Morgunblaðið - 07.05.2000, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 7. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
REUTERS
Um borð í kafbátnum U-571; aðalleikararnir f.v. Jack Noseworthy, Derk Cheetwood, Jon Bon Jovi, Erik Palladino og Harvey Keitel,
Sagan
skotin í kaf
Ný kafbátamynd frá Hollywood hefur vakið
nokkrar deilur í Bretlandi og komið af stað
umræðu um sannleika og skáldskap í bíó-
myndum að sögn Arnaldar Indriðasonar,
sem kynnti sér um hvað málið snýst og
nefnir nokkur dæmi um umdeildar myndir
byggðar á sönnum atburðum.
KAFBÁTAMYNDIN sem um ræð-
ir er dæmigerð Hollywood-stór-
mynd. Hún heitir U-571 og er með
stjömum eins og Matthew Mc-
Connaughey og Bill Paxton og hún
byggir að einhverju leyti á sönnum
atburðum þegar hún segir frá því
hvernig Bandaríkjamenn komust
yfir Enigma-dulmálsvélina í síðari
heimstyrjöldinni. Myndinni hefur
verið hrósað mjög fyrir að mynda
kafbátaátök og leggja áherslu á
raunsæi þegar horfið er aftur til síð-
ari heimstyrjaldarinnar í hverju
minnsta smáatriði. En það er skáld-
skapurinn/veruleikinn sem hún lýsir
sem fer íyrir brjóstið á þeim sem
þekkja til söguefnisins í Bretlandi.
Kvikmyndaframleiðendumir kusu
að líta framhjá svolitlu smáatriði við
gerð myndarinnar; það voru alls
ekki Bandarfkjamenn sem náðu En-
igma úr höndum Þjóðverja og gerðu
Bandamönnum kleift að lesa dul-
skeyti nasistanna. Bretar unnu það
afrek.
Ekki sögulega nákvæm
Framleiðendurnir og allir þeir
sem standa að baki framleiðslunni
segja að fólk eigi alls ekki að taka
myndinni sem sögulega nákvæmri
lýsingu á því sem gerðist því hún
væri fyrst og síðast skáldskapur,
gerður til þess að skemmta fólki.
„Þetta er hasarmynd," hefur banda-
ríska skemmtanatímaritið Enter-
tainment Weekly eftir leikaranum
Matthew McConaughey, sem leikur
bandarísku hetjuna Andrew Tyler.
í myndinni skýtur hann sér leið í
gegnum þýskan kafbát til þess að
grípa árans apparatið (í raun var
kafbáturinn mannlaus þegar Bret-
arnir gengu um borð; nasistarnir
héldu að hann væri að sökkva og
stukku í sjóinn). „Gerðist þetta
svona eins og myndin lýsir?“ heldur
Matthew áfram. „Nei, svo sannar-
lega ekki. Og við erum ekki að
halda því fram að svo hafi verið en
þegar gerð er bíómynd verður að
skera efnið niður í tvo tíma og fólk
verður að fá að taka sér skálds-
leyfi.“
Leikarinn Bill Paxton tekur í
sama streng: „Það er ekki eins og
við séum að búa til Björgun
óbreytts Ryans,“ segir hann.
Bretamir blása á þetta yfírklór
samkvæmt frásögn skemmtana-
tímaritsins. Pressan í Bretlandi hef-
ur fjallað um myndina frá því tökur
hófust með fyrirsögnum á borð við
„Bandarísk kvikmynd afbakar sög-
una til þess að ræna breskri hetju-
dáð.“ Breska þingið fjallaði um mál-
ið og Clinton forseti flæktist í það
þegar hann skrifaði breskum þing-
manni bréf og sagði: „Ég skil að þið
viljið að hlutverk breska flotans
njóti viðurkenningar. Eins og þú
veist hefur Universal kvikmynda-
verið (framleiðandi myndarinnar)
tekið fram að myndinni sé alls ekki
ætlað að fjalla af nákvæmni um
sögulega atburði."
Leikstjóri myndarinnar heitir
Jonathan Mostow og er 38 ára gam-
all en hann hefur í næstum áratug
reynt að fá myndina gerða og tókst
það loksins. Hann segir að viðbrögð
Bretanna séu á miklum miskilningi
byggð. Það eina sem hann vildi gera
var að búa til góða og gamaldags
spennumynd úr seinni heimstyrj-
öldinni í ætt við Byssumar frá Nav-
arone. Ekkert annað.
Fleiri dæmi um sögufalsanir
U-571 minnir á önnur tilfelli þar
sem kvikmyndagerðarmenn nýðast
á sögunni og skrifa hana upp á nýtt.
Því fylgja oft deilur eins og við
kynntumst þegar I nafni föðurins
var frumsýnd fyrir nokkrum ámm;
leikstjóri hennar, Jim Sheridan, var
sakaður um sögufölsun í lýsingu
sinni á því sem gerðist þegar sak-
lausir írar vom settir í fangelsi fyr-
Associated Press
Leikaramir hittast aftur við frumsýningu myndarinnar 17. apríl sl. Frá vinstri eru rokkstjarnan Jon Bon Jovi,
sem nú hefur snúið sér að kvikmyndalcik, Bill Paxton, Matthew McConaughey, Haiwey Keitel og David Keith.
REUTERS
Jon Bon Jovi í hlutverki sfnu í myndinni U-571 sem gerist um borð í
bandariskum kafbáti í síðari heimstyijöldinni.
ir hryðjuverk. Þegar handritshöf-
undurinn kunni, William Goldman,
skrifaði A Bridge Too Far, var hann
sakaður um gera „of miklar hetjur
úr hermönnum bandamanna“ og hét
því að gera aldrei aftur kvikmynda-
handrit byggt á sönnum atburðum
vegna þess að „það er bara of flók-
ið“.
Einnig eru til nýlegri dæmi eins
og rakið var í nýlegu hefti breska
kvikmyndatímaritsins Empire.
Bandaríski fréttahaukurinn Mike
Wallace í fréttaþættinum 60 mínút-
um var langt í frá ánægður með
hvemig honum var lýst í The In-
sider eða Uppljóstraranum eftir
Michael Mann enda er hann er
gerður að hálfgerðum hugleysingja.
I Fellibylnum eftir Norman Jewi-
son, sem fjallar um ævi blökku-
mannsins Rubin Carters, verður
réttarkerfið í New Jersey fyrir
hörðum árásum fyrir kynþáttafor-
dóma. Og Lana Tisdel í Falls City í
Nebraska stendur í málaferlum við
20th Century Fox vegna myndar-
innar Strákar gráta ekki eða Boys
Don’t Cry vegna þess að henni er
lýst þar sem hinu mesta ótæti.
Fleiri dæmi má nefna og eitt
þeirra er ekki ósvipað málarekstrin-
um í kringum U-571. Mountbatten
lávarður hneykslaðist mjög árið
1945 þegar hann sá stríðsmyndina
Objective, Burma! því honum fannst
hún fram úr hófi „hollywoodleg" í
lýsingu sinni á stríðsrekstrinum í
Burma. Sannleikurinn vai- sá að
talsverður fjöldi breskra hermanna
tók þátt í stríðinu þar en enginn
bandarískur, ólíkt því sem myndin
sýndi.
Loks má geta þess að Luc Besson
varð fyrir talsverðri gagnrýni í
heimalandi sínu vegna Jóhönnu-
myndar hans, sem byggir á mjög
persónulegri túlkun hans á ævi
dýrlingsins Jóhönnu af Örk.
Að segja sannleikann með
skáldskap
Gagnrýnin sem beinist að kvik-
myndagerðarmönnunum er öll á
einn veg. Fyrst þeir eru á annað
borð að eiga við sögulega atburði og
í mörgum tilfellum að fjalla um fólk
sem upplifði þá, hvers vegna ekki að
halda sig við það sem er réttast og
sannast? Hvaða leyfi hafa þeir til
þess að fara með slíka atburði að
vild? Hver er réttur þeirra sem þeir
fjalla um, oft með brengluðum
hætti? Á allt að vera leyfilegt í þess-
um efnum og er yfirleitt einhver
leið til þess að forðast deilur þegar
sannsögulegar myndir eru gerðar?
Kannski er sannleikurinn ekki
nógu æsilegur. Þegar leikstjóri kaf-
bátamyndarinnar U-571 fór á stúf-
ana og kynnti sér efnið (hann var
mikill áhugamaður um kafbátastríð
og sá góða sögufléttu í Enigmavél-
inni) fannst honum það þrátt fyrir
allt ekki nógu hasarkennt á Holly-
wood-mælikvarðann og þar að auki
of breskt - engir Ameríkanar komu
við sögu. í Ijós kom að til var fjöld-
inn allur af svipuðum Enigmasögum
og meira að segja ein þar sem Am-
eríkanar komu við sögu; árið 1944
rændi bandaríski flotinn þýskum
kafbáti með Enigmavél og öllu til-
heyrandi og dró hann heim á leið.
En þá var reyndar búið að stela svo
mörgum Enigmavélum að sögn
tímaritsins Entertainment að þasr
voru ekkert spennandi lengur.
Leikstjórinn Mostow blandaði þess-
um sögum öllum saman í eina
spennandi hasarmynd, sem honum
fannst ganga ágætlega upp.
„Sjáðu til,“ segir hann núna í við-
tali við tímaritið, „ef ég hefði fundið
eina góða, sanna sögu sem borið
hefði uppi frábæra tveggja tíma bíó-
mynd, hefði ég kvikmyndað hana en
sannleikurinn er sá að oft er best að
notast við skáldskap til þess að
segja sannleikann.
Framleiðendur Erin Brockovich
þurftu að því er virðist ekki að bæta
neinu inn í samnefnda bíómynd um
fyrrum fegurðardrottningu sem
varð lagarefur, til þess að gera hana
meira spennandi. Hin raunverulega
Erin Brockovich var svo ánægð með
handrit myndarinnar að hún ákvað
að fara með örlítið hlutverk í henni.
Enda ekki á hverjum degi sem Julia
Roberts gerir mann að hetju.