Morgunblaðið - 29.09.2000, Side 46

MORGUNBLAÐIÐ
46 FÖSTUDAGUR 29. SEPTEMBER 2000
UMRÆÐAN
Bráðaþjónusta fyrir
vímuefnaneytendur
REYKJAVlK og
nágrenni gefur stór-
borgum Evrópu og
Norður-Ameríku lítið
eftir þegar kemur að
vímuefnaneyslu. Er-
lendum lögreglu-
mönnum sem litið
Yiafa á ástandið í mið-
borginni um helgar
hefur þótt nóg um. Þó
að fínna megi verra
ástand einhvers stað-
ar annars staðar á
byggðu bóli er það
nógu slæmt og verra
en íslendingar hafa
áður þekkt. Fréttir
sem okkur berast af
ölvun, ofbeldi, átökum og slysum
sem verða vegna vímuefnaneyslu
ganga fram af okkur. Fréttir frá
lögreglunni um auðgunarbrot og
önnur afbrot tengd ólöglegri vímu-
efnaneyslu taka sífellt stærra rúm
í fréttum. Dómsmál vegna fíkni-
-ftfnabrota og fréttir af versnandi
ástandi frá meðferðarstofnunum
hafa sett sinn svip á þjóðmálaum-
ræðuna. Mitt í þessu öllu hefur
gleymst hversu mikinn vanda
þetta ástand skapar heilbrigðis-
þjónustunni og hvernig vandinn
kemur niður á sjúkrahúsum í
Reykjavik, einkum bráðaþjónustu
þeirra.
Fyrir 40 árum byrjuðu ungl-
ingar á Vesturlöndum sem bjuggu
við góðar félagslegar aðstæður og
vjienntun að nota ólögleg vímuefni í
stað áfengis þegar þeir voru að
skemmta sér. Efnin sem notuð
voru í fyrstu voru aðallega kannab-
isefni og LSD. Síðan þá hefur
neysla ólöglegra vímuefna stöðugt
farið vaxandi þegar á heildina er
litið meðal unglinga og ungs fólks í
hinum vestræna heimi og neyslu-
venjurnar orðið fjölbreyttari.
Milljónir unglinga hafa prófað að
notað ólögleg vímuefni og hundruð
þúsunda ungmenna hafa þróað
þessa neyslu yfir í alvarlega vímu-
efnafíkn. Þúsundir sprautufíkla
hafa orðið til og í flestum stórborg-
um Vesturlanda má nú fínna stóra
hópa heróínfíkla sem
ekki sáust þar áður.
Þessi vímuefnaneysla
hefur valdið það viða-
miklum þjóðfélags-
breytingum og verið
svo almenn að tala má
um ólöglegan vímu-
efnafaraldur sem ekki
sér fyrir endann á
enn. Þessi vandi er
kominn til að vera,
hverfur ekki á næst-
unni og til þess að
takast á við hann
duga engar skyndi-
lausnir eða vettlinga-
tök.
Við íslendingar höf-
um ekki farið varhluta af þessum
faraldri og ástandið hjá okkur hef-
ur versnað í stórum stökkum. Það
fyrsta kom með hassneyslunni á
sjöunda áratugnum. Annað stökkið
kom með amfetamíninu og
sprautufíklunum á áttunda ára-
tugnum. Það þriðja erum við nú að
taka með vaxandi vímuefnaneyslu
unglinga frá 1995 og almennri
E-pilluneyslu við skemmtanahald.
Á Reykjavíkursvæðinu má nú
áætla að séu um 500 illa staddir
vímuefnafíklar á aldrinum 20^40
ára sem margir hverjir sprauta sig
í æð. Til viðbótar eru svo allir hinir
vímuefnafíklarnir sem ekki eru
eins illa staddir en þurfa mikillar
aðstoðar við eigi að síður.
Þetta ástand hefur aukið gríðar-
lega á vanda og verkefni heilbrigð-
isþjónustunnar og einkum þó þess
hluta hennar sem fæst við bráða-
þjónustu. Vímuefnafíklar, þar með
taldir sprautufíklar, hafa í vaxandi
mæli þurft á bráðaþjónustu að
halda vegna slysa, sýkinga, eitr-
ana, slæmra fráhvarfseinkenna,
sturlunar og sjálfsvígstilburða og
-tilrauna. Þeir hafa í vaxandi mæli
tekið upp tíma lækna og hjúkrun-
arfólks á bráðamóttökum og al-
mennum deildum sjúkrahúsanna í
Reykjavík og um leið gefst minni
tími og fjármagn til að sinna öðru.
Þetta hefur kallað á aðgerðir í heil-
brigðismálum og gert uppbygg-
Vímuefni
Ástandið hjá okkur, seg-
ir Þdrarinn Tyrfíngs-
son, hefur versnað í
stórum stökkum.
ingu Sjúkrahússins Vogs nauðsyn-
lega.
Enn er verk að vinna í þessum
efnum ef marka má fréttir frá
stóru sjúkrahúsunum í Reykjavík
og ályktanir sem borist hafa frá
heilbrigðisstarfsmönnum.
Hlutur Sjúkrahússins Vogs í
heilbrigðisþjónustunni hefur vaxið
ár frá ári og sjúkrahúsið og starfs-
fólk þess hefur í vaxandi mæli lagt
hinum sjúkrahúsunum lið við að
annast bráðaþjónustu. Með bættri
aðstöðu og betur menntuðu og
þjálfuðu starfsfólki getur hlutur
Sjúkrahússins Vogs hvað þetta
varðar enn vaxið. Með góðu skipu-
lagi, vaxandi samvinnu og aðhaldi í
rekstri hefur tekist að sinna bráða-
þjónustunni að hluta á ódýran hátt.
Við það hafa sparast miklir fjár-
munir. Þannig hefur Sjúkrahúsið
Vogur létt stórkostlega álaginu af
almennum geðdeildum, bráðamót-
tökum og öðrum deildum sjúkra-
húsanna sem þurfa að hafa uppi
dýrari og annars konar viðbúnað.
Þó að margt hafi þokast í rétta
átt einkum hvað varðar langtíma-
úrræði fyrir unglinga vantar þó
enn upp á að horfst sé í augu við
fíkniefnavandann eins og hann
birtist okkur nú hjá þeim sem eru
á aldrinum 20-40 ára og leggja
þarf meiri áherslu en áður á að
tryggja að hafður sé nægur við-
búnaður á sjúkrahúsum sem fást
við bráðaþjónustu, því að bráða-
þjónusta er starfsemi sem getur
forðað sjúklingum frá frekari þján-
ingum og þjóðfélaginu frá miklum
fjárútlátum.
Höfundur er forstöðulæknir sjúkra-
stofnana SÁÁ.
Þórarinn
Tyrfingsson
Samfylkingin í Norðvesturkjördæmi
Stofnun kjördæmisráðs Samfylkingarinnar í
Norðvesturkjördæmi fer fram í Staðarskála
1. október kl. 13.00
Dagskrá:
1. Stofnun kjördæmisráðsins
2. Samstarfið milli gömlu kjördæmasvæðanna
á næstu misserum og í framtíðinni
Allt Samfylkingarfólk er hvatt til að mæta
Samfylkingin
Stjórnir
Samfylkingarfélaganna
i Norðvesturkjördæmi.
Háskóli íslands
skilinn eftir
ÞANN 31. ágúst
samþykkti Stúdenta-
ráð ályktun þar sem
skipting ríkisútgjalda
til skóla á háskólastigi
var gagnrýnd. I álykt-
uninni kom fram að
Háskóli íslands fékk
næstminnst framlag á
hvern nemanda af hin-
um átta skólum á há-
skólastigi á fjárlögum
ársins 2000. Einnig
kom fram að Háskóli
Islands fékk 7% minna
framlag á hvem nem-
anda en Háskólinn í
Reykjavík. Mennta-
málaráðuneytið brást samdægurs
við gagnrýninni með fréttatilkynn-
ingu auk þess sem menntamálaráð-
herra svaraði Morgunblaðsgrein
undirritaðs á heimasíðu sinni. Þau
Svör menntamálaráðu-
neytisins við gagnrýni
Stúdentaráðs, segir
Eiríkur Jónsson, vekja
jafnvel enn stærri
spurningar um mennta-
stefnu stjórnvalda.
svör sem bárust vekja jafnvel enn
stærri spurningar um menntastefnu
stjórnvalda og það hvort hérlendis
sé verið að festa í sessi allt annað fyr-
irkomulag en ríkir hjá þeim þjóðum
sem við berum okkur helst saman
við.
Fjárlög vitna um
staðreyndirnar
í tilkynningu menntamálaráðu-
neytisins segir að Stúdentaráð byggi
á öðrum forsendum en gert sé í
samningum menntamálaráðuneytis-
ins við háskólana án þess að skýrt sé
hvaða forsendur það séu. I tilkynn-
ingu Stúdentaráðs kom skýrt fram
að miðað væri við fjárlög ársins 2000
og þá var að sjálfsögðu tekið mið af
heildarframlögum til skólanna. Óháð
allri umræðu um þjónustusamninga
menntamálaráðuneytisins og þeim
reiknilíkönum sem lögð eru til
grundvallar, opinbera fjárlögin bein-
harðar staðreyndir um heildarfram-
lög til skólanna.
Hallað á Háskóla Islands
I tilkynningu menntamálaráðu-
neytisins segir einnig að samanburð-
urinn gefi ekki rétta mynd þar sem
Háskólinn í Reykjavík fái húsaleigu-
kostnað ^greiddan af fjárlögum en
Háskóli íslands ekki þar sem Happ-
drætti Háskóla Islands greiði hann
að mestu leyti. Að sjálfsögðu var
húsaleigukostnaðurinn ekki dreginn
frá framlögum til Háskólans í
Reykjavík, ekki frekar en kostnað-
urinn vegna rannsóknarskyldu var
dreginn frá Háskóla íslands. Væri
það gert yrði samanburðurinn enn
óhagstæðari fyrir Háskóla íslands
enda er rannsóknarkostnaður HI
mun meiri en húsaleigukostnaður
Háskólans í Reykjavík. í stað þess
að grípa til slíkra talnaleikja taldi
Stúdentaráð eðlilegra og hreinlegra
að miða við heildarframlög á fjárlög-
um enda staðfesta þær hin raun-
(bébécár]|
Barnavagnar
verulegu ríkisframlög
til skóla á háskólastigi.
Það er líka einkennileg
röksemdafærsla að það
sjálfsaflafé sem Há-
skóli íslands skapar
sér með happdrættinu
skuli lækka ríkisfram-
lagið en ekki það sjálfs-
aflafé sem Háskólinn í
Reykjavík aflar sér
með skólagjöldum.
Vonlaus
samkeppnisstaða
Það er ekki síst at-
hyglisvert að til varnar
fjárlögum grípur
menntamálaráðuneytið til þeirrar
röksemdafærslu að framlög vegna
kennslu fylgi reiknilikani þar sem
gert er ráð fyrir sömu reglum fyrir
alla skóla. Sú stefna er í algjöru
ósamræmi við þá almennu reglu sem
miðað er við annars staðar á Norður-
löndunum, þ.e.a.s. að ríkisframlag
lækki í takt við upphæð skólagjalda.
Menntamálaráðuneytið lýsir því með
öðrum orðum yfír að einkaskólamir
muni framvegis fá fjárveitingar á ná-
kvæmlega sömu forsendum og Há-
skóli Islands. Það segir sig sjálft að
við slíkar aðstæður er samkeppnis-
staða Háskóla Islands vonlaus gagn-
vart þeim skólum sem skapa sér
aukatekjur með innheimtu skóla-
gjalda. Líkleg afleiðing þessarar
stefnu er að háskólastig á íslandi
færist smám saman inn á braut
skólagjalda enda verður umræða um
skólagjöld við Háskóla íslands sífellt
háværari við þessar aðstæður. Slíkt
má ekki gerast enda verður ríkið að
axla þá ábyrgð að halda úti öflugum
ríkisháskóla án skólagjalda.
Heildarumræðu er þörf
Ég tel að þær staðreyndir sem
Stúdentaráð hefur bent á undanfarið
gefí tilefni til heildarumræðu um
uppbyggingu háskólanáms hérlend-
is. Menntamálaráðherra hefur
brugðist illa við gagnrýni Stúdenta-
ráðs og um Morgunblaðsgrein undir-
ritaðs segir hann meðal annars á
heimasíðu sinni: „Þetta er í samræmi
við þá vinstrimennsku sem vill að all-
ir séu reyrðir á sama bás og eru á
móti því að einstaklingar eða fyrir-
tæki þeirra fái frelsi til að njóta
dugnaðar síns eða áræðis, með opin-
berum aðgerðum eigi að halda öllum
á sama stigi, enginn megi fá heimild
til að skara fram úr á neinu sviði.“
Það er sorglegt að ráðherra skuli
svara málefnalegri gagnrýni með
slíkum klisjum. Það kemur svo sem
ekki á óvart að menntamálaráðherra
telji að einkaskólarnir eigi að fá
tækifæri til að skara fram úr á sínu
sviði, þá stefnu hefur hann lengi sýnt
í verki. Mér koma þessi svör hins-
vegar á óvart í ljósi þess að hér var
með dæmum sýnt fram á að sam-
keppnisstaða Háskólans er nánast
vonlaus og að stefna menntamála-
ráðherra er í ósamræmi við það sem
tíðkast á hinum Norðurlöndunum.
Eflum Háskóla Islands
Það er fullvíst að Háskóli Islands
hefur þann „dugnað" og „áræðni"
sem til þarf. Nauðsynlegt er hins-
vegar að fjárveitingarvaldið veiti
honum svigrúm til að nýta þann
dugnað svo að skólinn standi undir
þeim væntingum sem til hans eru
gerðar. Háskóli Islands á að vera al-
þjóðlegur rannsóknaháskóli sem er
frumkvöðull í vísinda- og þróunar-
starfi Islendinga. Menntastofnun án
skólagjalda sem veitir öllum tæki-
færi til að Jeggja sitt af mörkum við
að skapa íslendingum bjarta fram-
tíð. Ég skora sem fyrr á ráðamenn
að hafa hlutverk Háskóla íslands í
huga við afgreiðslu og umræðu um
fjárlög ársins 2001 og veita honum
þann stuðning sem honum er nauð-
synlegur.
Eiríkur Jónsson
Höfundur er formaður Stúdenta-
ráðs.