Morgunblaðið - 25.06.2000, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 25.06.2000, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 2000 B 15 Loftmynd af Þingnesi sem eru merkar fornleifar og er að finna í Heiðmörk. Þar er talið að fyrsta héraðsþing lands- ins hafí verið háð. Myndin sýnir tættur oggrjóthring á miðju svæðinu. Ljósmyndari/Guömundur Ólafsson. í gamla steinhúsinu að Elliða- vatni og í 90 fm viðbyggingu er ætlunin að koma upp fræðslu- stofu. Gamla húsið er að mestu hlaðið úr hraungrjóti. gróðursnauðu söndum og melum en rótargerlar á lúpínunni vinna köfnun- arefni úr loftinu sem nýtist öðrum gróðri. „Þegar má sjá svæði sem voru gróðurlaus en lúpínan fór yfir en er að hopa og skilur eftir sig gróinn völl. Menn hafa haft af því áhyggjur að lúpínan yfirtæki íslenskan gróður og jafnvel eyddi honum en þessar áhyggjur eru ástæðulausar. Hefur reynst árangursríkt að gróðursetja ýmsar víðitegundh- og ösp í lúpínubreiður og nýta hana þannig sem lifandi áburðaverk- smiðju. Ég skal þó vera fyrstur til að viður- kenna að lúpínan á ekki heima hvar sem er og það verður að fara varlega í útbreiðslu hennar,“ segir Vignir. Merkarfornminjar á svæðinu Við ökum áfram eftir Hjallabraut- inni og niður í Hjalladal sem er mynd- aður af misgengi sem einkennir landslag víða í Heiðmörkinni. Dalur- inn er skjólgóður með stórum grasi- grónum flötum en fyrir tíu árum síðan vai- hann eitt moldarflag. Þar er nú að finna tjaldstæði með hreinlætisað- stöðu, sorpílátum, grilli og góðum bílastæðum. „Þetta svæði er tilvalið ef stórir hópar eru á ferð,“ segir Vignir. „Hér hafa til dæmis verið haldin ætt- armót. Það stendur jafnvel til að veita Félagi íslenskra hljóðfæraieikara leyfi til að setja hér upp svið þannig að hægt verði að halda tónleika og jafn- vel vera með leiksýningar." Fomminjar eru nokkrar í Heið- mörk þeirra merkastar eru Þingsnes, sem er sunnanvert við Elliðavatn. Rannsóknir hafa leitt þar í ljós mannvistaleifar og búðarústir frá því um 900. Talið er að þarna hafi verið háð fyrsta héraðsþing landsins og er Þingsnesið því einn merkasti sögu- staður landsins. Rannsókn á búðarústunum hefur legið niðri vegna fjárskorts og ann- arra verkefna að sögn Guðmundar Ólafssonar fornleifafræðings sem stjómaði jannsóknum á áranum 1981-86. A undan honum eða árið 1841 rannsakaði Jónas Hallgrímsson, skáld og náttúrafræðingur, staðinn lítillega. Þegar rætt var við Guðmund sagði hann að æskilegt væri að ljúka rann- sóknum á svæðinu og ganga betur frá minjunum þannig að þær yrðu að- gengilegri og sýnilegri almenningi. Þyrfti síðan að koma upp upplýsinga- skilti við staðinn. Fleiri minjar eru á svæðinu og má nefna fjárborgina Hólmsborg en hún er u.þ.b. 200 m austan við Hraunslóð Starfadi sem léttadrengur við Heiðmerkur- girðinguna ÞAÐ er ólýsanlegt hve miklar breytingar hafa í raun orðið á Heiðmörk síðan ég kom þar fyrst fyrir rúmum fimmtíu áram,“ segir Bragi Sigur- jónsson sem ólst upp að Geirlandi við Suðurlandsveg sem var í næsta nágrenni við Heiðmörk, en hann starfaði sem léttadrengur við Heiðmerkurgirðinguna þá á tólfta ári. „Mitt fyrsta verk var að fara með hesta frá Geirlandi á Heiðmörk og reiða á þeim girðingar- efni þar sem ekki var hægt að komast með bfla. Þegar yfir hraun var að fara og hestamir komust ekki yfir urðu menn að bera staura og vír á herðunum. Þetta var oft hið mesta puð,“ segir Bragi. „En þeir sem vora í girðingavinnuflokknum vora hraustir menn sem bjuggu flestir á bæjunum í kring. Þeir gjörþekktu til staðháttu og gátu því valið bestu girðingarsvæðin. Faðir minn vann við girðingarvinnuna en hann átti Ford 1930 með handsturtum og bróðir minn, Ólafur Geh', sem einnig vann fyrir Skógræktarfélagið, átti Studebaker 1941 með vökvasturtu. Þessir bílar vora notaðir til að flytja gh-ðingarefni og möl sem sett var í fyrstu vegarslóðana." Á þessum áram var ekki til nein bækistöð eða skýli fyrir starfsmennina eins og nú er. Menn fóru á morgnana með nesti yfir daginn og á haustin fraus stundum í nestispokunum okkar.“ Gróðursetning- arferðirnar afar ánægjulegar FERÐAFÉLAG íslands hefur frá upphafi tekið virkan þátt í því skógræktarstarfi sem hefur farið fram á Heiðmörk. Strax árið 1950 var félaginu út- hlutað spildu til skógræktar og þar hafa nú verið sett- ar niður eitt hundrað þúsund plöntur. Vegna þess hve félagsmenn hafa staðið sig vel við ræktunarstörfin hefur Skógræktarfélag Reykjavíkur heiðrað Ferðafélagið en reitur þess á Heiðmörk þykir einn fegursti félagsreita þar. Margir hafa komið þar að verki. Sá sem réði lengi ferðinni í gróðursetningarmálum Ferðafélagsins er Sveinn Ólafsson myndskeri. „Ég kom fyrst á Heiðmörk fyrir 24 áram síðan. Fyrstu árin vorum við að gróðursetja en hin síðari ár hafa störfin einkum falist í gj'isjun og snyrtingu trjáa og ranna,“ segir Sveinn. ,Á hverju vori er efnt til vinnuferða á Heiðmörk. Farið er af stað klukkan átta að kvöldi á rúmhelgum dögum og eru ferðir fríar. Bragi Sigurjónsson verktaki. Sigurjón, faðir Braga var fyrsti umsjónarmaður Heiðmerkur. Að sögn Braga var það meðal annars í hans verkahring að fylgjast með því að girðingin sem afmarkaði Heiðmörk væri fjárheld. „Kindurnar leit- uðu stíft í sína gömlu haga og fór töluverður tími í að koma þeim út fyrir girðinguna. Bragi segist hafa starfað hjá Skógræktarfélaginu á sumrin meðan hann var i skóla og eftir að hann hóf sjálfstæðan rekstur. „Ég hef séð um að framleitt sé allt efni í göngustíga og reiðvegi á Heiðmörk einnig hef ég séð um viðhald vega þar. Oftast hefur framlag til vegagerðar á Heiðmörk verið af mjög skornum skammti. Til að halda vegunum gangandi höfum við þurft að vera hagsýn eins og húsmóðir sem bætir gamlar flíkur. „Mér hefur alltaf liðið vel £ Heiðmörk,“ segir Bragi. „Svæðið er ómetanlegur unaðsreitur fyrir Reykvík- inga ekki aðeins á sumrin heldur einnig á vetuma." Sveinn Óiafsson sem í 24 ár starfaði að skógrækt íreit Ferðaféiags íslands í Heiðmörk. Þátttaka er venjulega allgóð, frá tíu og upp í fjörtíu manns þegar mest hefur verið. Þessar ferðir eru afar ánægjulegar. Þegar gróðursetningu er lokið er farið í gönguferð um reitinn og menn spjalla saman og hressa sig á kaffisopa. Hæstu grenitrén sem við höfum plantað eru nú orðin tólf til fjórtán metrar að hæð.“ en það er vegurinn sem liggur að Suðurlandsvegi við Silungapoll. Er hún hringlaga og má skríða inn í hana u.m þröngar dyr. Fjárborg þessi er að mestu hlaðin af Karli Norðdahl, bónda á Hólmi, árið 1918 og þykir með afbrigðum vel gerð og stendur að mestu óskemmd. Fleiri fomminjar má nefna, til dæmis Vatnsendaborg á Hjallabrún- um þar sem þær era einna hæstar og sést hún vel frá Hjallabraut vestan við veginn. Einnig má nefna Gjáar- rétt í Búrfellsgjá þó hún sé rétt sunn- an við Heiðmerkurgirðinguna. Göngustígar og reiðleiðir í Rauðhóia Vignir segir frá því að veðurathug- anir hafi verið stundaðar í Heiðmörk síðan 1957 sex mánuði ársins eða frá 1. maí til 1. nóvember og sér hann um þessar athuganir nú. „Það verður gaman að bera saman árferði og vöxt skógarins síðar meir,“ segir hann. Frá Hjallabraut ökum við yfir á Hlíðarveg sem er meðfram Vífils- staðahlíðinni en þetta er yngsti hluti Heiðmerkur. „Þetta svæði hefur reynst mjög gott til skógræktar og þar er vöxtur tijánna einna mestur," segirVignir. I Vífilsstaðahlíðinni er að finna trjásýnireit. Þar hefur verið safnað saman mörgum trjátegundum og þær merktar nafni, aldri og upprana. Vignir er spurður að því hvemig fólk gangi um Heiðmörk. Segir hann að í flestum tilvikum gangi fólk vel um. Alltaf sé þó eitthvað um skemmdarverk. Á Heiðmörk eru 2 fastráðnir starfsmenn auk 2-4 manna sem vinna við tímabundin störf auk unglinganna frá Vinnuskóla Reykjavíkur. í bæki- stöð fyrir starfsemina í Heiðmörk vinna starfsmennirnir að því að smíða það sem þarf til rekstursins eins og hús, skilti, borð, bekki og ruslaflát auk þess að annast viðhald á þessum hlutum. Við endum þessa skemmtilegu og upplýsandi för okkar í jaðri Rauð- hólanna en þeir voru friðaðir árið 1963. „Rauðhólarnir era einstæð náttúrasýn en vora eyðilagðir af skammsýnum mönnum," segir Vign- h\ „Þegar liggur fyrh’ samþykkt skipulag að göngustígum um svæðið. Rauðhólarnir era friðlýstir af Nátt- úraverndarráði þannig að allar fram- kvæmdir innan svæðisins eru háðar samþykki þess. Einnig hefur verið samþykkt gerð reiðleiða í gegnum hólana. Á það eflaust eftir að veita fólki ánægju að geta ferðast um Rauðhólana."

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.