Morgunblaðið - 14.02.1999, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. FEBRÚAR 1999 11
samkomulag milli læknis í héraði
og apóteks hvaða lyf þurfi nauð-
synlega að vera til á staðnum.
Vegna samkeppninnar, sem ver-
ið hefur á lyfsölumarkaði undan-
farið, hafa hækkanir þær á hlut
sjúklinga í lyfjaverði, sem Trygg-
ingastofnun hefur ákveðið um hver
áramót, ekki skilað sér til sjúk-
linga, þar sem apótekin hafa tekið
hækkunina á sig. Lyfsalar segja að
yfirvöld hafi sjálfsagt reiknað með
að sama yrði uppi á teningnum um
síðustu áramót, en það hafi ekki
orðið. Það bendi kannski til að ein-
hvers konar stöðugleiki sé að nást í
samkeppninni; apótekin hafi keyrt
verðið eins mikið niður og hægt sé
miðað við núverandi aðstæður.
Lyija hyggst opna 3-5
nýjar lyíjabúðir
Viðmælendur Morgunblaðsins
telja flestir, að innan fárra ára
verði tvær lyfjaverslanakeðjur með
um helming markaðarins í lyfsölu,
Lyfja og Lyfjabúðir, en síðar-
nefnda keðjan er í meirihlutaeigu
Bónusfeðga. A höfuðborgarsvæð-
inu eru um tveir tugir apóteka,
sem rekin eru af einyrkjum í lyf-
salastétt. Þar hefur lítið verið um
skipulegt samstarf, fyrir utan að á
annan tug lyfsala tók sig saman um
að reka Háaleitisapótek, sem er
opið allan sólarhringinn og sama
hlutafélag rekur Fjarðarkaups ap-
ótek.
Tæpum mánuði eftir að frelsi í
lyfsölu gekk í gildi opnuðu Ingi
Guðjónsson og Róbert Melax versl-
unina Lyfju í Lágmúla. Lyfja rek-
ur nú tvö önnur apótek, í Setbergi í
Hafnarfirði og í Hamraborg í
Kópavogi. Ingi Guðjónsson fram-
kvæmdastjóri segir að Lyfja muni
opna 3-5 nýjar lyfjabúðir á næstu
tveimur til þremur árum, en telur
að markaðurinn hljóti brátt að
verða stöðugur og þá dragi úr
fjölguninni.
Ingi segir að Lyfja vilji efla inn-
kaup sín með samvinnu við önnur
apótek. Það hafi verið ein skýring
þess að fyrirtækið keypti helmings
hlut í Árnesapóteki á Selfossi fyrir
skömmu. „Við viljum gjaman fara í
samstarf við fleiri apótek á næst-
unni. Eg held að þróunin verði sú,
að Lyfja og Lyfjabúðir verða ráð-
andi á markaðnum. Innan tveggja
ára verða þessi tvö fyrirtæki komin
með yfir 50% af markaðnum á
landsvísu, en núna er Lyfja líklega
með 13-14% af lyfsölu á landinu
öllu og Lyfjabúðir með upp undir
20%. Þessi þróun gerist mjög
hratt, því hagkvæmni stærðarinn-
ar skilar sér í betri innkaupum.
Þeir einyrkjar, sem halda velli,
verða þeir sem reka vel staðsett
apótek.“
Ingi segir að apótek hafi lækkað
verð til sjúklinga venilega, til
dæmis með því að fella niður hlut
sjúklings í lyfjaverði. „Verðkann-
anir sýna, að í heildina hefur lyfja-
verð til almennings lækkað um
20%. Þessi þróun hefur líka sparað
ríkinu töluvert."
Lyfja keypti á tímabili inn lyf
beint frá heildsölum á Norðurlönd-
um, á lægra verði en hefðu fengist
hjá heildsölum hér á landi, að sögn
Inga. „Þessi beinu innkaup gerðu
okkur kleift að selja lyf á lág-
marksverði. Við hugleiddum því að
stofna heildsölufyrirtæki, en sá
gluggi virðist vera að lokast. Þegar
við hófum bein innkaup settu inn-
lendir heildsalar fullan kraft í gerð
íslenskra fylgiseðla sem setth- eru í
lyfjapakkningar. Þetta þýðir að
þrátt fyrir að við værum með heild-
söluleyfi gætum við ekki, sam-
kvæmt EES reglum, afritað
fylgiseðla nema með samþykki
markaðsleyfishafa. Þannig virka
fylgiseðlar í raun sem tæknileg
hindrun. Hins vegar er lyfjaverð á
Norðurlöndum smátt og smátt að
jafnast, vegna EES og samhliða
innflutnings milli landa. Auk þess
mun tilkoma evrunnar verða til
þess að lyfjaverð í Evrópu jafnast
hraðar.“
Ingi segir að opinben-i stýringu
á heildsöluálagningu hafi verið
aflétt um leið og frelsi til lyfsölu
var aukið. „Samkeppni milli heild-
sala hefur leitt til lækkunar á
heildsöluálagningu og hagræðingar
í rekstri vöruhúsa þein-a. Það er
því eftir mun minna að slægjast
fyrir smásölufyrirtæki að yfirtaka
þennan hluta lyfjadreifingarinnar.
Samkeppnin í smásölunni hefur
leitt til þess að heildsölufyrirtækin
veita stærri viðskiptavinum betri
kjör, sem var óalgengt fýrir 1996.
Við erum því ekki vissir um að
stofnun eigin heildsölu sé rétt eða
íýsileg leið til að lækka lyfjaverð."
„Lyfja var frumkvöðuli á sínum
tíma og við ætlum að halda áfram
að byggja fyrirtækið upp og selja
lyf á lágmarksverði," segir Ingi.
„Það fer ekki milli mála að Lyfja-
búðir eru helsti keppinautur okkar.
Þeir hafa mjög sterka bakhjarla og
betri aðgang að staðsetningu apó-
teka í gegnum Baug, en við verðum
engir eftirbátar þeiri-a.“
Aætluð velta Lyfju á þessu ári er
um einn milljarður króna.
Ingi og sameigandi hans, Róbert
Melax, áttu þriðjungs hlut á móti
Hagkaup í fyrirtækinu Lyfjakaup,
sem setti upp lyfjaafgreiðlu í Hag-
kaupsverslunum. Um áramótin
seldu þeir hins vegar hlut sinn, um
leið og Lyfjabúðir Hagkaups voru
sameinaðar Apótekunum, sem
Lyfjabúðir ráku. Lyfjabúðir reka
nú 8 apótek og áforma að opna 3 til
viðbótar á næstunni.
Lyljahúðir með 3 ný apótek
Fyrirtækið Lyfjabúðir rekur
átta apótek, Apótekið Smáratogi,
Smiðjuvegi, Iðufelli og Suður-
strönd, apótek í verslun Hagkaups
í Skeifunni og á Akureyri og Ný-
kaup í Mosfellsbæ, auk Hafnar-
fjarðarapóteks. Þá opna Lyfjabúð-
ir þrjú ný apótek fyrir mitt ár, við
hlið Bónus-verslunar í Spönginni í
Grafarvogi, eitt í verslun Nýkaups
í Kringlunni og apótek í Arbæjar-
hverfi. I Kringlunni eni reyndar
tvö apótek fyrir, Ingólfsapótek á
fyrstu hæð og Lyfjabúðin Kringl-
unni á 3. hæð, sem er í eigu sömu
aðila og Ingólfsapótek.
Hagkaup rak þrjú apótek í sam-
vinnu við Lyfju, í Skeifunni, Mos-
fellsbæ og á Akureyri. A þeim tíma
ráku Lyfjabúðir nokkur apótek.
Fyrsta apótekið, sem Lyfjabúðir
keyptu, var Hafnarfjarðarapótek í
júlí 1996 og í kjölfarið komu apó-
tekin við Iðufell, Smiðjuveg, Suð-
urströnd og Smáratorg. Eigendur
Lyfjabúða voru þrír lyfjafræðing-
ar, Gaumur, sem er félag Jóhann-
esar Jónssonar og Jóns Asgeirs
sonar hans í Bónus, Guðmundur
Reykjalín og Haraldur Jóhanns-
son. Fimm áttu 18% hlut hver og
Haraldur átti 10%.
Nú er eignarhald á Lyfjabúðum
með þeim hætti, að Baugur á 12%,
Gaumur 69%, Guðmundur Reykja-
lín 9% og Fjárfestingarbanki at-
vinnulífsins 10%. Aætluð velta
Lyfjabúða á þessu ári, með 11 apó-
tekum, er um 1,4 milljarðar króna.
Guðmundur Reykjalín fram-
kvæmdastjóri er sammála Inga
Guðjónssyni í Lyfju um að í fram-
tíðinni verði tvær keðjur lyfjaversl-
ana ráðandi á höfuðborgarsvæðinu.
„Það stefnir í það nú þegar,“ segir
hann. „Margir apótekai-ar í
Reykjavík eru komnir á þann aldur
að þeir eru farnh- að huga að því að
hætta rekstri apóteka og þá kemur
í ljós hvort einhver hefur áhuga á
að taka við þeim rekstri. Hag-
kvæmustu apótekin verða kannski
áfram, en það sýndi sig til dæmis
með Reykjavíkurapótek að þar
vildi enginn taka við rekstri."
Guðmundur segir að rekstur
lyfjabúða í framtíðinni verði án efa
'tengdari verslunarkjörnum. „Fólk
vill geta leyst út lyfseðilinn um leið
og það gerir önnur innkaup," segir
hann og viðurkennir að fyrirtæki
hans standi þar vel að vígi vegna
tengslanna við Hagkaup, Nýkaup
og Bónus.
Kanna stofnun
dreifingarmiðstöðvar
Guðmundur segir að Lyfjabúðir
horfi nú til þess að lækka dreifing-
arkostnað lyfja, til að auka hag-
Sveitarfélög
hafa látið
markaðinn ráða
fjölda apóteka
Apótekin hafa
tekið hækkun á
kostnaðarhlut
sjúklinga á sig
Almenningur
áttar sig á því
ef lyf hækka
um einhverjar
krónur
Ekki hollt fyrir
keðjurnar ef
þær verða allt
of stórar
Samkeppnin
veldur lyfjabúð
um á lands-
byggðinni
vanda
ræðingu í rekstri. „Við erum að
kanna grundvöll samstai’fs við aðra
aðila, sem þegar starfa við lyfja-
dreifingu hér á landi,“ segir hann.
„Verð á lyfjum er að verða það
sama á öllu Evrópska efnahags-
svæðinu, en við horfum til þess að
koma upp dreifingarmiðstöð, þar
sem hægt væri að nálgast öll lyf á
sama stað, sem ekki er mögulegt
núna. A næstu vikum skýrist hvort
við náum að mynda einhvers konar
dreifingarsamband. Hingað til hafa
apótekin skorið af álagningu sinni
og nú þurfum við að líta ti! heild-
sölunnar.“
Guðmundur segh- það hafa kom-
ið sér nokkuð á óvart hversu fljótt
almenningur brást við samkeppni
apóteka. „Fólk gerir verðsaman-
burð, enda geta hverjar þúsund
krónurnar skipt sköpum, til dæmis
hjá öldruðum og öryrkjum sem
þurfa að lifa af lífeyri frá Trygg-
ingastofnun."
Aðspurður hvort staðan gæti
ekki breyst til hins verra fyrir
neytendur eftir nokkur ár, verði
tvær stórar keðjur allsráðandi á
markaðnum, segist Guðmundur
ekki trúaður á það. „Ef við og
Lyfja færum til dæmis að krunka
okkur saman um verð, þá rís þriðja
keðjan upp um leið. Almenningur
fylgist svo vel með, að hann áttar
sig á því ef lyf hækka um einhverj-
ar krónur. Ég held líka að við séum
að ná ákveðnu jafnvægi í fjölda ap-
óteka og það er ekki hollt fyrir
keðjurnar ef þær verða alltof stór-
ar. En mér finnst líklegt að Lyfja
og Lyfjabúðir nái rúmum helmingi
markaðshlutdeildar áður en yfir
lýkur.“
Leysa lyfin út syðra
Ætla mætti að hörð samkeppni
apóteka á höfuðborgarsvæðinu
hefði ekki mikil áhrif á landsbyggð-
inni, en aðra sögu segja lyfsalar
þar. Þeir segja viðskiptavini sína
ósátta við að fá ekki sambærilega
afslætti og í Reykjavík. Lyfsalar
missi því spón úr aski sínum þegar
viðskiptavinirnir leysi lyf sín út
syðra.
Anna Björg Petersen,
lyjafræðingur í ísafjarðarapóteki,
segir að samkeppnin hafi valdið
landsbyggðarapótekum vanda.
„Lyfjaverð til sjúklinga hefur
lækkað og fólk hér gerir sér grein
fyrir hvað býðst syðra. Við höfum
orðið töluvert vör við að fólk nýtir
ferðir til Reykjavíkur til að leysa
út lyfseðla, eða sendir seðlana
suður til ættingja og vina, sem
leysa lyfin út. Þá hefur fólk farið
fram á við okkur að hlutur sjúk-
lings í lyfjaverði sé felldur niður.
Auðvitað munar það miklu fyrir
fólk, sem þarf kannski að kaupa
lyf fyrir 10-20 þúsund á þriggja
mánaða fresti, að geta lækkað þá
upphæð um helming með því að
skipta við apótek í Reykjavík. Við
eigum í vök að verjast, því við get-
um ekki keppt við þessa afslætti.
Við getum aldrei keypt inn vörur í
svo miklu magni að við fáum ein-
hvem afslátt sem munar um og
það sama á auðvitað við um
kollega okkar sem reka eigin apó-
tek á höfuðborgarsvæðinu. Ég hef
séð dæmi þess, hjá stærstu apó-
tekunum, að þau selji ýmsar vörur
á lægra verði en við kaupum þær
á hjá heildsölum."
Isafjarðarapótek er með útibú á
Þingeyri, Suðureyri, Flateyri og í
Bolungarvík, auk þess að sjá um
lyfjasendingar til Súðavíkur.
„Rekstur útibúa í 2-300 manna
bæjum er afar óhagkvæmur. Við
þurfum fleira starfsfólk en veltan
leyfir og kostnaður við dreifingu er
hár. En viðskiptavinir okkar
myndu áreiðanlega ekki sýna því
mikinn skilning ef við lokuðum
þessum útibúum af hagkvæmniá-
stæðum. Við verðum að láta þjón-
ustuna ganga fyrir."
Ásakanir um okur
Guðrún Ólafsdóttir, annar eig-
andi apóteksins í Neskaupstað,
segist hafa fengið ásakanir um ok-
ur frá viðskiptavinum apóteksins.
„Við tókum við apótekinu hérna ár-
ið 1984 og urðum að kaupa hús-
næðið á brunabótamatsverði, eins
og þá var bundið í lögum. Álagning
á lyf hefur lækkað á hverju ári síð-
an, á sama tíma og húsið er orðið
verðlaust.“
Apótekið í Neskaupstað rekur
útibú á Eskifirði og Reyðarfirði.
„Við seljum lyf á viðmiðunarverði,
en umhverfið er orðið mjög fjand-
samlegt dreifbýlisapótekum.“
Guðrún segist vilja beita sér
fyrir því að stofna samtök dreif-
býlisapóteka. „Dreifbýlisapótek-
arar funduðu með Lyfjaeftirliti og
heilbrigðisráðuneyti í október, til
að reyna að finna einhverja lausn
á vanda smærri apóteka, sem
verða að uppfylla ströng skilyrði
um búnað og þjónustu, en hafa í
raun engan rekstrargrundvöll. Sú
lausn er ekki í sjónmáli. Rekstur-
inn er mjög erfiður og það eimir
mjög eftir af þeim hugsanagangi
almennings, að rekstur apóteks sé
mikill gróðavegur, svo við höfum
lítinn skilning á vandanum heima
fyrir."
Jón Þórðarson, fomaður Apó-
tekarafélagsins, segir að yfirvöld
horfi aðeins á heildarlyfjakostnað
og séu ánægð ef hann lækkar.
„Yfirvöldum er alveg sama á hvers
kostnað samkeppnin er. Áður fyrr
greiddi fólk sama verð fyrir lyfseð-
ilsskyld lyf, hvar sem var á land-
inu, en nú er fólki mismunað. Þessi
sömu yfírvöld leggja áherslu á að
bensínverð sé alls staðar það sama
og þykir ekki tiltökumál þótt þétt-
býlið á suðvesturhomi landsins
gi*eiði það niður fyrir dreifbýlið.
Það kostai- líka það sama að leita
til læknis á heilsugæslustöð í
Reykjavík og í smábæ úti á landi,
þar sem rekstur stöðvarinnar er
dýrari. En þegar kemur að því að
leysa lyfseðilinn út er komið allt
annað hljóð í strokkinn."
Ekki eru miklar líkur á að lyfja-
búðakeðjur setji upp útibú á minni
stöðum. „Apótek þurfa að ná
ákveðinni stærð til að það sé hag-
kvæmt að taka þátt í verðstríði og
það er ekki grundvöllur fyrir slíku
á smærri stöðum á landsbyggðinni.
Apótekunum á minni stöðunum
veitir ekkert af álagningu sinni til
að lifa af,“ segir Guðmundur
Reykjalín. „Það borgar sig ekki að
setja upp apótek, þar sem annað er
fyrir, í 2.500 eða 3.000 manna
byggðarlagi.“
„Við ætlum ekki að útiloka
landsbyggðina og höfum þegar
sýnt það í verki með kaupum á
helmings hlut í Amesapóteki," seg-
ir Ingi Guðjónsson í Lyfju. „Hins
vegar höfum við eðlilega meiri
áhuga á höfuðborgarsvæðinu, þar
sem hægt er að nýta sér hag-
kvæmni stærri rekstrareininga."
Engin heildarsamtök lyfsala
Lyfsalar hafa ekki með sér virk
heildarsamtök. Apótekarafélag fs-
lands var lokaður félagsskapur,
sem tók ekki nýja félaga inn við
gildistöku nýrra lyfjalaga. Nýtt fé-
lag, Félag íslenski’a lyfsöluleyfis-
hafa, var stofnað fljótlega eftir
lagabreytinguna, en viðmælendur
Morgunblaðsins segja að það hafi
aldrei verið virkt. Lyfsalar segja
þetta að hluta bagalegt, því eðlilegt
sé að ein samtök gæti sameigin-
legra hagsmuna gagnvart ríkis-
valdinu. A síðasta aðalfundi sínum,
í júlí á síðasta ári, ákvað Apótek-
arafélagið að vísu að opna fyrir að-
ild annarra lyfsala en þeitra sem
vora innan vébanda þess áður, en
ekki hafa allir þekkst boðið. Félag-
ar í Apótekarafélaginu era nú 32,
en lyfjabúðir era 60, eins og áður
sagði.
Jón Þórðarson segir að Apótek-
arafélagið vilji gjarnan verða þau
heildarsamtök, sem lyfsalar þurfi
að hafa. „Við verðum að vinna sam-
an að sameiginlegum hagsmuna-
málum. Um það era eldri menn
sem yngri í faginu sammála. Við
opnuðum félagið á síðasta aðal-
firndi. Fyrir næsta aðalfund ætlum
við að kynna Apótekarafélagið vel
fyrir öllum lyfsölum og reyna að fá
þá til liðs við okkur.“
Guðmundur Reykjalín segir að
sumu leyti slæmt að engin heildar-
samtök lyfsala séu starfandi. „Við
höfum til dæmis engan einn um-
sagnaraðila um lagaframvörp og
reglugerðir."
Áður fyrr vora apótek rekin á
nafni þess lyfsala, sem hafði lyf-
söluleyfi. Nú gildir sú regla hjá
Lyfju og Lyfjabúðum, að lyfsölu-
leyfi er gefið út á ákveðinn lyfsala,
sem ber faglega ábyrgð á rekstr-
inum, en er launþegi, ekki at-
vinnurekandi. Eini möguleiki
ungra lyfjafræðinga, sem vilja
gerast apótekarar, er því að verða
sá að ráða sig til starfa hjá öðram.
Jón Þórðarson segir þetta fyrir-
komulag hafa áhrif á Apótekarafé-
lagið. „Lyfsalar, sem eru launþeg-
ar hjá apótekakeðjum og bera
ekki fjárhagslega ábyrgð á rekstr-
inum, kjósa margir að vera í stétt-
arfélagi lyfjafræðinga. Apótekara-
félagið er hins vegar félag at-
vinnurekenda. Ef þróunin verður
sú, að hér verða tvær eða þrjár
lyfjaverslanakeðjur, þar sem allir
lyfsalar eru launþegar, þá verður
ekkert Apótekarafélag. Það er svo
annað mál hvort yfírvöld láti það
óáreitt að fákeppni myndist í lyf-
sölu. Lögum samkvæmt er hringa-
myndun bönnuð.“
Þjónusta og bókaútgáfa
Samkeppnin lætur ekki ein-
göngu á sér kræla í lyfjaverði, því
apótek bjóða sum heimsendingu á
lyfjum og bjóða fólki viðtöl við
lyfjafræðinga sem fræða viðskipta-
vinina um hinar ýmsu verkanir og
aukaverkanir lyfja, svo dæmi sé
tekið. Afgreiðslutími apóteka hefur
lengst og nægir þar að vísa til þess
að hjá Lyfju er opið frá 9 á morgn-
ana til miðnættis og Háaleitisapó-
tek er opið allan sólarhringinn. Áð-
ur vora tvö apótek í senn með
kvöld- og næturvörslu.
Lyfja hyggst gefa út lyfjabók
fyrir almenning í vor. Þar skýtur
samkeppnin enn upp kollinum, því
Apótekarafélag fslands keypti ný-
lega útgáfuréttinn að íslensku
lyfjabókinni og kemur hún út á
næstunni.