Morgunblaðið - 13.02.2000, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Stendur á
IRA að sýna
friðarvilja
sinn í verki
■r!.. 'A
BAKSVIÐ
Heimastjórnin á Norður-írlandi var leyst
frá störfum á föstudag, einungis tveimur
mánuðum eftir að hún var sett á laggirnar.
Framhald friðarumleitana í héraðinu er í
nokkurri óvissu, segir Davíð Logi Sigurðs-
son, en allt virðist velta á því hvort liðsmenn
IRA eru reiðubúnir að hefja afvopnun.
AÐ eru ekki nema rétt rúm-
lega tveir mánuðir síðan
bresk stjómvöld afsöluðu
sér yfírráðum sínum á
Norður-Irlandi í hendur heimastjóm
kaþólskra og mótmælenda og vonuðu
menn þá að stigið hefði verið veiga-
mikið spor í átt að varanlegum öiði í
héraðinu. Að vísu vissu menn sem var
að heimastjómin yrði varla langlíf ef
ekki tækist að miðla málum í afvopn-
unardeilunni svonefndu. David
Trimble, leiðtogi stærsta flokks sam-
bandssinna (UUP) og forsætis-
ráðherra heimastjómarinnar, hafði jú
heitið flokki sínum því að hann myndi
segja af sér, og þannig valda falli
stjómarinnar, hæfist írski lýðveldis-
herinn (IRA) ekki handa við að farga
vopnum sínum innan tveggja mánaða.
Einhvem veginn virtust menn hins
vegar telja að þessu vandamáli mætti
ryðja úr vegi og að til þess kæmi ekki,
að heimastjómin félli. Það er þó ein-
mitt það sem nú hefur gerst og hefði
þótt afar slæmt bakslag í friðarum-
leitanir ef ekld væri fyrir þá stað-
reynd að í nýrri skýrslu um þróun í af-
vopnunarmálum, sem send var bresk-
um stjómvöldum um sama leyti og
Peter Mandelson, Norður-írlands-
málaráðherra bresku stjómarinnar,
var að leysa heimastjómina upp, er að
finna vísbendingar um að IRA sé í
raun reiðubúið til að byrja afvopnun.
Þessar upplýsingar komu hins vegar
of seint og óvíst verður einnig að telja
að þetta hefði verið nóg til að Mandel-
son endurskoðaði ákvörðun sína. Þar
tilgreina IRA-menn nefnilega ekki
hvenær eða hvemig þeir hyggist
standa að afvopnuninni.
Að vísu kom ekki til þess, að afsögn
Trimbles tæki gildi, þvi bresk stjóm-
völd leystu heimastjómina upp frem-
ur en sjá á eftir Trimble. Von þeirra
er sú að finna megi lausn á vandanum
á næstu vikum og reisa heimastjóm-
ina við í óbreyttu formi.
Hefði Trimble sagt af sér
hefði hins vegar þurft að
kjósa nýja heimastjóm og
nánast útilokað er að
hann hefði getað tryggt
sér nægan stuðning á
norður-írska þinginu til að hljóta
kosningu að nýju. Þar með hefði frið-
arsamkomulagið frá 1998 verið úr
sögunni og öll sú vinna, sem lögð hef-
ur verið í friðammleitanimar undan-
farin ár, farið fyrir lítið.
Leiðtogar Sinn Féin, stjómmála-
arms IRA, vom á hinn bóginn allt
annað en ánægðir með þróun mála á
föstudag og töldu Mandelson hafa lát-
ið Trimble beita sig þvingunum og
gagnrýndu sérstaklega að hann hefði
leyst heimastjómina upp jafrivel þó
að honum væri Ijóst að von væri á
nýrri afvopnunarskýrslu. Alveg óvíst
er á þessari stundu hvort lýðveldis-
sinnar telja sig nú bundna af þeim yf-
irlýsingum, sem þar em hafðar eftir
þeim, en á því gæti framhald friðar-
umleitana oltið.
IRA beitt þrýstingi
Það er af sem áður var þegar sam-
bandssinnum var legið á hálsi fyrir að
vera ekki reiðubúnir til að taka
áhættu í þágu friðar. Tregða þeirra til
að samþykkja að setja heimastjómina
á laggimar með aðild Sinn Féin, þrátt
fyrir að IRA hefði ekki byrjað afvopn-
un, var lengi vel talin standa friðar-
umleitunum fyrir þrifum enda vora
menn á þeirri skoðun að sambands-
sinnar hlytu að geta brotið odd af of-
læti sínu í þágu friðar. Að það væri
vissulega áhætta fyrir þá að taka
íyrsta skrefið, án þess að IRA gyldi
líku líkt, en hún væri þó alla vega þess
virði ef IRA fylgdi í kjölfarið.
Sambandssinnar höfðu að sönnu
harla lítinn áhuga á að deila völdum
með mönnum eins og Martin Mc-
Guinness, sem var einn af forystu-
mönnum IRA á áttunda áratugnum,
en Sinn Féin tilnefndi hann sem ann-
an af tveimur ráðhermm sínum í
heimastjóminni. í þeirra huga em
hendur hans blóðrauðar vegna þeirra
ódæðisverka, sem framin hafa verið á
Norður-írlandi undanfarin 30 ár.
Kosturinn fyrir Trimble var hins
vegar sá að undireins og hann hafði
stigið þetta skref beindist kastljósið
að lýðveldissinnum og nú var það
þeirra hlutskipti að vera beittir þrýst-
ingi. Það sem allir vildu vita var hvort
þeir myndu nú gjalda líku líkt, sýna
að þeir væm tilbúnir tö að færa fómir
í þágu friðar.
Sambandssinnar fyrir sitt leyti
hafa svar á reiðum höndum við þeirri
spumingu hvers vegna IRA reyndist
ekki reiðubúinn tö að stíga þetta skref
innan þeirra tímamarka sem honum
vom sett þegar heimastjómin tók tö
starfa. Telja sambands-
sinnar velflestir að nú sé
það einfaldlega að fást
staðfest, sem þeir hafi vit-
að, að lýðveldissinnum
hafi í raun aldrei verið
treystandi. Þeir hafi
aldrei ætlað sér að afhenda vopn sín
þrátt fyrir allan fagurgala um friðar-
vilja.
Hlutimir snúa vitaskuld öðmvísi
við lýðveldissinnum. Þeir eiga erfitt
með að trúa því að heimastjórnin hafi
verið leyst upp þar sem öllum megi jú
vera ljóst, að þeirra mati, að IRA hafi
sannarlega lagt sitt af mörkum í þágu
friðar. Benda þeir á að byssumar séu
þrátt fyrir aöt þagnaðar og að sam-
tökin hafi síðast í vikunni lýst því yfir
að þeim yrði ekki beitt á nýjan leöí
með orðalagi sem óhugsandi hefði
verið að IRA beitti fyrir fáeinum ár-
um síðan.
Lýðveldissinn-
ar óánægðir
með ákvörðun
Mandelsons
Eeuters
Afvopnun hefur reynst lýðveldissinnum erfiður biti að kyngja, eins og ráða má af fjölda vegvísa á Norður-írlandi.
Reuters
Gerry Adams þótti heldur þungur á brún í vikunni.
Aukinheldur benda þeir á að í frið-
arsamkomulaginu, sem kennt er við
fóstudaginn langa, sé einungis rætt
um að afvopnun allra vopnaðra sveita
á Norður-Irlandi eigi að vera lokið
fyrir 22. maí árið 2000. Sú staðreynd
að bresk stjórnvöld geri kröfú um að
IRA byiji afvopnun nú sé einungis tö
marks um að þau viiji þóknast David
Trimble, sem eigi í erjum við eigin
flokksmenn.
Brotthvarf Adams
yrði vart til góðs
Sennöega er samt mikövægasta
ástæðan fyrir því að IRA-menn hafa
harðneitað að láta vopn sín af hendi sú
að þeir hétu því fyrir margt löngu að
láta ekki deigan síga fyrr en þeir sæju
á bak síðasta breska hermanninum
frá Norður-írlandi. Þrátt fyrir að þeir
hafi um síðir gert sér ljóst að þeim
myndi ekki takast að bera sigurorð af
breska hemum og að þeir yrðu því að
leita annarra leiða, þ.e. leyfa Gerry
Adams og félögum að kanna hina póli-
tísku og friðsamlegu leið, þá væm það
beinlínis svik við málstaðinn, og alla
þá sem látið hefðu lífið lyrir hann, að
láta af hendi vopn. Einungis sigraðir
herir væra neyddir til að láta vopn sín
af hendi og því væri IRA í raun að við-
urkenna uppgjöf sína, afhentu sam-
tökin vopn sín. Það komi einfaldlega
ekki tö greina, enda hafi þeir aös ekki
verið sigraðir.
Loks var í öllu falli ólödegt að IRA
myndi koma til móts við óskir manna
einmitt núna, þegar aUir hömuðust
við að beita samtökin þrýstingi. Lýð-
veldissinnar geta síst af öUu sætt sig
við að aðrir segi samtökunum fyrir
um það hvenær og hvemig þau skuö
haga afvopnun sinni. Þvi ætla þeir
sannarlega að ráða sjálfir.
Þó verður að telja löílegt að IRA
muni á endanum byrja afvopnun, lýð-
veldissinnar hafa nefnöega viður-
kennt að afvopnun sé nauðsynleg eigi
að nást sættir á Norður-írlandi.
Vandinn er hins vegar sá að þeir vilja
fara sér hægt, á meðan sambands-
sinnar vöja flýta
sér.
Sú skýring hef-
ur heyrst að lýð-
veldissinnar hafi
verið svo ölvaðir
af gleði yfir því,
að hafa öðlast fuli-
trúa í heima-
stjóm, að þeir
hafi einfaldlega
ekki trúað því að
Trimble myndi
gera alvöra úr
hótun sinni að
segja af sér og
ganga á dyr. Að
um leið og heima-
stjómin hefði ver-
ið sett á laggirnar
myndu menn ekki
vöja stíga skrefið tö baka, og að af-
vopnunarkröfur féUu í gleymsku þar
til IRA þóknaðist að farga vopnunum.
Sé þessi kenning á rökum reist mis-
reiknuðu lýðveldissinnar sig hrapal-
lega. Hitt virðist þó lfldegra að Gerry
Adams, leiðtogi Sinn Féin, hafi ein-
faldlega ekki tekist að þoka banda-
mönnum sínum í IRA fengra að svo
stöddu og að hann hafi verið að vona
að bresk og írsk stjómvöld hefðu
samúð með því hversu þungbært
skref þetta væri IRA-mönnum.
AthygUsvert er að Adams var ekki
nema skugginn af sjálfum sér í vik-
unni sem leið og gaf jafnvel í skyn að
honum yrði ekki stætt lengur sem
leiðtoga Sinn Féin, gerði Peter Mand-
elson alvöm úr því að leysa norður-
írsku heimastjómina upp.
„Ég hef ekki í hyggju að eyða því
sem eftir er ævinnar í tilraunir tö að
lappa upp á friðarferU sem sífellt rat-
ar í blindgötur," sagði Adams á
þriðjudag og vom orð hans túlkuð á
þá leið að þar færi úrvinda stjóm-
málamaður sem ætti erfitt með að
sætta sig við að vera kennt um öll þau
vandamál, sem nú steðjuðu að.
Það er vissulega stað-
reynd að undir forystu
Adams hefur Sinn Féin
þróast frá því að vera að-
eins andUt út á við fyrir
skæmliðana í IRA til þess
að vera stjórnmálahreyf-
ing með um 18% fylgi, sem beitti sér
fyrir því að kaþólikkar og mótmæl-
endur á Norður-írlandi reyndu að
setja niður deilur sínar.
Það sem menn hafa hins vegar
áhyggjur af er að lesa megi úr við-
brögðum Adams að hann sé sér með-
vitandi um að vaxandi óánægja sé
með störf hans og annarra þeirra,
sem stýrt hafa hreyfingunni í þær átt-
ir sem raun ber, meðal grasrótarinn-
ar. Að harðlínumenn telji að atburðir
síðustu daga sýni að það sé borin von
að hin „pólitíska leið“ skili lýðveldis-
sinnum því sem þeir vilji. Stefna
Adams og félaga hafi í raun beðið
skipbrot og að hann eigi ekki annars
úrkosti en segja af sér.
Jafnframt er vert að muna að inn-
byrðis deilur og hjaðningavíg em
samofin sögu írskra lýðveldissinna og
í slíkum átökum hafa margir beðið
bana. Líf Adams gæti því einfaldlega
verið í hættu teldu félagar í IRA eða
klofningshópum úr samtökunum
hann hafa samið af sér. Kannski var
sprengjutilræði „Framhalds-IRA“,
klofningshóps úr IRA, í Irvinestown í
vikunni einmitt fyrst og fremst
áminning til Adams um að undir niðri
kraumaði óánægja meðal lýðveldis-
sinna með stöðu mála.
Eðlilegt er líka að velta fyrir sér
hvað taki við ef Gerry Adams hverfur
á braut. Ottast mai'gir að þá kæmust
tö valda í Sinn Féin harðlínumenn
sem ekki yrðu lengi að hverfa af þeirri
braut, sem Adams og McGuinness
hafa markað.
Niðurstaða manna er þó sú að enn
um stund geti Adams setið ömggur í
stól sínum. Dragist það hins vegar,að
höggvið verði á hnútinn, og Sinn Féin
komist aftur að kjötkötlunum, sé lík-
legt að skipt verði um forystu. Þá
myndi ævafom vantrú lýðveldissinna
á að þeir geti náð markmiðum sínum
eftir pólitískum leiðum hafa náð yfir-
höndinni, þolinmæði þeirra lfldega
þrjóta og hætt við að vopnin fái að
tala.
Óvissa um
framhaldið
Óvissa ríkir því um framhaldið. Af-
vopnun IRA hefur nefnöega frá
fyrstu stundu verið helsti ásteyting-
arsteinninn og þótt mönnum hafi
fram að þessu tekist að fresta því að
taka á vandamálinu hlaut að koma sú
stund um síðir að á þvi yrði að taka.
Nóbelsverðlaunahafinn John Hume,
leiðtogi flokks hófsamra kaþólskra
(SLDP) hefur að vísu margoft bent á
að í raun ætti afvopnun IRA ekki að
skipta höfuðmáli. Staðreyndin sé sú
að menn geti fargað vopn-
um sínum að kvöldi og
keypt sér ný að morgni. I
þeim skilningi er mikil-
vægi afvopnunardeilunn-
ar einungis táknrænt, sú
tilhugsun er einfaldlega
óbærileg sambandssinnum að sitja í
rfldsstjóm með mönnum sem geyma
sprengjur í jakkafaldi sínum (skv.
nýlegu mati hefur IRA í fómm sínum
næstum þijú tonn af Semtex-sprengi-
efni og 600 AK-47 vélbyssur).
Hume veit hins vegar eins og fleiri
að á þessu stigi málsins er orðið óhjá-
kvæmöegt að IRA sýni í verld það
sem samtökin hafa sagt í orði, nefni-
lega að þau telji daga ofbeldis að baki.
Eins og staðan er núna veltur friðar-
ferlið á Norður-írlandi einmitt á
þessu atriði, tími fyrirheita er liðinn
og nú stendur á IRA að sýna friðar-
vilja sinn í verki.
Gætu fargað
vopnum og
keyptný að
morgni