Morgunblaðið - 29.09.2000, Síða 32

32 FÖSTUDAGUK 29. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Morgunblaðið/ Kristinn
,Það eru engar góðar og göfugar hugsjónir lengur til,“ segir Jimmy Porter við Alison.
Morgunblaðið/Þorkell
,Ég efast um að ég hefði kjark til að fara að lifa aftur einsamali, “ segir Cliff við Alison.
Enn ungur
og enn reiður
Þjóðleikhúsið frumsýnir í kvöld Horfðu
reiður um öxl eftir John Osborne. Hávar
Sigurjónsson hitti leikara og leikstjóra sýn-
ingarinnar rétt fyrir síðustu æfíngu.
Morgunblaðið/Þorkell
„Þá gátum við orðið að litlum loðnum dýrum, með litla loðna heila,
barmafull af þögulli og einfaldri ástúð,“ segir Alison.
LEIKRITIÐ Horfður reiður
um öxl var frumsýnt í
Royal Court-leikhúsinu í
London árið 1956. Höfund-
urinn, John Osbome (1921-1995), var
25 ára gamall leikari sem hafði skrif-
að leikritið á 17 dögum og það bar
þess greinilega merki að nýr höfund-
ur, nýtt afl væri komið fram í bresku
leikhúsi. Það reyndust orð að sönnu
því leikritið er jafnan talið marka
vatnaskil í breskri leikritun á 20. öld,
fyrir og eftir hina ungu reiðu menn,
fyrir og eftir stofnun Royal Court-
leikhússins. Jafnaldrar Osbomes og
samferðamenn vom Harold Pinter,
John Arden, Amold Wesker o.fl. og
þótt þeir stefndu hver í sína áttina
síðar bæði í lífi sinu og höfundarverki
spmttu þeir allir úr sama jarðvegi
Royal Court-leikhússins um miðjan 6.
áratug aldarinnar. Osbome lagði leik
fljótlega á hilluna og starfaði til ævi-
loka sem leikritahöfundur og blaða-
maður. Hann var þekktur í Bretlandi
fyrir grimmilega hreinskilnar skoð-
anir sínar, drykkjuskap, kvennafar
og fyrir að vera einn orðheppnasti og
snjallasti penni sinnar samtíðar.
Hann lést árið 1995 og krafðist þess
áður en hann dó að ákveðnum aðilum
úr leikhúsheiminum breska yrði
meinaður aðgangur að útförinni. Við
því var orðið.
Nú 44 ámm síðar tekur Þjóðleik-
húsið Horfðu reiður um öxl til sýning-
ar í annað sinn, fyrsta uppfærsla þess
var 1958, þegar leikritið var énn
ferskt og umdeilt og alls ekki útséð
hvort það myndi lifa af hina miskunn-
arlausu mulningsvél tímans.
Blm.: Stenst leikritið hina mis-
kunnarlausu tímans tönn?
Rúnar: Já, mér finnst það. Persón-
urnar em fólk sem gæti alveg verið til
í dag. Maður sér þetta fólk og þessar
aðstæður í kringum sig.
Elva: Mér finnst verkið sígilt. Viss-
ir þættir verksins em mjög breskir
og ég held að verkið eigi alveg jafn
mikið erindi og fyrir 44 árum þótt það
verði aldrei sama sprengjan og þá.
Margt hefur auðvitað breyst og lík-
lega myndi fólk eins og Jimmy Porter
leita sér hjálpar því hann er „border-
line“-tilfelli. Hann beitir alla sem
koma nálægt honum andlegu ofbeldi.
Þetta emm við farin að horfast meira
í augu við en áður. Þá var meiri felu-
leikur í gangi.
Blm.: Er Jimmy Porter andlega
vanheill? Er hann ekki reiður ungur
maður?
Halldóra: Tækifærið gefst einmitt
núna til að kryfja það. Skoða leikritið
og velta persónunni fyrir sér.
Leikarar og
listrænir
stjórnendur
HORFÐU REIÐUR UM ÖXL
eftir John Osbome.
Þýðandi: Thor Vilhjálmsson.
Leikarar: Elva Ósk Ólafs-
dóttir, Gunnar Eyjólfsson,
Halldóra Bjömsdóttir, Hilmir
Snær Guðnason, Rúnar Freyr
Gíslason.
Lýsing: Páll Ragnarsson.
Leikmynd og búningar: Þór-
unn Sigríður Þorgrímsdóttir
Leiksljóri: Stefán Baldursson.
Blm.: Hvers vegna láta Cliff og Al-
ison Jimmy fara svona með sig?
Elva: Ég held að Alison láti bjóða
sér þetta af því hún elskar hann alveg
út af lífinu. Hún ætti kannski að fara í
kvennathvarfið. (Hlær.)
Rúnar: Mér finnst hann ekki vera
geðveikur. Þá væm nú margir
dæmdir geðveikir...
Halldóra: Já...
Rúnar: ...hann hefur sínar ástæður
fyiir því hvemig hann hegðar sér.
Lógískar ástæður. Maður finnur til
með honum. Það er eitthvað við hann.
Þess vegna hanga Cliff og Aiison yfir
honum. Hann er heldur ekki aUtaf
reiður, þótt hann sé frekar pirraður.
Halldóra: Það er það sem er svo
flott við þetta verk; maður fær að vita
ástæðuna fyrir því hvers vegna allar
persónumar em eins og þær em.
Rúnar: Hann er menntaður úr
verkalýðsstétt og rekur sjoppu. Hann
er óánægður og bitur og skeytir skapi
sínu á fólkinu í kringum sig.
(Hilmir Snær bætist í hópinn)
Blm.: Vill Jimmy nokkuð hækka
sig í þjóðfélagsstiganum? Er hann
ekki svo stoltur af lágstéttamppruna
sínum?
Hilmir: Hann hefur andstyggð á
yfirstéttinni. Andstyggð á bakgmnni
og fjölskyldu Alison og Helenu.
Blm.: Gæti hann ekki gert eitthvað
annað?
Hilmir: Hann er aðallega fyrir að
tala. Mjög mælskur. Eins og pers-
ónur Tsékovs. Kemst ekki upp úr far-
inu en talar sífellt um það.
Elva: Hann hefur alla burði til
þess, gagnrýna hugsun og er vel gef-
inn, en það vantar eitthvað.
Rúnar: Hann getur ekki hugsað
sér að vinna undir einhverjum.
Hilmir: Nei, það væri útilokað fyrir
hann. Að hafa yfirmann.
Blm.: Alison elskar hann út af lífinu
sagðirðu. Hvers konar ást er það?
Elva: Hún elskar andstæðuna við
sig sem birtist í honum. Hún elskar
kraftinn og dirfskuna í honum og ég
held að þau eigi ofsalega góðar stund-
ir inn á milli. Nái ágætlega saman.
Blm.: Á milli leikþátta?
Elva: Eitthvað svoleiðis.
Hilmir: Þetta er maður sem þær
þekkja ekki svo vel.
Blm.: Eins og frummaður?
Halldóra: Já, þær vita ekkert
hvemig þær eiga að haga sér gagn-
vart honum.
Hilmir: Hann er allt öðmvísi en
karlmennimir sem þær hafa kynnst.
Þeir kunna mannasiði, em kurteisir
og snyrtilegir. Jimmy lætur allt vaða.
Blm.: Er þetta ekki klisja? Að kon-
ur hrífist af mestu skepnunum, karl-
rembunum sem fara illa með þær?
(Þau horfa öll hvert á annað)
Elva: Þær hafa bara sumar í sér
svona björgunarelement.
Halldóra: Þetta er spuming um að
mætast á miðri leið.
Elva: Það réttlætir samt ekkert að
hann skuli beita svona andlegu of-
beldi. Þótt hann hafi átt erfiða æsku
og horft upp á pabba sinn deyja.
Halldóra: Það er svo magnað að
maður verður ekkert síður reiður út í
hinar persónumar en Jimmy.
Elva: Já.
Blm.: Er það meðvituð ákvörðun
hjá þeim, Chff og Alison, að takast
aldrei á við Jimmy eða em þau bara
svona miklar lyddur?
Hilmir: Ég held að það sé meðvituð
ákvörðun til að halda friðinn. Þegar
leikritið hefst hefur þetta gengið
svona í fjögur ár. Þau em búin að
læra að eina leiðin til að halda honum
í skefjum er að þegja.
Elva: Þau vita hvemig best er að
taka á málunum þegar hann er í sín-
um versta ham.
Rúnar: Cliff segir nú sjálfur að
hann sé úr þannig fjölskyldu þar sem
átök og læti vora daglegt brauð.
Hann lærði snemma að best væri að
halda kjafti og láta lítið fara fyrir sér.
En hann er bjargarlaus og ósjálf-
stæður. Þess vegna leitar hann til
manna eins og Jimmys, sem sér um
hlutina fyrir hann.
Elva: Alison er orðin mjög sam-
dauna þessu ástandi og vantar ein-
hvem til að koma og ýta við sér. Svo
kemur Helena og ýtir við henni. Ég
held að hún myndi aldrei gera það á
eigin spýtur.
Halldóra: Helena er auðvitað alveg
stórlega hneyksluð á þessu ástandi.
Blm.: Hún gegnir mjög þakklátu
hlutverki því áhorfendur em famir
að bíða eftir því að einhver segi eitt-
hvað við Jimmy. Standi upp í hárinu á
honum.
Halldóra: Já.
Rúnar: Ég lít þannig á þetta að ef
þau væm bara tvö, Jimmy og Alison,
þá væm ekki þessi læti á milli þeirra.
Jimmy espast upp við þriðja aðilann.
Þegar þau em tvö er hann góður við
hana.
Elva: Þau hafa aldrei búið saman
tvö í þau fjögur ár sem hjónabandið
hefur staðið. Fyrst var það Hugh,
vinur Jimmys, og síðan Cliff sem býr
hjá þeim.
Blm.: En af hverju er Jimmy svona
reiður?
Hilmir: Hann er reiður yfir fortíð
sinni og því sem hefur mótað hann og
gert hann að því sem hann er í dag.
(Stefán Baldursson leikstjóri bæt-
istíhópinn)
Blm.: Leikritið þótti nýstárlegt að
mörgu leyti, en er samt sem áður
greinilega markað sínum ritunar-
tíma.
Stefán: Það opnaði alveg nýja gátt í
breskri leikritun en líka víðar því það
var sýnt næstu árin nánast um allan
heim. Persónumar, orðfærið, að-
stæðurnar í leikritinu vom allt öðm-
vísi en sést hafði á breskum leiksvið-
um. Við höfum kosið í þessari
uppsetningu að njörva okkur ekki
niður við árið 1956 þótt verkið beri
þess ákveðin merki í skírskotunum.
Sumt af því höfum við fellt út en emm
samt ekki að fela hvenær verkið á að
gerast. Við höfum reynt að draga það
inn í óskilgreindan nútíma. Það sem
lifir sterkast í leikritinu em þau
mannlegu samskipti sem það fjallar
um. Og reiði Jimmys beinist eins og
Hilmir sagði að fortíðinni og hvemig
hún hefur mótað hann.
Hilmir: Hann segist vera uppi á
vitlausum tíma. Það séu engar hug-
sjónir lengur þess virði að berjast
fyrir. Þetta á ágætlega við okkar
tíma. Hvar em hugsjónirnar í dag?
Er verið að berjast fyrir einhverju?
Stefán: Hann segist vera fórnar-
lamb aðstæðna. Aðrir geri ekki neitt.
En hvað gerir hann sjálfur?
Hilmir: Hann gerir ekki neitt.
Nema að tala.
Rúnar: Mér finnst þó alltaf eitt-
hvað varið í menn sem reyna eitt-
hvað. Mér finnst það virðingarvert.
Þama er maður sem hefur einhverjar
skoðanir.
Blm.: Hvað verður svo um þetta
fólk?
Stefán: Við reynum að skilja þann-
ig við leikritið að Alison sé hugsan-
lega sú sem er orðin sterkari.
Blm.: Höfundurinn sá sjálfan sig í
Jimmy Porter.
Stefán: Já, hann leyndi því ekkert á
því sjálfur. Margt í lífi hans fram að
þeim tíma sem hann skrifaði verkið
kemur vel heim og saman við það.
Blm.: Leikritið hefur verið gagn-
rýnt fyrir að vera ekkert sérstaklega
vel byggt upp, Jimmy sé svo afger-
andi persóna í verkinu að hinar blikni
við hlið hans.
Stefán: Þetta finnst mér hafa verið
ofmetið. Og Osbome þótti það líka.
Hann var mjög bitur yfir því hvernig
fjallað var um leikritið og sagðist
reyndar ekki hafa séð almennilega
uppfærslu á því fyn- en þrjátíu áram
eftir írumsýninguna. Hann hélt því
alltaf fram að þetta væri leikrit um
ungt fólk sem væri í þessum ákveðnu
aðstæðum. Mér ftnnst líka þegar
maður fer að rýna í verkið að það
væri ekki neitt neitt ef Jimmy hefði
ekki hinar persónumar í kringum sig.
Blm.: Þið sem leikið Cliff, Alison og
Helenu. Hvað segið þið?
Elva: Jimmy er auðvitað mjög af-
gerandi og plássfrekur karakter.
Rúnar: Það er heilmikið á bakvið
hinar persónumar.
Elva: Hann þarf á svona fólki að
halda.
Halldóra: Hann nærist á þeim.
Stefán: Nema Helenu. Hún reynist
verðugur andstæðingur.
Halldóra. Já, hún kemur inn með
nýja afstöðu til Jimmys.
Elva: Þangað til málin taka óvænta
stefnu.
Blm.: Og síðan ekki orð um það
meir.