Morgunblaðið - 14.02.1999, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 14. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Ci
Oi
egðu mér hvað þú borðar
og ég skal segja þér hver
þú ert,“ segir máltækið.
| Einmitt mataræðið upp-
lýsir Norræna tölfræði-
handbókin og þó upplýsingarnar
veiti kannski ekki fullkomin svör
um okkar innsta eðli bregður bókin
upp áhugaverðri mynd af þeim
þjóðum, sem búa á Norðurlöndun-
um. Séð utan úr heimi eru þessar
þjóðir líkar, en undir tölfræðilegi'i
smásjá ei-u þær býsna ólíkar.
Mataræði, lífslíkur og aðstæður á
vinnumarkaði gi’eina þjóðirnar að,
en gefa jafnframt gott færi á að
hugleiða hvernig á þessum mun
stendur.
Islendingar: Ung þjóð - ungir
einstaklingar
íslendingar eru ekki aðeins ung
þjóð, heldur erum við sem einstak-
lingar yngri en aðrar Norðurlanda-
þjóðir, því hlutfall fólks undir 24 ára
aldri er hærra á Islandi en á hinum
Norðurlöndunum. Islensk böm á
aldrinum 0-15 ára eru 24 prósent
þjóðarinnar, en 20% hjá Norðmönn-
um, sem næstir koma. Islensk ung-
menni á aldrinum 15-24 ára eru 16
prósent, en 13% hjá Norðmönnum.
Þessi unga þjóð er líka sú þjóð á
Norðurlöndum, sem er duglegust
að fjölga sér. Miðað við stuðulinn
100 árið 1990 var hann á síðasta ári
107,3 en 104,4 hjá Norðmönnum,
sem einnig hér koma næstir.
Þessar tölur gefa færi á að velta
íyrir sér kynslóðaskiptingu, sem er
víða í Evrópu vaxandi vandamál.
Vandinn felst í ört vaxandi hópi elli-
launafólks, sem síminnkandi hópur
ungs fólks og fólks á vinnualdri þarf
að halda uppi. Víða eru að rísa upp
öfiugir þrýstihópar gamais fólks,
sem ekki tekur aðeins með þegjandi
þökk og auðmýkt því sem að því er
rétt, heldur stendur fast á sínu og
vill meir. I Bandaríkjunum eru slík
samtök víða orðin sterkt afl, sem
hikar ekki við að bítast við yngra
fólk um fé til skóla og annarra
barnaþarfa og ýtir undir þjóðféiags-
togstreitu. Burtséð frá öllum ráð-
stöfunum ættu stórir hópar ung-
menna og fólksfjölgun að draga úr
þessari tilhneigingu á íslandi, þó
líklega án þess að íslenskir stjóm-
málamenn séu lausir við að þurfa að
velta fyrir sér hvemig félagsþáttum
er snúa að gamla fólkinu eigi að
koma sem best fyrir.
Lífslíkur eru áhugaverður hluti af
tölfræðimynd þjóða. Hér er munur
þjóðanna töluverður, þar sem Svíar
standa best en Danir verst. Lífslík-
ur nýfædds barns í Svíþjóð 1996
voru mestar, 81,5 ár fyrir konur og
76,5 ár fyrir karla. A íslandi eru
þessar tölur 80,6 ár og 76,2, þar sem
konurnar voru í þriðja sæti á eftir
Norðmönnum og karlar í öðm sæti.
Bæði danskar konur og karlar reka
lestina, með 78 ár og 72,9 ár og þar
hafa lífslíkur farið minnkandi. Danir
gera gjarnan grín að Svíum fyrir að
banna allt, sem gott er. Það má þó
leiða að því líkum að markviss
heilsustefna Svía hafi áhrif á lífslík-
urnar.
Flestir læknar em sammála um
að reykingar skaði heilsuna. F'ví er
athyglisvert að sjá að Danir reykja
líka mest á Norðurlöndum, um 3,2
kg tóbaks á ári, en Svíar og Finnar
reykja minnst, 1,1 kg. En íslenskum
reykingamönnum þykir vísast for-
vitnilegt að íslendingar, sem lifa
næstlengst, nota einnig næstmest
tóbak. Ymsar aðrar tölur um líf og
dauða má nefna. Fjöldi fóstureyð-
inga hjá konum yngri en 19 ára er
næstminnstur á Islandi, 15 á hverj-
ar þúsund konur, lægstur í Finn-
landi 10, ‘en hæstur í Svíþjóð, 19.
Sama fylgni er í öðrum ___________
aldurshópum. Þó saman-
tektin sé miðuð við Norð-
urlandaþjóðirnar fimm er
ekki hægt að láta hjá líða
að bregða upp græn-
lenskum fóstureyðingartölum, því
þar er fjöldi fóstureyðinga á allt
öðrum skala. Hjá grænlenskum
konum undir 19 ára eru tilfellin 113
á hverjar þúsund konur og 120 hjá
konum á aldrinum 19-24 ára.
Hverjir borða mest? Hverjir
drekka mest?
Matur er okkar allra megin, en
það fer eftir þjóðum hvaða matur.
Eru Norðurlanda-
þjóðirnar líkar?
Hver segir að tölfræði
sé þurr og leiðinleg?
Ekki Sigrún Davíðs-
döttir eftir að hafa
gluggað í Norrænu töl-
fræðihandbókina, sem
er náma skemmtilegs
fróðleiks, er veitir til-
efni til margvíslegra
vangaveltna um Islend-
inga og Norðurlanda-
þjóðirnar.
ALSÆLL norrænn neytandi.
► NORRÆNA tölfræðihand-
bókin 1998 er geíin út af Nor-
rænu ráðherranefndinni, með
efni frá hagstofum Norður-
Ianda. Bókinni fylgir geisla-
diskur er inniheldur enn
meira safn upplýsinga en er í
bdkinni. Magnús S. Magnús-
son, skrifstofustjdri á Hag-
stofu Islands, sat í ritnefnd
bdkarinnar, en Helga Einars-
ddttir, viðskiptafræðingur á
Hagstofunni, hafði umsjdn
með vinnslu og frágangi ís-
lenska efnisins.
Islendingar
nota næst-
mest tóbak
Morgunblaðið/Halldór
ALDRAÐIR mótmæla kjörum sinum við Alþingishúsið haustið 1997.
Atvinnuþáttaka eldri borgara er hvergi meiri en á íslandi.
Við íslendingar skerum okkur auð-
vitað úr í lambakjötsneyslu, borðum
27 kg á ári, sem er fimmfalt meira
en Norðmenn, næstir á eftir okkur,
gera. A hinum Norðurlöndunum er
lambakjötsneysla hverfandi, sem
hlýtur að gera þau að kjörlendi fyi'ir
markaðssetningu á íslensku lamba-
kjöti, ekki síst þar sem í ákveðnum
hópum þykir frekar framúrstefnu-
legt að borða lambakjöt. Það kemur
víst engum á óvart að Danir eru
leiðandi á sviði svínakjötsneyslu,
innbyrða 65 kg á ári, sem er næst-
um tvöfalt það sem Svíarnir í öðru
sæti snæða af því. Hér reka íslend-
ingar lestina með sín 14 kg árlega.
Og ef það er merki um ríkidæmi að
hafa nautakjöt á borðum, þá er auð-
vitað áhugavert að sjá að hinir ný-
ríku ohufurstar, Norðmenn, snæða
mest af hautakjöti, 20 kg á ári, en
íslendingar borða minnst, 13 kg.
Af öðrum afurðum neyta Norð-
menn mests hveitis allra Norður-
landaþjóða, Svíar borða mest af
kartöflum og Finnar mest af nýju
grænmeti, 53 kg, en þar reka Is-
lendingar lestina með 31 kg. Þegar
kemur að sætindum snúast þessar
tölur við. íslendingar eru allra
Norðurlandaþjóða mest gefnir fyrir
sætindi, ef marka má sykur-,
síróps- og hunangsneyslu þeirra,
sem er 53 kg á ári, en Finnar reka
lestina með 36 kg. Það er líka sjald-
gæft að sjá fólk í helgarinnkaupum
á Norðurlöndum með 10-12 1 af gos-
drykkjum, þó slík sýn sé
algeng á Islandi, en þessi
venja fellur utan tölfræði-
maelinga Norrænu töl-
fræðihandbókarinnar og
— fæst því ekki staðfest
ísléndingar drekka mikið af
DANIR reykja mest allra Norð-
urlandaþjóðanna.
þar.
gosdrykkjum, en þeir hella ekki síð-
ur í sig mjólk, 103 1 á ári. Hér eru
Finnar enn í neðsta sæti með aðeins
30 1, en hinar þjóðirnar eru hálf-
drættingar og tæplega það á við ís-
lendinga. Undanrennu og léttmjólk
líta íslendingar síst við, neyta að-
eins 71 1 þessa, en hér bergja Svíar
ákaft eða 1271.
En fleira flýtur en mjólkin. Ef
einhver var í vafa um áfengisneyslu
Norðurlandaþjóða veitir tölfræði-
handbókin svör við því. Danir
drekka mest, 12 1 á ári á hvert
mannsbarn, Svíar neyta helmings
þessa og Norðmenn og Islendingar
um 5 1. Hér væri freistandi að álíta
að ríkiseinkasala áfengis og hörð
skattlagning hefði sín áhrif, en sú
kenning stenst tæplega ef neysla
Finna er tekin með, því þeir neyta 8
1 og koma næst Dönum. Sé til lengri
tíma litið hefur áfengisneysla dreg-
ist saman á Islandi, í Svíþjóð og
Finnlandi, en aukist lítillega í Nor-
egi og heldur meira í Danmörku.
En af því að tölfræðihandbókin
heldur sig við mælanlegar einingar
eru auðvitað engar tölur þar yfír
þau stóru augu, sem ríkiseinkasölu-
þjóðirnar íslendingar, Svíar, Norð-
menn og Finnar reka upp, þegar
þeir sjá að vín og bjór er drukkið í
Danmörku jafnt þegar foreldrarnir
fara með leikskólabörnum sínum í
lautarferð og á skemmtunum for-
eldra og barna í barnaskólanum, en
það er rétt að taka fram að það eru
foreldrarnir, sem fá sér í glas við
þessi tækifæri og mörg önnur, ekki
börnin.
Sameinaður vinnumarkaður -
sundrað vinnuafl
Nori'æni vinnumarkaðurinn er
áhugavert rannsóknar- _________
efni og það í stærra sam-
hengi en aðeins því nor-
ræna. Evrópusambandið
vinnur að því að vinnu-
markaður aðildarland- “
anna verði einn og óskiptur. Norð-
urlandaþjóðirnar hafa haft með sér
frjálsan norrænan vinnumarkað síð-
an 1954, svo síðan hafa Norður-
landabúar getað unnið þar sem
þeim sýnist í þessum löndum. Rúm-
um fjórum áratugum síðar, 1997, er
þó hlutfall atvinnulausra í Finnlandi
rúm 14 prósent, 8 prósent í Svíþjóð,
en undir 5 prósentum á Islandi, í
Noregi og Danmörku. Undanfarin
Lambakjötið
ekki vinsælt
utan íslands
ár hefur atvinnuleysi dregist saman
í öllum löndunum nema Svíþjóð.
I evrópsku samhengi séð er það
ofurathyglisvert að opinn vinnu-
markaður milli þjóða, sem líta á sig
sem líkar, hefur ekki leitt til að fólk
fari milli landa í leit að atvinnu, því
þá væru þessar tölur jafnari. I um-
ræðum um opinn evrópskan markað
og evruna er iðulega bent á að
skakkaföll, sem hitti fyrir ákveðin
svæði, muni jafnast, því fólk færi sig
til eftir atvinnu, líkt og gerist í
Bandaríkjunum. Norrænar tölur
ýta ekki undir þá trú að evrópskt
vinnuafl sé mjög hreyfanlegt.
Islendingar: Oðrum þjóðum
vinnusamari - eða neyddir til að
vinna?
íslendingar eru tölfræðilega séð
öðrum þjóðum vinnusamari, því at-
vinnuþátttaka þeirra er hæst og þá
átt við fólk í vinnu eða atvinnuleit.
Af körlum á aldrinum 16-64 ára
voru 89 prósent íslenskra karla
vinnandi 1997, en Finnar ráku lest-
ina með 77 prósent. Sama tala fyrir
íslenskar konur var 81 prósent.
En það má spá frekar í atvinnu-
þátttökuna með því að líta á aldurs-
hópaskiptingu. I öllum aldurshóp-
um karla er atvinnuþátttaka ís-
lenskra karla hæst. Meðal karla á
aldrinum 25-44 ára er munurinn á
Islendingum og hinum um 7 pró-
sentustig, en myndin breytist er
aldurinn færist yfír. í aldurshópn-
um 45-54 ára er atvinnuþátttaka ís-
lensku karlanna 98 prósent, 8-10
prósentustigum meiri en hinna
þjóðanna og að öllum líkindum ekki
aðeins Norðurlandamet, heldur
heimsmet. Og þegar kemur að körl-
um á aldrinum 55-64 eru 92 prósent
þeirra íslensku í vinnu, en lestina
reka Finnar með 47 prósent, svo
þar munar um 40 stigum á mestu og
minnstu þátttöku. Munurinn er um
25 stig milli íslenskra og norskra
karla, sem koma þeim næstir.
Myndin meðal kvennanna er ekki
jafn ótvíræð, en hnígur í líka átt.
Þar er atvinnuþátttaka íslenskra
kvenna reyndar ekki hæst í aldurs-
hópunum 25-34 og 34-44 ára. í
fyrri hópnum leiða þær dönsku með
84 prósent, en þær íslensku eru í
fjórða sæti með 78 prósent. í seinni
hópnum leiða þær finnsku með 88
prósent, en þær íslensku koma í
þriðja sæti með 87 prósent. í þess-
um aldurshópum er munur mestu
og minnstu þátttöku um fímm pró-
sentustig. En hér breytist myndin
líka þegar að eidri aldurshópunum
kemur. Þar er atvinnuþátttaka
þeirra ísíensku á aldrinum 45-54
ára mest, 91 prósent, sem er um
þrettán stigum yfir þeim dönsku
með minnstu þátttökuna. I hópi
kvenna 55-64 ára er munurinn um
40 stig á þeim íslensku með 81 pró-
sents atvinnuþátttöku og hinna
dönsku með minnsta þátttöku. Og
hann er 15 stig milli íslenskra
kvenna og sænskra, sem koma þeim
næst hvað atvinnuþátttöku varðar.
Þessar tölur má vísast túlka og
lesa á ýmsan hátt. í Danmörku hef-
ur mikið verið gert af því undanfar-
in ár að fá eldra fólk til að draga sig
í hlé frá vinnumarkaðnum til að
rýma fyrir yngra fólki, þó nú sé
reyndar verið að snúa þeiiri þróun
við. Það gæti skýrt litla þátttöku
danskra kvenna og karla, en hvaða
aðstæður ríkja á fínnskum vinnu-
markaði, sem gera það að verkum
að tæpur helmingur þeirra er ekki
lengur á vinnumarkaðnum í hópi
55-64 ára skal ósagt látið. í ná-
grannalöndunum er ails staðar að
spretta upp eftirlaunamenning, sem
felst í því að fólk kýs að hætta fyrr
en síðar að vinna til að geta helgað
_________ sig áhugamálum. Þessi
menning er greinilega
enn ekki komin til Is-
lands ef marka má mikla
atvinnuþátttöku eldra
““““““ fólks. Mikil atvinnuþátt-
taka eldri íslendinga verður vart
skýrð með öðru en því að félags-
kerfíð bjóði ekki upp á að fólk dragi
sig i hlé. Vísast koma þó einnig önn-
ur atriði til, til dæmis óáþreifanleg
atriði eins og afstaða Islendinga til
vinnu. En hverjar sem vangavelt-
urnar eru um líf og leik á Norður-
löndum veitir Norræna tölfræði-
handbókin mikilvægar vísbendingar
um hvað þar hrærist.