hætta að
reykja.
Það er þó ekki nægjanlegt að
setja sér markmið í huganum, fyrst
verður þú að biðja um guðlega leið-
sögn í öllu sem þú gerir til að ná
lífsmarkmiði þínu. Hugsaðu ekki
aðeins um ytri aðstæður, hugsaðu
innávið, skilgreindu, sjónmyndaðu
í huga þér, einbeittu þér að lífs-
markmiði þínu. Taktu ákvörðun
um að eyða slæmum ávönum á
nýja árinu, dragðu þá ekki inn í
nýtt ár, skildu þá eftir, allar ónýt-
ar, neikvæðar, skemmandi hugsan-
ir, gamlar sorgir og slæma ávana.
Þetta tilheyrir þér ekki lengur.
Taktu ábyrgð á tilfinningum þínum
og löngunum. Settu þér markmið
fyrir líf þitt í fyrsta lagi, persónu-
lega og fjölskyldu, í öðru lagi starf,
áhugamál og starfsframa og í
þriðja lagi andlegan þroska og
íhugun. Minnstu alheimslögmáls-
ins, friðar, kærleika, þjónustu, um-
burðarlyndis og vonar og allt mun
verða þér fært. Gleðilegt ár.
Höfundur er leiðbeinnndi og um-
boðsmaður Brian Tracy á Islandi.
Vitur þjóð
að verki
Bj artsýnisverðlaun
Framsóknarflokksins
til aldraðra sýna fyrir-
litningu þess flokks á
þeim sem þeir telja
einskis megnuga. I
þessu tilfelli var um
rakin hæðnisverðlaun
að ræða til handa öldr-
uðu fólki fyrir trúgimi
þess. Framsóknar-
flokkurinn er boðberi
misréttis, svo það er
engin furða þótt hann
verðlauni það aldraða
fólk sem í barnslegri
trú heldur að hann sé
vinur þess. Engin bata-
merki eru sjáanleg á
þeim flokki nema síður sé og eitt af
mörgum dæmum eru einræðistil-
Þjóðfélagsmál
Undarlegur doði
og ósjálfræði, segír
Albert Jensen, er í
hugsun þjóðarinnar.
burðir formanns flokksins að vilja
breyta stjómarskrá lýðveldisins til
samræmis við fiskveiðilög stjórn-
valda sem Hæstiréttur telur ekki
standast stjómarskrána. Oflát-
ungsháttur hans er ekki lengur
broslegur.
Undarlegur doði og ósjálfræði
er í hugsun þjóðarinnar í málum
sem varða eignarrétt, sjálfstæði,
hálendi, ömurleg kjör aldraðra og
öryrkja, launamisrétti og yfirleitt
allt óréttlætið sem viðgengst í
landinu og ekki má gleyma eitur-
lyfjafárinu. Fólk lætur leiða sig
stefnulaust út í bláinn og trú þess
hefur að miklu leyti færst frá Guði
yfir á Framsóknarflokk og Sjálf-
stæðisflokk án þess að það geri sér
Ijóst hvað af því hlýst og hvert er
stefnt. Því virðist einfaldlega líða
betur með lokuð augun. Núverandi
stjórnvöld sem vinna á neikvæðum
nótum í nær öllum málum, sjá
fram á stórsigur í næstu kosning-
um. Meira að segja stóri dómur
Hæstaréttar yfir stjórnarskrár-
brotum þessara sömu valdhafa
virðist ekki vekja fólk úr slíkri
villu. Ekki heldur viðbrögð Davíðs
Oddssonar og Halldórs Ásgríms-
sonar sem álíta Hæstarétt ekki
starfi sínu vaxinn.
Háttvirtir ráðherrar,
Halldór og Davíð, áttu
erfitt með að stilla sig,
en hafa ekki ennþá
þorað að breyta
stjórnarskránni til
samræmis við lög sem
standast hana ekki.
En ríkisstjórnin forð-
ast að gera þjóðinni til
geðs og afgreiddi
frumvarp sem gerir
vondan gerning enn
verri.
I Morgunblaðinu,
sem er einn mikilvæg-
asti samherji fólksins
gegn eignarréttar-
ásælni sægreifanna, var í leiðara
skorað á valdhafa að nota nýlegan
dóm Hæstaréttar og koma á sann-
gjaman og skynsamlegan hátt til
móts við þjóðina. En því miður að
undangengnum skoðanakönnunum
telja þeir sér óhætt að sýna á óbil-
gjaman hátt hver ræður. Þeim er
svo sem ekki láandi þessum stjóm-
völdum að sýna sitt rétta innræti
með 60% fylgi, við þjóð sem segir
eitt, en meinar annað. Þjóð, sem
lætur blekkjast af svo einfaldri sið-
fræði sem stjórnvöld látlaust halda
fram, á þá stjórn skilið sem hún
hefur kosið.
Háttvirtum ráðherra, Guð-
mundi Bjarnasyni, er gefið ráð-
rúm til að gera sem mestan
óskunda áður en hann fer í þægi-
legt embætti. Eftir allt raglið í
umhverfismálum snýr hann sér að
því að fá lögum breytt til sam-
ræmis við ólöglegar kúgunarað-
gerðir sem hann hefur beitt menn
Landmælingastofnunar. Það er
ekki bara að ráðherrann skaði
þetta fólk, heldur stofnar hann til
aukinna útgjalda ríkissjóðs og
allra er til Landmælinga leita.
Flestir eiga erindi til Reykjavíkur.
Of mörg opinber verk þessa
manns hafa einkennst af að fram-
kvæma fyrst og hugsa svo. Það
góða er að þessi ráðherra fer í
starf þar sem aðrir hugsa og fram-
kvæma fyrir hann og sætta sig við
að hann sé samt á bestu launun-
um.
Eftir öllum sólarmerkjum að
dæma vill þjóðin hafa hlutina
svona, velja menn á flokkspólitísk-
an hátt en ekki að verðleikum.
Höfundur er byggingameistari.
Albert
Jensen