Morgunblaðið - 24.09.2000, Blaðsíða 18

18 B SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
*
Viský og
haggis
Skoskir dagar voru á Hótel Holti í vikunni.
Steingrímur Sigurgeirsson ræddi við
Skota sem komu til landsins af því tilefni
um viský og haggis.
ÞEGAR rætt er
'5*jm skoska matar-
gerð dettur lík-
lega flestum fátt
annað í hug en
haggis, slátrið
þeirra Skota. Það
var því vart við
öðru að búast en
það yrði á boðstól-
um hjá Stewart
Jarvie, sem var
gestakokkur á
Hótel Holti í tilefni af skoskum dög-
um. Jarvie fer hins vegar ekki hina
hefðbundnu leið, haggis-ið hans er
látið liggja í saffranblöndu áður en
því er rúllað upp úr brauðmylsnu og
kryddjurtablöndu fyrir djúpsteik-
j. ingu. Þetta er því nokkuð ólík út-
færsla frá því sem hefðbundnar
uppskrifír segja til um. „Það hefur
mikið gerst í skoskri matargerð á
síðustu árum og við í kokkalandslið-
inu náðum til að mynda sjöunda sæti
í síðustu heimsmeistarakeppni,"
segir Jarvie. Hann er 29 ára og seg-
ist ekki viss um hvort hann geti talið
i sig lengur til yngri kokka Skotlands.
Yngstu kokkana segir hann daðra
mikið við s.k. „fusion“-matargerð
þótt að sjálfur telji hann að það sé
fyrst og fremst nýtt orð. „Þessi mat-
v argerð gengur fyrst og fremst út á
að finna nýtt bragð og það hafa
menn jú alltaf verið að gera.“
Maltviský í sókn
Samhliða skoska matseðlinum var
haldin viskýkynning í Þingholti þar
sem helstu tegundir, sem á boð-
stólum eru á íslenska markaðnum,
voru kynntar. Ken Lindsay starfar
fyrir stórfyrirtækið Ailied-Domecq
sem „sendiherra" þeirra viskýteg-
unda, er fyrirtækið framleiðir.
Þekktust þeirra er líklega Ballan-
tine’s en einnig má nefna eyjaviský-
, ið Laphroig. Ferðast hann um heim-
inn til að halda merki viskýsins á
lofti. Hann segir
að skipta megi
heiminum í tvo
flokka, annars
vegar þróaða
markaði, þar sem
löng hefð er fyrir
viskýneyslu og
salan stöðug og
hins vegar þró-
unarmarkaði,
þar sem viský er
tiltölulega ný af-
urð og gjarnan tískudrykkur og
sveiflur þar af leiðandi meiri. Dæmi
um þróaða markaði eru Vestur-
Evrópa og Bandaríkin en Suður-
Ameríka og Austur-Evrópa væru
dæmi um markaði í þróun. Austur-
lönd fjær eru síðan nokkuð sér á
parti. Neysla þar á flestum öllum
innfluttum lúxusafurðum tók mikla
dýfu niður á við er efnahagurinn
hrundi fyrir nokkrum árum en
Lindsay segir að hann virðist nú
vera að rétta úr kútnum og markað-
ur að skapast á ný fyrir dýr 17 og
jafnvel 30 ára viský.
í Evrópu og Bandaríkjunum hef-
ur þróunin hins vegar verið sú að
maltviský njóta sífellt aukinna vin-
sælda. Ef litið er á viskýframleiðslu
í heild sinni þá eru blönduð viský um
95% en maltviský einungis 5%.
Innan þessara fimm prósenta má
aftur á móti finna allt að 130 mis-
munandi maltviský og því hafa unn-
endur maltviskýs úr miklu að moða.
Lindsay segir þó að þessar auknu
vinsældir maltviskýsins muni ekki
breyta miklu í grundvallaratriðum
hvað varðar viskýneyslu í heimin-
um. ,AHs eru seldar um 70 milljónir
kassa af viskýi á ári og þar af er
maltviský 3-4 milljónir kassa. Jafn-
vel þótt einhver milljón kassa bætt-
ist við hefði það lítil áhrif á heild-
ina.“
A það ber líka að líta að maltviský
er afurð sem á erfítt með að bregð-
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Stewart Jarvie með haggis-hleifinn.
Morgunblaðið/Porkell
Kenneth Lindsay i Skotapilsinu.
ast við tískusveiflum. Framleiðsla á
maltviskýi tekur að minnsta kosti
tíu ár og sum eru geymd á ámum í
tuttugu ár eða lengur. Því verður að
taka ákvarðanir um framleiðslu-
aukningu með góðum fyrirvara. „Ef
okkur yrði sagt að eftir nokkra daga
myndi allur heimurinn byrja að
neyta maltviskýs væri lítið sem við
gætum gert til að bregðast við því,“
segir Lindsay. Hann bætir við að
framleiðendur vilji líka flestir hafa
vaðið fyrir neðan sig. Enginn hefði
áhuga á að lenda í því að eftir áratug
stæðu menn uppi með „viskýhaf1,
sem ekki væri markaður fyrir.
Betra væri að taka lítil skref í einu.
Annar þekktur drykkur, koníak,
hefur átt við ýmis vandamál að
stríða á síðustu árum og þá ekki síst
að yngra fólk telur drykkinn þung-
lamalegan og gamaldags og kýs
frekar að neyta annarra drykkja.
Lindsay segir að það sama eigi ekki
við um viský þótt vissulega eigi
viský undir högg að sækja á sumum
mörkuðum gagnvart t.d. bjór og
Ijósu áfengi. Hann leggur þó áherslu
á að viskýframleiðendur beini ekki
spjótum sínum að yngsta hópnum,
þeim sem sækir bari og nætur-
klúbba, heldur fyrst og fremst hópn-
um á aldrinum 25-35 ára, sem hafi
ögn þroskaðri smekk og eigi auð-
veldara með að meðtaka flókinn
drykk á borð við viský.

Tungumál garðyrkjunn-
ar: Viðskiptavinirnir
SÉRHVERT fag,
sama hvaða nafni
það nefnist, hefur á
að skipa fagorðum
sem eru lýsandi fyr-
ir sérstöðu fagsins á
einn eða annan hátt.
Fagorð þessi geta
til dæmis náð yfír
hluti eins og verk-
færi eða hugtök eða
athafnir sem tengj-
ast faginu. Fag-
mennirnir eru auð-
vitað með sitt
tungumál á hreinu
en oft kemur babb í
bátinn þegar við-
skiptavinirnir ætla
að láta ljós sitt skína. Garðyrkja
er þar engin undantekning og oft
koma fram grátbroslegar afbakan-
ir á orðum sem garðyrkjufólki eru
töm en eru ekki endilega hluti af
daglegum orðaforða almennings.
Orðið „fjölær“ er dæmi um slíkt.
Fjölærar plöntur eru plöntur sem
lifa í mörg ár. Yfirleitt er þá verið
að tala um jurtkenndar plöntur
sem vaxa upp að sumri til,
blómstra, þroska aldin og falla svo
niður að vetri til. Næsta sumar
taka þær aftur við sér, vaxa upp,
blómstra, þroska aldin
og svo koll af kolli. í
raun og veru eru tré
og runnar líka fjölærar
plöntur því þessir
plöntuhópar lifa lengur
en tvö ár. Þetta orð er
því gegnsætt og merk-
ing þess rökrétt. Við-
skiptavinir gróðrar-
stöðva eru þó margir
að stíga sín fyrstu spor
í ræktun og hafa
kannski ekki tileinkað
sér svona fagorð. Hér
á eftir eru dæmi um
afbakanir á þessu orði
og hugsanleg merking
á afbökuninni fylgir á
eftir, innan sviga. Komið hafa
fram beiðnir um „fjölærðar" plönt-
ur (margar plöntur settar saman í
hóp og öskrað á þær þar til þær
hreinlega ærast), „fjölhærðar"
plöntur (með mörgum hárum,
hugsanlega verið að biðja um loð-
víði, loðkvist eða einhverjar aðrar
loðnar plöntur), „fjölyrtar“ plöntur
(plöntur sem samkjafta ekki, hafa
tekið auglýsinguna „Látið blómin
tala“ bókstaflega), „fjölhæfar"
plöntur (er margt til lista lagt,
geta haft ofan af fyrir eigendum
sínum með ýmsum hætti) og „fjöl-
rænar“ plöntur (andstaðan við ein-
rænar, eru ákaflega félagslyndar).
Birki úr Bæjarstaðaskógi hefur
komið ákaflega vel út í ræktun
sunnanlands og var lengi vel til
sölu hjá garðplöntuframleiðend-
um. A merkimiðum var gjarnan
skammstafað Bæjarst.birki og
vissu innanbúðarmenn hvað við
var átt. Því vakti það nokkra kát-
ínu þegar kona ein hringdi í
ónefnda gróðrarstöð og bað um
bæjarstjórabirki. Hugmyndin er
ef til vill ekki svo slæm, hugsan-
lega mætti nota þetta til flokkunar
á birkiplöntum, efst trónir borgar-
stjórabirki, svo bæjarstjórabirki,
þá sveitarstjórabirki og síðast en
ekki síst kæmi svo oddvitabirkið.
AJlar plöntur hafa alþjóðlegt
latneskt plöntuheiti og þannig get-
ur garðyrkjufólk um allan heim
borið saman bækur sínar varðandi
ræktun á tilteknum tegundum.
Þessi latnesku heiti eru þó hálf-
gert torf í daglegu tali og mun
auðveldara að nota íslensk heiti.
Islensku heitin og beygingar á
þeim geta þó líka vafist fyrir fólki.
Þannig er ekki óalgengt að þegar
viðskiptavinir vilja fá fleiri en eitt
stykki af morgunfrú þá biðji þeir
BLOM
VIKUJVNAR
444. þáttur
Ijmsjón SigríAur
lljartar
Morgunfrúr
um nokkrar morgunfrýr. Brúðar-
auga er ákaflega fallegt fínlegt
sumarblóm í bláum, bleikum og
hvítum litum. Það hefur verið kall-
að ýmsum nöfnum, sumir vilja fá
brúðarslör, aðrir brúðareyra og
einn viðskiptavinur bað um glóð-
arauga og vildi hafa það blátt...
Fjölæru plönturnar fá oft á tíð-
um skemmtileg nöfn eins og fóta-
skinn og fjandafæla en stundum
hefur maður það á tilfinningunni
að nafngefandinn sé tunguliprari
en fólk er flest. Kannski er tilvalið
að líta á það sem æfingu í tungu-
leikfimi að biðja um þrjátíu og
þrjá luðrukofra eða þrettán snoð-
hnyðrur.
Afgreiðslufólk í gróðrarstöðvum
þarf að vera vel með á nótunum
og í sumum tilfellum að hafa dálít-
inn skammt af dulrænum hæfileik-
um til að viðskiptavinirnir fái ör-
ugglega réttu plönturnar, við-
skiptavinurinn verður jú að vera
ánægður með þjónustuna. Erfið
verkefni eru ögrandi og reyna oft
á hugvit afgreiðslufólks. Eitt erf-
iðasta verkefni sem rekur á fjörur
afgreiðslufólks og getur virkilega
reynt á tengsl þess við huliðs-
heima er hugsanlega falið í eftir-
farandi setningu: „Ég er að leita
að ákveðnu blómi, það blómstrar
með svona gulum blómum, áttu
það til?“
Guðríður Helgadóttir
garðyrkjufræðingur