Morgunblaðið - 13.02.2000, Síða 16

16 SUNNUDAGUR 13. PEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Líða um loftið
gyðjur og goð
LISTDANS
Borgarleikhúsið
ÍSLENSKI DANS-
FLOKKURINN
Frumsýning föstudaginn 11.
febrúar 2000. Danshöfundur:
Jochen Ulrich. Sviðsetning: Jochen
Ulrich, Fabrice Jucqois. Aðstoðar-
menn danshöfundar: Katrfn Hall,
Lauren Hauser. Tónlist: Henryk
Górecki, Gavin Bryars, Giya
Kancheli, Carl Vine, gusgus + Bix.
Lýsing: Elfar Björnsson.
Búningar og sviðsmynd: Elín Edda
Árnadóttir. Myndband: Fabrice
Jucquois. Dansarar: Cameron
Corbett, Chad Adam Bantner,
Guðmundur Helgason, Hildur
Óttarsdóttir, Hlín Diego Hjálmars-
dóttir, Lára Stefánsdóttir, Júlía
Gold, Katrín Ágústa Johnson,
Katrín Ingvadóttir. Listrænn
stjórnandi: Katrín Hall.
í AFTAKAVEÐRI, kaíáldsbyl og
ófærð frumsýndi Islenski dansflokk-
urinn fyrsta verkefni ársins en það
nefnist Diaghilev: Goðsagnirnar.
Verkið er lokahluti þrfleiks um frum-
kvöðulinn Sergej Pavlovits Diaghi-
lev, stofnanda og listrænan stjóm-
anda hins fræga Ballets Russes-
dansflokks. Verkið er samið
sérstaklega íyrir íslenska dans-
flokkinn. Höfund þess, Þjóðverjann
Jochen Ulrich, þarf vart að kynna.
Islenski dansflokkurinn hefur flutt
nokkur dansverk eftir Ulrich, nú síð-
ast árið 1997 en það voru verkin La
Cabina 26, Ein og Trúlofun í St.
Domingo. Jochen Ulrich er fyrrver-
andi listrænn stjómandi og einn af
stofnendum Tanz-Fomm Köln.
Tanz-Fomm var einn af fyrstu nú-
tímadansflokkum Þýskalands sem
vakti snemma athygli fyrir listræna
stefnu sína og framsæknar sýningar.
Jochen Ulrich tekur við stjórnun
ballettflokksins við Tiroler Landest-
heater í Innsbmck, Austurríki, síðar
á þessu ári. Hann er afkastamikill
danshöfundur en eftir hann liggja yf-
ir 70 dansverk.
í St. Pétursborg við upphaf tutt-
ugustu aldar var Marius Petipa ball-
ettmeistari við Pétursborgarballett-
inn. Petipa var þá þekktur um allan
heim fyrir ódauðlega balletta sína
eins og Svanavatnið, Þymirós og
Öskubusku.
Leikhús í Rússlandi vom á þess-
um tíma fjárhagslega styrkt af keis-
arafjölskyldunni sem jafnframt hafði
hönd í bagga með listrænni stefnu
leikhúsa sinna. Pétursborgarballett-
inn var þekktur fyrir stflfegurð og
listgæði. Ballettar Petipa vora eigi
að síður formúluballettar og fyrirsjá-
anlegir sé miðað við seinni tíma ball-
etta. Megináhersla var lögð á baller-
ínuna, allt annað, svo sem tónlist,
leikmynd, búningar, hópdans og list-
ræn túlkun, var aukaatriði. Á þess-
um tíma stofnuðu nokkrir fram-
sæknir Pétursborgarbúar hreyfingu
og gáfu út tímarit sem kallaðist
„Heimur lista (Mir Iskusstva)". Hóp-
urinn boðaði ný og breytt viðhorf og
var „Heimi lista“ ætlað að vera far-
vegur fyrir nýjar og frjóar hugmynd-
ir. Hópurinn samanstóð af þeim Al-
exandre Benois listmálara og
listfræðingi, Leon Bakst myndlistar-
manni, Walter Nouvel, bókmennta-
og óperuáhugamanni, Dímítrí Fflos-
of sögufræðingi og loks Sergej Di-
aghilev listfmmkvöðli, sem átti sér
stóra drauma um rússneskt leikhús.
Mikhail Fokine, sem þá var ungur
dansari og danshöfundur, taldi að
rússneski ballettinn hefði staðnað í
listrænni þróun sinni. Honum fannst
ballettinn vera úr samhengi við aðra
list, líkjast æ meir akróbatík og að
allt samræmi milli lista vantaði svo
hægt væri að mynda listræna heild.
Hann kenndi við keisaralega ballett-
skólann en hugmyndir hans um for-
mbreytingar hlutu engan hljóm-
grann hjá stjómendum skólans. Það
var Benois sem kynnti Fokine fyrir
„Listaheimshópnum" en með því öðl-
aðist danslistin verðugan fulltrúa
sem lagði grandvöllinn að ballett 20.
aldar. Diaghilev kom upphaflega til
St. Pétursborgar til að leggja stund á
lögfræðinám. Listalíf borgarinnar
varð honum fljótlega hugleikið og
þess var ekki lengi að bíða að hann
væri álitinn ein aðal listaspíra St.
Pétursborgar. Hann skipulagði list-
viðburði og varð ritstjóri „Heims
lista“. Þegar Diaghilev og Fokine
kynntust fóra hjólin að snúast. Fok-
ine hafði aðgang að frábæram döns-
uram og listamönnum sem undir
stjóm keisaralega leikhússins áttu
ekki möguleika á að komast á svið
með list sem ekki átti upp á pallborð-
ið. Diaghilev var kænn í fjármálum
og átti sér fjárhagslegan bakhjarl.
Hann trúði því að hugmyndir hóps-
ins myndu falla í frjóan jarðveg
kæmist hann til Evrópu. Árið 1908
fór Diaghilev til Parísar og lagði
grunninn að för hópsins þangað.
Þrátt fyrir fjárhagslega erfiðleika
hélt hópurinn til Parísar árið eftir
undir listrænni stjórn Diaghilevs og
með Fokine sem aðal danshöfund
flokksins. Flokknum hafði á stuttum
tíma vaxið fiskur um hrygg. í París-
arförinni var dansari sem innan
fárra ára átti eftir að heilla heiminn
með list sinni en það var Vaslav Nij-
insky. Anna Pavlova og Tamara
Karsavina tróðu upp með flokknum
og því pr skemmst frá að segja að
hann sló þar í gegn og markaði end-
urvakningu klassíska ballettsins í
Vestur-Evrópu. Það er gjarnan sagt
að á einni nóttu hafi nútímadansinn
fæðst. Velgengni flokksins, sem nú
fékk nafnið Ballets Russes, hafði það
í för með sér að honum var boðið að
sýna í Parísaróperunni. Fokine
samdi „Eldfuglinn“ (1910) við tónlist
Igors Stravinskys og átti sá tónlist-
arstíll eftir að hafa mikil áhrif á tón-
list tuttugustu aldar leikhúsa. Ball-
ettinn „Schéhérazade" (1910), einnig
eftir Fokine, vakti mikla athygli sök-
um leiktjalda og sviðsmyndahönnun-
ar Leon Baksts, eins af stofnendum
„Listaheimshópsins". Hönnun hans
markaði tímamót í sviðsmyndahönn-
un tuttugustu aldar balletta. Stjarna
Ballets Russes skein skært næstu
árin.
Margvíslegar nýjungar komu frá
myndlistarmönnum sem hönnuðu
leikmyndir og búninga fyrir flokk-
inn. Þeirra á meðal Picasso, Matisse
og Juan Míró og er ekki ofsögum
sagt að list þeirra hafi valdið straum-
hvörfum í leikmynda- og búninga-
hönnun. Helstu ballettstjörnur Bal-
lets Russes vora Nijinsky, Tamara
Karsavina og Anna Pavlova sem
dansaði endram og eins með flokkn-
um en gaf annars lítið fyrir sífellda
listræna nýjungaleit Diaghilevs og
fór sínar eigin leiðir í listrænni sköp-
un. Maestro Cecchetti tók við list-
rænni stjómun Corps de ballet en
Leon Bakst og Alexandre Benois sáu
að mestu leyti um búninga, sviðs- og
leikmyndir verkanna. Flokkurinn
ferðaðist og sýndi í stærstu leikhús-
um Evrópu og Ameríku. 1911 voru
framfluttir tveir af þekktustu ball-
ettum 20. aldar, „Petrushka" við
tónlist Igors Stravinskys og „Le
Spectre de la Rose“ við tónlist Carls
Maria von Weber. Báðir ballettar
eftir Fokine.
Diaghilev hvatti Nijinsky, sem þá
var ástmaður Diaghilevs, til að semja
balletta. Nijinsky samdi meðal ann-
ars „Laprés-midi d’un faune“ eða
„Síðdegi skógarpúkans“ (1912) við
tónlist Claude Debussy og „Sacre du
Printemps" eða „Vorblót“ (1913),
tónlist eftir Igor Stravinsky. Báðir
ballettamir ollu miklu fjaðrafoki og
þóttu byltingarkenndir. Þeir hafa
verið endurannir af ólíkum danshöf-
undum allar götur síðan. Nijinsky
vatt kvæði sínu í kross og giftist konu
að nafni Romola de Pulsky á ferð
flokksins um Suður-Ameríku.
Diaghilev var ekki með í för en
brást við með því að reka Nijinsky
sem ekki átti sér viðreisnar von eftir
það. Fyrri heimsstyrjöldin braust út
og hjó fjárhagslega skarð í dans-
flokkinn en þrátt fyrir það hélt Di-
aghflev ótrauður áfram af ástríðu að
koma fremstu listamönnum samtím-
ans fyrir sjónir áhorfenda.
Árið 1923 bauðst Diaghilev og
Ballets Russes fastur samastaður í
Monte Carlo í Frakklandi. Diaghilev
þáði boðið og loks var flokkurinn
kominn með fastan samastað. Bron-
islava Nijinska, systir Nijinsky, varð
fastráðinn danshöfundur flokksins
og samdi hún meðal annars framm-
úrstefnuballettinn „Les Noces“
(1923) við tónlist Igors Stravinskys.
Diaghilev fékk hinn unga og efnilega
George Balanchine til starfa við Bal-
lets Russes. Balanchine varð síðar
listrænn stjórnandi og aðaldanshöf-
undur New York City-ballettsins.
Anton Dolin, Alicia Markova, Sergei
Lifar og Ninette de Valois bættust í
hóp þeima sem Diaghilev átti þátt í
að móta en þau teljast til elítu ball-
etts 20. aldar. Árið 1929 lést Diagh-
ilev og Ballets Russes með honum. Á
tuttugu ára líftíma dansflokksins
hafði honum tekist að virkja orku og
hæfileika framsæknustu listamanna
síns tíma í þágu ballettsins. Hann
hafði komið mörgum af bestu döns-
urum og danshöfundum samtíma
síns á framfæri og stuðlað að því að
frægustu ballettar 20. aldar komu
fyrir sjónir áhorfenda. Síðast en ekki
síst hafði Diaghilev tekist að lyfta
danslistinni á æðra plan. Ballettinn
var ekki lengur til skrauts heldur
farinn að skipta máli og hafa áhrif
sem listgrein. Eftir dauða Diaghilevs
urðu víða til ballettflokkar að hans
fyrirmynd. Þess má geta að bæði
Royal Ballet í London og The New
York City Ballet eiga rætur sínar að
rekja til Ballets Russes.
Dansverkinu „Diaghilev: Goð-
sagnirnar“ er ekki ætlað að endur-
segja sögu Diaghilevs heldur er leit-
ast við að koma andrúmslofti þess
tíma, persónum og dansverkum sem
mest áhrif höfðu á líf Diaghilevs til
skila. Verkið hefst á því að Diaghilev
í danstúlkun Láru Stefánsdóttur og
stofnendur „Listaheims-hópsins“
ráða ráðum sínum. Fljótlega birtast
dansarar og samtímamenn Diagh-
ilevs. Nijinsky, dansaður af Cameron
Corbett, svifur um sviðið og brot úr
ballettum á borð við „Les Noches“
birtast áhorfendum. Persónur verks-
ins, klæddar kjólum og búninga-
múnderingum síns tíma, koma og
fara og næturlíf Parísarborgar 1909
fyllir andrúmsloftið gleði og spennu.
Verkið líður áfram og eitt tekur við
af öðra. Nijinsky og ástkona hans,
Romola de Pulsky, dönsuð af Hildi
Óttarsdóttur, dansa tvídans. Diagh-
flev, eins og köttur í kringum heitan
graut, læðist í kring og reynir að
hafa áhrif á framvindu mála.
Hann ýmist fylgist með eða stjórn-
ar listamönnunum harðri hendi.
Lífshlaup hans, gleði, sorgir og sigr-
ar renna íyrir sjónir áhorfenda.
Tónlist gusgus og Bigga Bix kemur
við sögu í seinni hluta verksins en þá
syngur Daníel Ágúst Haraldsson
meðal dansaranna.
Þrátt fyrir taktfasta tónlist gus-
gus-manna og hraðan dansinn hafði
verkið yfir sér hugljúfan blæ.
Draumkenndan og ljóðrænan í senn.
Persóna Diaghilevs komst vel til
skila. Hann var til staðar sem sterk-
ur stjórnandi fiokksins án þess að
vera gerður of sýnilegur. Enda vora
það dansarar Ballets Russes sem á
sínum tíma vöktu mesta athygli fyrir
list sína. Brotin úr verkum Ballets
Russes minntu á framúrstefnulega
danshöfunda sína. Búningar Elínar
Eddu Ámadóttur vora margir
einkar vel úr garði gerðir. Hönnun
Morgunblaðið/Golli
.Dansararnir voru samstilltir og helsti styrkur flokksins, einstaklings-
eðli dansaranna, fékk ávallt notið sín,“ segir meðal annars í dúmnum.
og efni áttu vel við tíðarandann og þá
framúrstefnu sem Ballets Russes
stóð fyrir. Efni kjólanna gerði það að
verkum að þeir hreyfðust með döns-
uranum og lýsingin sem féll á þá dró
fram fallega áferð efnisins. Sviðs-
myndin var lítil sem engin. Spenn-
andi sviðsmynd hefði átt vel við
dansverkið enda einn veigamesti
þátturinn í sýningum Ballets Russes.
Lýsing Elfars Bjarnasonar var
hreinasta snflld. Hún gerði það að
verkum að heilu kaflarnir fylltust
óræðum ævintýraljóma. Mýkt og
Ijóðræna í dansi Cameron Corbetts
og Hildar Óttarsdóttur áttu einkar
vel við hlutverk þeirra. Það fer mikið
fyrir Cameron Corbett í þessari sýn-
ingu og er það vel því hann er athygl-
isverður dansari sem gaman er að
fylgjast með.
Gestadansari flokksins að þessu
sinni er Hlín Diego Hjálmarsdóttir.
Hún býr yfir öryggi, snerpu og vel
útfærðum hreyfingum og sómdi sér
vel með dansflokknum. Dansararnir
vora samstflltir og helsti styrkur
flokksins, einstaklingseðli dansar-
anna, fékk ávallt notið sín. Verkið
skilaði andrúmslofti Ballets Russes í
túlkun og dansi á sögufrægum pers-
ónum við ólíka tónlist fyrri tíma og
nútímans. Söngur Daníels Ágústs
gaf verkinu ferskleikablæ í anda Di-
aghilevs, sem lagði allt kapp á að
halda frammi því nýjasta og athygl-
isverðasta í tónlist, dansi og mynd-
list. Sýningin tókst í alla staði vel og
hylltu áhorfendur íslenska dans-
flokkinn í lokin með því að rísa úr
sætum.
Sýningin er nútímadanssýning í
anda 21. aldar. Aðstandendum sýn-
ingarinnar er óhætt að bera höfuðið
hátt. Diaghilev hefði eflaust forvitn-
ast um Islenska dansflokkinn væri
hann enn á meðal okkar. Næsta sýn-
ing er fimmtudaginn 17. febrúar.
Lilja fvarsdóttir
Málþing um
myndlist
MÁLÞING um stöðu íslenskrar
myndlistar verður haldið
mánudagskvöldið 14. febrúar kl.
20.30 í Þjóðleik-
húskjallaranum. Að
málþinginu standa
Sjónlistarfélagið og
Listaklúbbur Þjóðleik-
húskjallarans.
Frummælandi á mál-
þinginu verður Auður
Ólafsdóttir listfræðing-
ur og hefur hún gefið
erindi sínu yfirskriftina
„2000 vandinn: Ald-
arlok í myndlist".
Ásamt Auði munu fjórir
listfræðingar og lista-
menn leiða umræður en
umsjónarmaður og
fundarstjóri verður Jón
Proppé myndlistar-
gagnrýnandi.
Búast má við fjörug-
um umræðum á málþinginu enda
mikill áhugi fyrir myndlist nú og
skiptar skoðanir um stöðu hennar
og framtíð. Á undanfórnum árum
og áratugum hafa miklar breyting-
ar orðið í myndlistarheiminum. Nýj-
ar stefnur og hugmyndir hafa komið
fram, en auk þess hefur bæði lista-
mönnum og sýningarsölum fjölgað
margfalt. Því er kjörið
að nota þessi tímamót -
aldamótin sem ganga í
garð - til að rifja upp og
meta þróunina siðustu
ár oghuga að framtíð-
inni. Öllum er að sjálf-
sögðu velkomið að
koma á málþingið og
taka þátt í umræðunni.
Þetta er fyrsta mál-
þingið sem Sjónlistar-
félagið stendur að en
það vai- stofnað á síð-
asta ári til að vera vett-
vangur fyrir áhuga-
menn um myndlist.
Félagið hefur þó þegar
staðið fyrir ýmiss konar
kynningu á myndlist og
myndlistarmönnum og
á málþinginu mun gestum gefast
tækifæri til að kynna sér nánar
starfsemi þess og stefnumið.
Húsið verður opnað gestum
klukkan 19.30 en málþingið hefst
klukkan 20.30.
_ Auður
Ólafsdóttir