Morgunblaðið - 14.02.1999, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1999 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
I* MORGUNBLAÐINU í gær
er skýrt frá því, að Lífeyr-
issjóður verzlunarmanna hafi
ákveðið að tvöfalda lánsfjárhæð
til félagsmanna sinna úr tveim-
ur milljónum í fjórar milljónir
króna auk þess sem sjóðsfélög-
um gefst kostur á láni til allt að
30 ára. Vextir lánanna eru
breytilegir og miðast við vexti
húsbréfa á Verðbréfaþingi með
75 punkta álagi, sem þýðir að
þeir eru nú um 5,1%
I þessari ákvörðun stjórnar
Lífeyrissjóðs verzlunarmanna
felst, að samkeppni á fjármála-
markaði hefur enn stóraukizt
og kaupendur fasteigna eiga nú
enn fleiri kosta völ. I þessu
sambandi er ástæða til að rifja
upp, að í kjölfar stofnunar
íbúðalánasjóðs ákvað Lands-
banki Islands að taka upp á
eigin vegum og í samstarfi við
lífeyrissjóði húsnæðislán, sem
augljóslega eru í beinni sam-
keppni við lánveitingar Ibúða-
lánasjóðs. Þótt vextir Lands-
bankans séu nokkru hærri eða
um 5,6% býður bankinn upp á
ýmsa aðra möguleika t.d. lán-
töku í evrum að hluta til með
mun lægri vöxtum en hér
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
þekkjast en um leið ákveðinni
gengisáhættu, sem að vísu get-
ur virkað á báða vegu. í fram-
haldi af yfírlýsingu Landsbank-
ans skýrði íslandsbanki frá því
að bankinn hefði tekið upp nýj-
an lánaflokk, svokölluð húsalán,
sem eru með nokkuð hærri
vöxtum en lán Landsbankans
eða um 6,2% en með ýmsum
möguleikum, sem geta hentað
sumum lántakendum.
Með þennan bakgrunn í huga
verður að skoða ákvörðun
stjórnar Lífeyrissjóðs verzlun-
armanna. Sjóðurinn er að taka
upp harða samkeppni bæði við
Ibúðalánasjóð og bankana tvo
og vísar til þess, að með því sé
félagsmönnum sparaður sá
milliliðakostnaður, sem leiði af
lántökum hjá lánastofnunum.
Ekki fer á milli mála, að
þessi stóraukna samkeppni á
fjármálamarkaðnum er al-
menningi til hagsbóta. Fólk á
nú margra kosta völ þegar um
fasteignakaup er að ræða. Jafn-
framt er ekki ósennilegt, að
fleiri lífeyrissjóðir fylgi í kjöl-
farið og að þrýstingur aukist á
minni lífeyrissjóði að ganga inn
í þá stærri til þess að félags-
menn þeirra sitji við sama borð
og félagsmenn stærri lífeyris-
sjóðanna.
En um leið og ástæða er til
að fagna stóraukinni sam-
keppni á fjármálamarkaðnum
neytendum til hagsbóta ber að
minna á, að til er önnur hlið á
þessari samkeppni um að koma
lánsfé á framfæri við fólk. Um
þá hlið fjallar Elín Sigrún Jóns-
dóttir, forstöðumaður Ráðgjaf-
arstofu um fjármál heimilanna,
í grein á neytendasíðu Morgun-
blaðsins í gær og segir m.a.:
„Það er í raun áleitin spurning,
hvernig hægt er að aðstoða
heimilin við það, að standast
þessi gylliboð. Hvernig geta
þau metið það á sjálfstæðan
hátt hvort tilboðið sé gott,
hvort það henti nú, hvers virði
kaupin eru, hver kostnaðurinn
verði þegar upp er staðið og þá
ekki sízt hver sé fórnarkostn-
aður fjölskyldunnar? ... í þessu
sambandi er mikilvægt að
skoða það hvernig íslenzkt
samfélag hefur staðið vörð um
sína neytendur. Hvaða fræðslu
fá heimilin? Það er augljóst,
þegar við lítum til reynslu ná-
granna okkar á Norðurlöndum,
að við erum mörgum árum ef
ekki mörgum áratugum á eftir
á þessu sviði.“
Þótt þessi viðvörunarorð eigi
fyrst og fremst við um svoköll-
uð neyzlulán er engu að síður
ástæða til að staldra við vegna
þess, að það sem nú er boðið á
fjármálamarkaðnum er alveg
nýtt fyrir íslendingum. Al-
menningur hefur ekki kynnzt
því fyrr en síðustu ár að fram-
boð á lánsfé sé umfram eftir-
spurn. Þetta er auðvitað afar já-
kvæð þróun en hún getur falið í
sér ákveðnar hættur, sem líka
þarf að vekja athygli á.
Þetta er ein þeirra byltinga,
sem orðið hafa á íslandi á þess-
um áratug en henni þarf að
fylgja stóraukin fræðsla.
SAMKEPPNIN A
FJÁRMÁLAMARKAÐI
Lykilsögur
Öll rit bergmála um-
hverfí sitt að ein-
hverju leyti, einnig
söguleg skáldrit.
Þannig hefur verið
sagt að íslandsklukkan fjalli öðrum
þræði um vandamál þess tíma sem
hún er skrifuð á og varðveizlu ís-
lenzkrar menningararfleifðar.
Lykilsögur eru algengar en
sjaldnast segja þær þó mikið um
fyrirmyndirnar. Jafnvel leikrit
Shakespeares afskræma allan veru-
leika og eru þar þó notuð nöfn
þekktra konunga og annarra sem
við sögu koma. Sesar Shakespeares
er ekki Sesar sögunnar. Grimmdar-
seggurinn og illmennið Ríkharður
III er víst mun betri lýsing á Stalín
eða Hitler en fyrirmynd sinni sem
sumir telja að hafí verið ljúfmenni.
Stundum þegar ég hugsa um þessi
leikrit hvarflar að mér að Shakespe-
are hafí þekkt íslendinga sögur, svo
fráleitt sem það er. En þessi verk
eru sprottin úr sama jarðvegi, svip-
uðu andrúmi, og þau sækja í klass-
ísk latnesk rit einsog Hermann
Pálsson hefur tíundað svo eftir-
minnilega. Kjaminn er hefð og arf-
ur höfundanna einsog alltaf er þeg-
ar list er annars vegar. Og svo að
sjálfsögðu umhverfið og upplag höf-
undanna.
Já, mér hefur stundum dottið í
hug sú fjarstæða að Shakespeare
hafi þekkt Islendinga sögur, svo
margt sem er líkt með þeim og leik-
ritum hans. En ástæðan er líklega
helzt sú að þessir höfundar hafa
ausið af sama brunni sígildra lat-
neskra rita: Plútark var t.a.m. ekki
óþekktur hér heima. Augljóst er að
Snprri þekkti til hans.
Ýmislegt annað er líkt með sög-
unum og leikritum Shakespeares og
virðist það hafa legið í andrúminu.
HELGI
spjall
Það er sprottið úr tíð-
arandanum. Við þurf-
um engin samanburð-
arfræði til að rekja
þessi rit saman og þó
væri það auðvelt,
t.a.m. væri hægt að
sýna fram á tengsl milli Sverris
sögu, Þorgils sögu skarða og leik-
rits Shakespeares um Hinrik kon-
ung V. En slíkt væri fáránlegt.
Dæmin sem ég hef í huga eru ýms-
ar ræður Sverris konungs, Þorvarðs
Þórarinssonar og Þorgils skarða og
svo ræður Hinriks konungs. Hægt
er að nefna dæmi úr Sverris sögu,
svo kunn sem þau eru. Og í Þorgils
sögu skarða segir, að Þorvarður
hafí tekið til orða í Skjaldarvík og
flutt stutta tölu. „Hér kemur að því,
sem mælt er, að hvert ker kann
verða svo fullt, að yfír gangi, og það
er að segja, að eg þoli eigi lengur,
að Þorgils sitji yfír sæmdum mín-
um, svo að eg leita einskis í. Vil eg
yður kunnugt gera, að eg ætla að
ríða að Þorgilsi í nótt og drepa
hann, ef svo vill verða. Vil eg, að
menn geymi, ef færi gefur á, að
bera þegar vopn á hann og vinna að
því ógrunsamlega, svo að hann
kunni eigi frá tíðindum að segja, því
að þá er allt sem unnið, ef hann er
af ráðinn. Megi þér svo til ætla, að
Þorgils er enginn klekkingarmaður.
Nú ef nokkur er sá hér, er mér vill
eigi fylgja, segi hann til þessa nú.“
Þetta er einsog skrifað inní leikrit
Shakespeares um Hinrik V. í ræðu
í herbúðum Englendinga hjá As-
inkurt segir konungur m.a. í þýð-
ingu Helga:
„...láttu það heldur vitnast voru liði,
að hver sem ekki er albúinn að berjast,
skal snúa heim; hann hlýtur fararleyfi
og í hans pyngju kemur ferðafé.
Vér kjósum ekki að falla í flokki þeirra
sem óttast mest að falla í vorri fylgd.“
Einhvern tímann hefði slíkur
samanburður þótt fullboðleg rit-
skýring um tengsl milli verka og þá
í þessu tilfelli áhrif Þorgils sögu á
Hinrik V, því að hún er sannanlega
eldri en leikritið!!
En svona má raða kubbunum
saman einsog andinn innblæs
mönnum. Og hver getur fullyrt að
þessir textar hafí ekki sótt næringu
í sömu heimild?
í Hugtökum og heitum í bók-
menntafræði er Borgarlíf Ingimars
Erlends Sigurðssonar tekið sem
dæmi um lykilsögu. Það má líklega
til sanns vegar færa, a.m.k. hefur
Ingimar Erlendur ekki neitað
þeirri fullyrðingu. Ingimar hafði
unnið á Morgunblaðinu þegar hann
skrifaði söguna og sótti víst efnivið
í umhverfi sitt þar. Mér skilst við
Bjarni Benediktsson eigum að vera
fyrirmyndir tveggja helztu persón-
anna í bókinni og ég eigi að ganga
undir nafninu Stefnir, ef ég man
rétt.
Enginn er dómari í eigin sök, að
vísu, en ég hef aldrei getað þekkt
Bjarna í hlutverki hans í sögunni,
hvað þá sjálfan mig! Hitt má vera
að eitthvert rifrildi af okkur Bjarna
hafí slæðzt inní sögu Ingimars Er-
lends án þess það skipti neinu máli,
því að sagan sem vakti feikna at-
hygli þegar hún kom út einsog slík
rit gera oft og einatt, stendur ekki
og fellur með okkur Bjarna heldur
listrænum tökum skáldsins. Fram-
tíðin mun hafa síðasta orðið um
þann þátt verksins. En ef það lifir
eitthvað vegna okkar Bjarna þá hef-
ur okkur a.m.k. tekizt að komast
inní bókmenntasöguna fyrir tilstilli
Ingimars Erlends, hvað sem öðru
líður(!)
En ég er ekki alltof „bjartsýnn"
þegar mér er hugsað til framtíðar-
innar og bókmenntanna.
M.
REYKJAVÍKURBREF
Það er of MIKIÐ
sagt, að kosningabar-
áttan sé hafin en hins
vegar er augljóst, að
skammt er í að hún fari
í fullan gang. Sennilega
verður kosningabarátt-
an lengri nú en stund-
um áður enda miklar straumbreytingar í
stjórnmálum. I liðinni viku hefur tvennt
gerzt, sem vakið hefur sérstaka athygli
þeirra, sem fylgjast með stjórnmálum; yf-
irlýsing Halldórs Ásgrímssonar, formanns
Framsóknarflokks, á fundi sl. fimmtudags-
kvöld og skoðanakönnun DV um fylgi
stjórnmálaflokkanna sl. mánudag.
Skoðanakönnun DV benti til þess, að
mjótt væri orðið á munum milli Sjálfstæð-
isflokks og Samfylkingar. Mörgum þótti
þessi niðurstaða ótrúleg. Sveiflan niður á
við hjá Sjálfstæðisflokknum væri of mikil
til að þessi útkoma gæti talizt trúverðug.
Það er áreiðanlega varasamt, að túlka
könnunina á þann veg. Þótt því sé haldið
fram, að skoðanakannanir DV séu ekki
framkvæmdar á þann hátt að standist
ströngustu fræðilegu kröfur er reynslan af
þeim sú, að þær séu nærri lagi og stundum
hafa þær jafnvel komizt nær endanlegri
niðurstöðu en aðrar kannanir. Þess vegna
er óhyggilegt að taka ekki mark á þessari
könnun. Hins vegar er reynslan af skoð-
anakönnunum sú, að það skiptir augljós-
lega máli hvað er efst á baugi í þjóðfélags-
umræðum þá stundina, sem könnun er
framkvæmd. Skoðanakönnun DV fór fram
á þeim tíma, þegar tvö vel heppnuð próf-
kjör Samfylkingarinnar í Reykjavík og
Reykjaneskjördæmi stóðu yfír og miklar
umræður um þau, sem yfirleitt voru já-
kvæðar fyrir hið sameiginlega framboð.
Þetta hefur óhjákvæmilega haft mikil áhrif
á niðurstöðuna. Með sama hætti má búast
við að skoðanakönnun, sem gerð væri í
kjölfar fjölmenns og kröftugs landsfundar
Sjálfstæðisflokksins í marz, mundi benda
til umtalsverðrar uppsveiflu í fylgi flokks-
ins frá þessari könnun DV. I þessu ljósi ber
að meta skoðanakönnun DV um leið og það
fer ekki á milli mála, að hún bendir til, að
Samfylkingin hafi töluverða möguleika á að
komast yfir 30% í kjörfylgi.
Það fer þó alveg eftir þvi hvernig til
tekst um kosningastefnuskrá Samfylking-
arinnar. Þegar drög að málefnaskrá henn-
ai- voru birt sl. haust má segja, að fylgið
hafi hrunið af hinu sameiginlega framboði
vinstri flokkanna. Gera má ráð fyrir, að
forystumenn Samfylkingarinnar reyni að
vanda sig betur við endanlegan frágang
kosningastefnuskrárinnar enda var því
haldið fram sl. haust, að þeir hefðu ekki
kynnt sér efni hennar nægilega vel áður en
hún var kynnt þá! Tvennt mun þó gera
þeim erfitt um vik að breyta miklu í þeim
texta. Þefr eru auðvitað bundnir af þeim
drögum og öll efnisleg frávik á þeim
mundu kalla á miklar umræður um hvers
vegna, umræður sem yrðu ekki auðveldar
fyrir Samfylkinguna. Mætti skilja þau frá-
vik á þann veg, að Samfylkingin hafi enga
málefnalega sannfæringu heldur láti stefn-
una ráðast af því hvemig vindurinn blæs í
almennum umræðum?
En jafnframt er ljóst, að forystumönnum
Alþýðubandalagsins brá mjög við úrslit
prófkjörsins í Reykjavík. Þátttaka í þeirra
hólfi var svo miklu minni en í hólfi Alþýðu-
flokksins og þar af leiðandi hafa fulltrúar
Alþýðuflokks og Þjóðvaka mun sterkari
stöðu á framboðslistanum. Ef við þetta
bættist, að verulegar breytingar yrðu
gerðar frá hinum upphaflegu málefnadrög-
um í átt til þess að endurspegla fremur
stefnu Alþýðuflokks en Alþýðubandalags
fer ekki á milli mála, að það getur valdið
mikilli úlfúð innan Alþýðubandalagsins.
Eins og mál hafa þróazt má Margrét
Frímannsdóttir tæplega við þvi Staða
hennar innan Alþýðubandalagsins í þeim
átökum, sem staðið hafa yfir vegna hins
sameiginlega framboðs hefur verið sterk
m.a. vegna þess, að kannanir hafa sýnt, að
hún hefur haft margfalt meira fylgi til þess
að verða forystumaður Samfylkingarinnar
heldur en formaður Alþýðuflokksins. Nú
hefur staða hennar að þessu leyti veikzt
vegna þess, að nýjar skoðanakannanir
sýna, að Jóhanna Sigurðardóttir hefur tek-
ið afgerandi forystu í þeim vinsældakönn-
unum.
Ef myndin, sem blasir við Alþýðubanda-
lagsmönnum, þegar kemur fram á veturinn
er sú, að þefr hafi orðið undir í prófkjörinu
í Reykjavík, þefr hafi orðið að láta undan
síga í mótun kosningastefnuskrár og þeir
verði jafnvel að horfast í augu við það, að
formaður þeirra hafi ekki jafn sterka stöðu
og áður í forystusveit Samfylkingarinnar
má búast við, að það fari að harðna á daln-
um innan Alþýðubandalagsins.
Á hinn bóginn er ljóst, að málefnaskrá í
svipuðum farvegi og lögð var fram sl. haust
verður til þess, að kjósendur, sem telja má
í hægri armi Alþýðuflokks, munu streyma
til Sjálfstæðisflokksins. Raunar er ekki
ósennilegt, að það gerist hvað sem líður
breytingum á hinni upphaflegu málefna-
skrá Samfylkingarinnar, einfaldlega af því
að þessi kjósendahópur mundi ekki treysta
slíloim breytingum.
Samfylkingin á því eftir að komast yfir
býsna erfiða hjalla áður en hið sameigin-
lega framboð getur hafið kosningabaráttu
sína af fullum krafti. Reynslan sýnir, að op-
inberar umræður, sem eru stjórnmála-
flokkum erfiðar, hafa þegar í stað áhrif á
fylgi þeirra í skoðanakönnunum. Raunar er
hægt að fullyrða, að í ímyndarþjóðfélagi
samtímans skipti það mestu máli, hvort
sem er fyrir stjórnmálaflokka, fyrirtæki
eða aðra þá, sem starfa á opinberum vett-
vangi, að umræður séu jákvæðar. Samfylk-
ingin á augljóslega eftir að ganga í gegnum
erfiðar umræður áður en kosningaundir-
búningi er lokið og þá ekki sízt vegna kosn-
ingastefnuskrár. Fyrr en sú niðurstaða
liggur fyrir er erfitt að leggja mat á raun-
verulega möguleika hennai- í kosningunum
í maí.
Staða Fram-
sóknar-
flokksins
ALLT FRAM A
síðustu mánuði hef-
ur það verið út-
breidd skoðun í hinu
þólitíska samfélagi á
Islandi, að núver-
andi stjómarflokkar mundu starfa saman
að kosningum loknum. Stjórnarsamstarfið
hefur borið mikinn árangur og þegar horft
er til fyrra samstarfs þessara tveggja
flokka í ríkisstjórn má nánast fullyrða, að
það hafi aldrei gengið jafn vel og nú. Sam-
starf Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks í ríkisstjórnum á lýðveldistímanum
hefur jafnan verið erfitt. Það átti við um
þær tvær ríkisstjórnir þessara flokka, sem
sátu á sjötta áratugnum. I hinni fyrri var
Steingrímur Steinþórsson úr Framsóknar-
flokki forsætisráðherra vegna þess, að ekki
náðist samstaða um forsæti formanns ann-
ars hvors flokkanna, Hermanns Jónasson-
ar eða Ólafs Thors. Hin síðari sat undir
forsæti Ólafs en Hermann ákvað að standa
utan stjómarinnar og sneri sér að því að
undirbúa nýja vinstri stjóm, sem hann
myndaði 1956.
Samstarf Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks 1974 til 1978 undir forsæti
Geirs Hallgrímssonar var þolanlegt. Þó fór
ekki fram hjá nokkrum manni, að Ólafur
Jóhannesson, sem hafði verið forsætisráð-
herra vinstri stjórnar 1971 til 1974, undi
því illa að sitja í ríkisstjórn undir forsæti
annars manns og það setti mark sitt á
stjórnarsamstarfið, ekki sízt í þorskastríð-
inu. Samstarf flokkanna í ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar 1983 til 1987 var
viðunandi.
Samvinna flokkanna nú hefur hins vegar
verið mjög góð og á það mikinn þátt í þeim
árangri, sem ríkisstjórnin hefur náð. Davíð
Oddsson hefur bersýnilega lagt sig mjög
fram um að tryggja þetta góða samstarf
eins og m.a. má sjá af þeim eindregna
stuðningi, sem hann hefur hvað eftir annað
veitt ráðherrum Framsóknarflokksins, ef
eitthvað hefur á bjátað hjá þeim. Yfirleitt
hafa foi’ystumenn flokka látið samstarfs-
flokka sína um að fást við eigin vandamál
Laugardagur 13. febrúar
og þess vegna má segja, að stuðningur Da-
víðs við ráðherra Framsóknarflokksins sé
óvenjulegur en hafi um leið átt mikinn þátt
í að tryggja náið samstarf flokkanna.
Þegar kom að flokksþingi Framsóknar-
flokksins í nóvembermánuði sl. mátti hins
vegar sjá merki þess, að Halldór Ásgríms-
son taldi nauðsynlegt að skapa sér sjálf-
stæða stöðu. Það þarf engum að koma á
óvart enda stendur Framsóknarflokkurinn
frammi fyrir nýjum viðhorfum í íslenzkum
stjórnmálum. Framsóknarflokkurinn hefur
nánast alltaf litið á sig sem forystuflokk á
vinstri væng stjórnmálanna. Og þótt flokk-
urinn leggi nú áherzlu á, að hann sé miðju-
flokkur bendir allt til þess , að hann sé að
missa þá aðstöðu að hafa verið talinn
sterkasta mótvægið við Sjálfstæðisflokkinn
í landsmálapólitíkinni.
Sú aðstaða byggðist á tvennu; að baki
Framsóknarflokknum stóð áður fyrr mesta
viðskiptaveldið í íslenzku atvinnulífi, Sam-
band ísl. samvinnufélaga, kaupfélögin og
dótturfélög um allt land. Þetta veitti Fram-
sóknarflokknum gífurlegan styrk. Þessi
bakhjarl er nú horfinn að mestu leyti, þótt
ekki fari á milli mála, að enn eru tengsl á
milli gömlu sambandsfyrirtækjanna og
flokksforystunnar. En jafnframt var
Framsóknarflokkurinn yfirleitt sá flokk-
anna tO vinstri við Sjálfstæðisflokkinn, sem
hafði mestan þingstyrk. Jafnvel eftir kosn-
ingarnar 1978, þegar Framsóknarflokkur-
inn varð óvænt minnsti flokkurinn kom það
að lokum í hans hlut að veita nýrri vinstri
stjórn forystu.
Myndun Samfylkingarinnar gjörbreytii-
stöðu Framsóknarflokksins. Yfirgnæfandi
líkur eru á því, að flokkurinn fái mun
minna kjörfylgi en Samfylkingin og þar af
leiðandi mun minni þingstyrk. En jafn-
framt telja Framsóknarmenn sig eygja
nýja lykilstöðu á vettvangi stjórnmálanna.
Þeir líta svo á, að þeir geti jafnvel í þeirri
aðstöðu að vera minnsti flokkurinn í hópi
hinna þriggja stóru deilt og drottnað. Þeir
geti ráðið því hvers konar ríkisstjórn verð-
ur mynduð að kosningum loknum.
Halldór Ásgrímsson leggur nú áherzlu á
það í málflutningi sínum að halda þefrri
skoðun að fólki að það sé raunhæfur mögu-
leiki, að Sjálfstæðisflokkurinn fái meiri-
hluta á Alþingi í næstu kosningum. Þetta
gerir hann tO þess að ná tO þeirra kjós-
enda, sem hugsanlega mundu telja, að það
væri óhyggilegt að veita einum flokki
meirihluta á Alþingi. Jafnframt leggur
hann áherzlu á, að Framsóknarflokkurinn
hafi það að markmiði að veita næstu ríkis-
stjóm forystu, þ.e. að hann verði forsætis-
ráðherra. Þetta gerir hann til þess að koma
í veg fyrir, að sú mynd skapist í hugum
kjósenda, að Framsóknarflokkurinn sé of
leiðitamur við Sjálfstæðisflokkinn. Loks
skammar hann Samfylkinguna og finnur
henni allt tO foráttu. Það hefur tvíþættan
tilgang, annars vegar að ná einhverjum
hugsanlegum kjósendum Samfylkingarinn-
ar tfl Framsóknarflokksins og hins vegar
til þess að koma í veg fyrir, að kjósendur á
hægri væng Framsóknarflokksins fái
áhyggjur af því að Framsóknarflokkurinn
ætli að mynda nýja vinstri stjórn og hneig-
ist til þess að kjósa Sjálfstæðisflokkinn tO
að koma í veg fyrir slíkt.
Sumir forystumenn Samfylkingarinnar
hafa sýnt nánast ótrúlegt skilningsleysi á
tilfinningalífi forystumanna Framsóknar-
flokksins með því að gera opinberlega til-
kall tfl þess, að Samfylkingin verði í forsæti
ríkisstjórnar með Framsóknarflokknum.
Þetta er eitur í beinum Framsóknarmanna.
Það skilur Margrét Frímannsdóttir, sem
hefur nánast boðið Framsóknarmönnum
forsæti í slíkri ríkisstjórn.
Slíkt kostaboð dugar Halldóri Ásgríms-
syni ekki. Hann hefur hvað eftir annað og
áreiðanlega af fullri einlægni lýst vantrú
sinni á því, að yfirleitt væri hægt að vinna
með því fólki, sem skipar forystusveit Sam-
fylkingarinnar. Það má ekki gleyma því, að
þetta er sama fólkið og hefur sundrað röð-
um vinstri manna hvað eftir annað á und-
anförnum árum. Þótt Jóhanna Sigurðar-
dóttir hafí unnið mikinn sigur í prófkjöri
Samfylkingarinnar á dögunum hafa menn
á Alþingi ekki gleymt því, hversu erfiður
samstarfsmaður hún var í fyrri rflrisstjóm
Davíðs Oddssonar, fyrst og fremst fyrir
eigin flokksmenn. Mörgum þeirra hrýs
hugur við því að setjast í ríkisstjóm með
henni af þeim sökum.
Jóhanna Sigurðardóttir og Ásta Ragn-
heiður Jóhannesdóttir gengu harðast fram
í þungum ásökunum á hendur Finni Ing-
ólfssyni, varaformanni Framsóknarflokks-
ins, í umræðum um Landsbankamálin á
síðasta ári. Hörð orð Halldórs Ásgrímsson-
ar á fundi Framsóknarmanna sl. fimmtu-
dagskvöld í garð hinnar síðarnefndu benda
tfl, að það sé geymt en ekki gleymt.
En jafnframt er augljóst, að af málefna-
legum ástæðum getur verið mjög erfitt
fyrir Framsóknarflokk og Samfylkingu að
ná saman. Deilan um fiskveiðistjórnun er
óleyst og margt bendir til að það verði auð-
veldara fyrir núverandi stjómarflokka að
komast að samkomulagi um lausn hennar.
Landsbyggðarmálin eru bersýnilega að
verða brýnna úrlausnarefni en nokkru
sinni fyrr. Þótt Framsóknarflokkur og AI-
þýðubandalag hafi átt auðvelt með að ná
saman í landsbyggðarmálum er ekki víst
að það verði jafn auðvelt fyrir hið sameig-
inlega framboð og Framsóknarmenn.
Hver er
staða Sjálf-
stæðisflokks?
MEGINSTYRKUR
Sjálfstæðisflokks í
aðdraganda kosn-
inganna er yfir-
burðastaða Davíðs
Oddssonar á vett-
vangi stjórnmálanna. Hann hefur skapað
sér þá sérstöðu að slíkt hefur ekki sézt í ís-
lenzkum stjórnmálum áratugum saman.
Það má merkja í málflutningi andstæðinga
Sjálfstæðisflokksins, að þeir geri sér grein
fyrir þessu og hyggist af þeim sökum beina
spjótum sínum að formanni Sjálfstæðis-
flokksins í auknum mæli. Gerist það verða
áhrifin þau innan Sjálfstæðisflokksins að
þjappa flokksmönnum og stuðningsmönn-
um flokksins enn meira saman. Innan
Sjálfstæðisflokksins er sterkari hefð fyrir
hollustu við formann flokks en í nokkrum
öðrum stjórnmálaflokki. Finni Sjálfstæðis-
menn, að andstæðingar flokksins hyggist
hefja herferð gegn formanni þeirra mun
það magna upp baráttuhug í þeiira röðum
með svipuðum hætti og gerðist í kosning-
unum 1956, þegar Hermann Jónasson lýsti
því yfii', að það væri markmiðið að gera
Sjálfstæðisflokkinn áhrifalausan í íslenzk-
um stjórnmálum. Við Sjálfstæðisflokk í
þeim ham verður ei-fitt að eiga.
En jafnframt er varasamt fyrir þá, sem
fylgjast með stjórnmálum, að líta svo á, að
Sjálfstæðisflokkurinn eigi ekki annarra
kosta völ við stjórnarmyndun að kosning-
um loknum en samstarf við Framsóknar-
flokkinn. Þegar horft er til baka yfir lýð-
veldistímann verður fyrst fyi'ir samstarf
Sjálfstæðisflokks, Alþýðuflokks og Sam-
einingarflokks alþýðu - Sósíalistaflokks í
nýsköpunarstjórninni, sem sat frá
1944-1946 undir forsæti Ólafs Thors. Það
var vel heppnað stjórnarsamstarf og leiddi
til tengsla á milli Ólafs og forystumanna
FRA DJUPAVOGI
sósíalista sem stóðu ævilangt og urðu m.a.
til þess að hörðum átökum á vinnumarkaði
var afstýrt í nóvembermánuði 1963.
Sjálfstæðisflokkur og Alþýðuflokkur
störfuðu saman í Viðreisnarstjórn hinni
fyrri í 13 ár og aftur í Viðreisnarstjórn
hinni síðari í fjögur ár. Samstarf Sjálfstæð-
isflokks og þeirra stjómmálaafla, sem nú
koma saman í Samfylkingunni, hefur á lýð-
veldistímanum samfleytt staðið í upp undir
tuttugu ár og athyglisvert að í öllum tilvik-
um skilaði það miklum árangri.
Fyirir tuttugu árum komu upp hugmynd-
ir um að endurnýja í ríkisstjóm samstarf
hinna svonefndu nýsköpunai-flokka. Þær
hugmyndir voru of snemma á ferðinni enda
kalda stríðinu ekki lokið og mikil gjá á milli
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks annars
vegar og Alþýðubandalags hins vegar af
þeim sökum. Nú er kalda stríðinu lokið og
ágreiningur um utanríkismál þarf þess
vegna ekki að koma í veg fyrir samstarf
Sjálfstæðisflokks og þeirra flokka sem að
Samfylkingunni standa. Og í þessu sam-
bandi er ástæða til að minna á, að forystu-
menn beggja núverandi stjórnarflokka
hafa lýst því yfir að flokkarnir gangi
óbundnir tU kosninga varðandi stjórnar-
myndun að þeim loknum.
Það á hins vegar vafalaust við um for-
ystumenn Sjálfstæðisflokks eins og um
forystu Framsóknai'flokks, að þeim lízt
ekki á blikuna, þegar þeir horfa til þess
hvernig samstarf við Samfylkinguna
mundi ganga, en það breytir hins vegar
engu um það, að enginn skyldi útiloka slíkt
samstarf og þess vegna eru vangaveltur
um að Framsóknarflokkurinn sé kominn í
lykilstöðu í íslenzkum stjórnmálum og geti
deilt og drottnað einfaldlega ekki réttar.
Þegar horft er til þeirra úrlausnarefna,
sem framundan eru, fer tæpast á milli
mála, að núverandi stjórnarflokkar eru lík-
legastir til að ná skynsamlegri niðurstöðu.
Það á ekki sízt við um fiskveiðistjórnunina.
Morgunblaðið hefur lengi lýst þeirri skoð-
un, að málamiðlun, sem nást mundi innan
Sjálfstæðisflokksins, væri sú millileið, sem
þjóðin gæti sætt sig við. Miðað við yfirlýs-
ingar forystumanna Framsóknarflokksins
síðustu mánuði má telja líklegt að þessir
tveir flokkar geti náð saman í þeim efnum.
En vissulega skiptii' miklu máli, að flokk-
arnir sem að Samfylkingunni standa verði
aðilar að lausn þess máls. Um það þarf að
verða sannkölluð þjóðarsátt.
Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokk-
ur eru líka þeir tveir flokkar, sem helzt
verður horft til í sambandi við byggðamál-
in. Það fer ekki á milli mála, að það er að
skapast ákveðin öi'vænting bæði á Vest-
fjörðum og á Austurlandi og að hluta til á
Norðurlandi. Eitthvert frumkvæði af hálfu
Alþingis og ríkisstjórnar verður að koma
til sögunnar á næsta kjörtímabili.
Á þessu stigi málsins eru hugleiðingar af
þessu tagi auðvitað vangaveltur og tilgát-
ur. En eigi að síður er mikilvægt að í um-
ræðum um þessi mál hafi menn yfirsýn yfir
pólitísku stöðuna alla en geri sér ekki fyr-
irfram hugmyndir um að þetta geti gerzt
en annað ekki sem stenzt ekki nánari skoð-
Morgunblaðið/Sverrir
„Samfylkingin á
augljóslega eftir
að ganga í gegn-
um erfíðar um-
ræður áður en
kosningaundir-
búningi er lokið
og þá ekki sízt
vegna kosninga-
stefnuskrár. Fyrr
en sú niðurstaða
liggur fyrir er
erfitt að leggja
mat á raunveru-
lega möguleika
hennar í kosning-
unum í maí.“