Morgunblaðið - 25.06.2000, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UM ÞESSAR mundir hefur menning-
arlíf verið með líflegasta móti í land-
inu, m.a. í tilefni af menningarborg-
arhlutverki Reykjavíkur árið 2000
og nýafstaðinni iistahátíð. Tónlistin
er stór þáttur í öllu þessu. Svo mikið
hefur verið um að vera að stundum spyr maður
sig þegar blöðunum er flett: Hver sækir alla
þessa tónleika? Ekki verður þó séð að áheyr-
endur skorti; þeir þyrpast í tónleikasali og
hlusta þar á einsöng, kórsöng, píanótónleika,
sinfóníutónleika, popptónleika og fleira og
fleira. Það er sannarlega af sú tíð er íslending-
ar undu við langspil og fimmundarsöng í torf-
kirkjum - nú eigum við fjölda hæfileikaríkra og
hámenntaðra manna á hinum ýmsu sviðum
tónlistarinnar. Allt þetta hefur gerst á undra-
skömmum tíma; elsti tónlistarskólinn í landinu,
Tónlistarskólinn í Reykjavík, er ekki nema 70
ára gamall, var stofnaður árið 1930. Varla var
sá ágæti og merki skóli tekinn til starfa þegar
dagsins ljós leit lítill drengur sem átti eftir að
verða áhugasamur nemandi hans og síðar
kennari. Með veganestið úr Tónlistarskóla
Reykjavíkur hélt söguhetja okkar í þessu við-
tali, Fjölnir Stefánsson, út á akurinn og byggði
upp merkilegt tónlistarstarf í næsta bæjarfé-
lagi, Kópavogi. Þar var hann um áratugaskeið
skólastjóri Tónlistarskóla Kópavogs en lætur
nú af störfum í haust fyrir aldurs sakir.
„Ég fæddist 9. október 1930 á Sjafnargötu 12
í Reykjavfk," segir Fjölnir. „Það var svo 1932
að foreldrar mínir fluttu að Laufásvegi 25 þar
sem ég átti mín æskuár. Þetta var sama ár og
Tónlistarfélagið í Reykjavík tók við rekstri
Tónlistarskóla Reykjavíkur en faðir minn,
Stefán Ki'istinsson, var einmitt einn af postul-
unum tólf sem stofnuðu Tónlistarfélagið á sín-
um tíma. Hann starfaði sem fulltrúi hjá Toll-
stjóraembættinu en var alla tíma afar
áhugasamur um tónlist - ekki síður en móðir
mín Hanna Guðjónsdóttir sem var píanókenn-
ari og mikil músíkkona. Hún tók virkan þátt í
kórstarfi hér, var m.a. heiðursfélagi í Fílharm-
óníukórnum og spilaði undir hjá söngvurum.
Ég man að þegar ég var strákur leysti hún
Aage Lorange af á jólaballi og lék fyrir dansi en
hún gerði dálítið af slíku fyrr á árum. Hún tók
einnig þátt í uppfærslu á söngleikjum í Iðnó.
Hún var, ef svo má segja, á kafi í tónlist - hún
var hennar líf og yndi.
Ég er elstur fimm systkina en var einbirni
foreldra minna í níu ár. Þá fæddist mér systir.
Ég hef stundum sagt við systkini mín að þetta
hafi verið góð níu ár - þá hafi ég fengið að vera í
friði. Systurnar urðu þrjár en við strákarnir
tveir."
Listir voru í hávegum
hafðar á æskuheimilinu
„Pabbi spilaði ekki sjálfur á hljóðfæri en þess
meira yndi hafði hann af að hlusta á tónlist.
Hann átti mikið plötusafn og ábyggilega besta
grammófón í heimi, hann gekkst upp í því að
eiga fullkomnustu hljómflutningstæki sem
voru á markaðnum hverju sinni. Hann hlustaði
á sígilda tónlist, barokktónlist, Vínarklassíkina
og fleira. Hann las tímaritið Grammofon þar
sem fjallað var um plötuupptökur og hljóm-
ílutningstæki, hann vildi alltaf vera með það
nýjasta og besta. Ég er sem sagt alinn upp í
miklu tónlistarumhverfi. Raunar höfðu foreldr-
Tónlistarlíf hefur tekiö
hamskiptum á íslandi und-
anfarna áratugi. Einn
þeirra manna sem eiga
stóran þátt í þeirri þróun er
Fjölnir Stefánsson tón-
skáld og skólastjóri Tón-
listarskólans í Kópavogi.
Hann sagði Guðrúnu
Guðlaugsdóttur frá ýmsu
af starfi sínu og námi en
um þessar mundir lætur
hann af störfum sem
skólastjóri eftir 32 ára feril
sem slíkur. Fjölnir átti um
árabil sæti í stjórn STEF,
hann stofnaði með fleirum
Musica Nova og var heið-
urslistamaöur Kópavogs
áriö 1994.
ar mínir mikinn listáhuga að öðru leyti líka.
Þau lásu mikið og höfðu áhuga á myndlist og
höggmyndalist og voru fundvís á hvar eitthvað
var að hafa. Löngu áður en listamennirnir urðu
þekktir keyptu þau verk þeirra og urðu vinir
þeirra, svo sem Þorvaldar Skúlasonar, Gunn-
laugs Scheving og Asgríms Jónssonar. Ekki
spillti fyrir að við leigðum íbúð af prófessor
Einari Amórssyni sem átti húsið á Laufásvegi
25. Hann var giftur Sigríði Þorláksdóttur.
Dóttir þeirra Inga og maður hennar Halldór
Laxness bjuggu á hæðinni fyrir ofan okkur og
við vorum með sameiginlegan inngang. Sonur
þeirra er Einar Laxness, við urðum miklir vinir
og vorum mikið saman og milli okkar hefur ríkt
gróinn vinskapur síðan.
Faðir minn stofnaði ásamt ellefu öðrum tón-
listaráhugamönnum Tónlistarfélagið í Reykja-
vík. Ragnar í Smára var einn þessara manna.
Hann kom oft heim, hann var kannski allt í einu
kominn inn í stofu, drakk kaffisopa eða vínskál,
lagði stórfengleg plön um það sem ætti að gera
og hægt væri að gera og svo var hann allt í einu
horfinn og stofan varð tómleg fyrst á eftir.
Nám í Tónlistarskóla Reykjavíkur
Tónlistin var höfð í slíkum hávegum á heimil-
inu að ég held að varla hafi liðið sá dagur í æsku
minni að ég hlustaði ekki á Bach, þetta situr svo
í mér að enn líða aldrei margir dagar milli þess
sem ég hlusta á Bach. Með tilliti til þessa er
ekki undarlegt að ég væri fljótlega viss um
hvaða stefnu væri eðlilegast fyrir mig að taka í
lífinu.“
„Ég hóf tónlistamám þegar ég var 13 ára við
Tónlistarskólann í Reykjavík. Hann var þá í
Hljómskálanum. Ég lagði stund á sellóleik, lík-
lega vegna þess að við þekktum vel Hans Edel-
stein sem kenndi á selló við skólann. Ég fékk
fljótlega svo mikinn áhuga á sellóinu að mér
fannst ekkert annað koma til greina.
Svo kom Jón Þórarinsson heim frá námi í
Ameríku og ég fór að læra hjá honum tónfræði.
Þá var skólinn fluttur í Þjóðleikhúsið og síðan
flutti hann í Þrúðvang. Smám saman gaf ég mig
meira og meira í tónfræðina. Ég hélt þó áfram
tryggð við sellóið og sótti tíma hjá Einari Vig-
fússyni vini mínum en við höfðum báðir lært
hjá Édelstein. Ég spilaði líka í nemendahljóm-
sveitinni hjá Bimi Ólafssyni um tíma. Björn
var einstakur maður. Mér finnst, þegar ég
hugsa til baka, að þeir menn sem þá kenndu við
Tónlistarskólann í Reykjavík hafi verið miklir
snillingar, hver á sínu sviði. Þeir sinntu starfi
sínu af hugsjón og veltu ekki fyrir sér kaupi eða
kjörum í því sambandi. Það er ekki fyrr en á
síðari tímum að tónlistarkennarar hafa orðið
sér meira meðvitandi um þá hluti og er ekkert
nema gott um það segja.
Ég held hinsvegar að tónlistarlífið í dag
stæði ekki í þeim sporum núna sem það er í ef
þessir menn hefðu ekki lagt sig svona fram og
unnið eins og þeir gerðu.
I skólanum myndaðist andrúmsloft sem erf-
itt er að lýsa, þama vom samankomnir til
starfa allir helstu tónlistarmenn þjóðarinnar.
Þeir sem vom með mér í tónlistarskólanum
áttu ótrúlega margir eftir að vekja athygli og
hasla sér völl i tónlistarheiminum hér á landi -
og það var eins gott því þróunin varð svo ör að
maður sá það alls ekki fyrir, svo mjög fjölgaði
tónlistarskólunum.
Ég var í Miðbæjarskólanum og eftir að námi
þar lauk hóf ég nám í Verslunarskóla íslands.
En þar kom að mér fannst ég verða að velja, ég
gat ekki sinnt bæði náminu þar og tónlistinni -
ég hafði ekki heilsu í það. Ég var ekki sterk-
byggður frá náttúmnnar hendi og eftir fertugt
fékk ég loksins greiningu á því sem háði mér,
ég er með sjúkdóm í úttaugakerfi. Sjálfum
fannst mér ég aftur á móti lifa eðlilegu lífi, ég
gerði það sem mig langaði til og fékk stuðning
til þess að heiman. Ég fékk að helga mig tón-
listinni þótt það hafi kannski ekki þótt mikil
framtíð í slíku á þeim tíma. Ég hætti sellóleikn-
um og fór fyrir alvöm í tónsmíðanám hjá Jóni
Þórarinssyni. Ég skrifaði árið 1951 tríó fyrir
blásturshljóðfæri sem var flutt á nemendatón-
leikum í Trípolíbíói, það var ógleymanleg
stund. Ýmisleg fleiri tónverk skrifaði ég. Ég út-
skrifaðist 1954 og prófverkefnið var fiðlusónata
fyrir fiðlu og píanó. Gísli Magnússon og Ingvar
Jónasson fluttu það verk og Jómnn Viðar var
prófdómari.
Lærði og menntaðist í London
Ég er sannfærður um það að Jón Þórarins-
son á stórmerkilegan þátt í því hvernig þróunin
varð í tónlist hér á þessum tíma. Hann kom
með Hindemith-áhrifin, það vom nýjar hljóma-
uppbyggingar, nýjar hljómatengingar, nýjar
melódíur þar af leiðandi, ný hugsun, dúr- og
moll-kerfið var brotið upp. Þetta kom eins og
ferskur andblær með Jóni og ég held að við
sem vomm hjá honum höfum fengið þama
fyrstu innsýn í samtímatónlist þá.“
„Fyrir hvatningu frá Jóni Þórarinssyni með-
al annars fór ég svo út til London til þess að
læra þar. Ég fór með eitthvað af verkum eftir
mig í töskunni minni út og þegar þangað kom
kynntist ég Þorsteini Hannessyni ópem-
söngvara. Hann var tilbúinn að veita mér alla
þá aðstoð sem hann gat og ég var ákveðinn í að
taka inntökupróf í Royal College of Music, þar
sem Þorsteinn og fleiri í slendingar höfðu verið.
Ég lagði fram blástui'stríóið, nokkrir menn
mynduðu hálfhring til að fjalla um það og fóru
að taka út einstaka takta úr verkinu og spyrja
hvað þetta væri og hitt. Ég var sannfærður um
að þeir þekktu ekki fyrrnefndan stíl Hindemith
°g ég gaf ekki mikið fyi'ir menn sem ekki
kunnu skil á honum. Ég vildi líka komast til
ákveðins kennara; Gordon Jacob, en hann var
einmitt þá að hætta að kenna. Að öllu saman-
lögðu missti ég allan áhuga á að fara til náms
við þennan skóla - svona var hofmóðurinn í
manni á þeim dögum.
Ég hafði heyrt talað um Matthyas Seiber
sem var af ungversku bergi brotinn og búinn að
starfa lengi í London. Hann var þekkt tónskáld
og eftirsóttur kennari. Hann tók fáa nemendur
og kenndi helst þeim sem voru búnir með nám
en voru að slípa sig til. Hann bjó í litlum bæ á
Norður-Englandi sem heitir Caterham. Ég
sagði Þorsteini þette, hann hringdi í Seiber og
við fórum til hans. Ég var svo kvíðinn á leiðinni
að Þorsteinn sagði mér hvem brandarann á
fætur öðmm. Þorsteinn var orðinn kunnur óp-
erusöngvari og hann þekkti Seiber. Þegar við
komum til hans leit hann á nóturnar og sá að
þetta var skrifað af manni sem ekki hafði mikla
yfirferð. En hann sagðist eigi að síður ætla að
kenna mér sem var mikið lán fyrir mig og þar
naut ég vafalaust Þorsteins. Þetta var maka-
laus stund og þegar við vomm á leiðinni heim
var ég svo glaður að það kjaftaði á mér hver
tuska en þá þagði Þorsteinn - hann var búinn
með þrekið. Ég hitti Þorstein og konu hans,
Kristínu Pálsdóttur, oft meðan ég var í London
og þau reyndust mér mjög vel.
Ég fór svo til Seiber hálfsmánaðarlega og
hann setti mér fyrir verkefni. Hann var ljúfur
maður og góður en jafnframt mjög nákvæmur.
Hann gerði mér grein fyrir því að ég yrði að
gera meira en að sitja og leysa verkefni, ég yrði
að kynnast heimsmenningunni. Hann sagði
mér að sækja bæði leikhús og ballettsýningar,
fara á tónleika og sjá góðar bíómyndir - og ég
tók þessum ábendingum. Þetta var mér mikil
menntun. Hann yfirheyrði mig svo um hvað ég
hefði séð meðan við drukkum saman te í náms-
hléum.
I London var ég samtímis tveimur góðum
vinum mínum, Kristni Gestssyni píanóleikara
og Steinunni Briem píanista sem bæði voru þar
við nám. Við höfðum eitt og annað saman að
sælda í London. Ég á góðar minningar frá
þessum fjórum árum sem ég dvaldi í London
við nám. Ég bjó í West Kensington um tíma og
húsnæðið var ekki glæsilegt í samanburði við
það sem fólk átti að venjast hér heima. Skrif-
borðsstóllinn minn var t.d. með aðra löppina
niður úr gólfinu, ég skaut þá einhverju yfir rif-
una og þá var því bjargað. Ég skipti reyndar oft
um húsnæði vegna húskuldans. Þegar ég
kvartaði við Seiber sagði hann alltaf: Þú skalt
flytja strax. Stundum var svo kalt að maður
varð að fara út að ganga til að halda á sér hita.
Fólkinu í húsinu þótti oft einkennilegt þegar
Islendingurinn skalf. Ég skipti oft um húsnæði
þar til ég keypti mér olíuofn til að halda á mér