Morgunblaðið - 21.12.2000, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 2000 1 3
FRÉTTIR
Alþjóðleg ráðstefna um forvarnir í geðheilbrigðismálum í Atlanta
Allir geta
bætt geðheil-
brigði sitt
Morgunblaðið/Kristinn
Sigursteinn Másson varaformaður Geðhjálpar og Héðinn Unnsteinsson
verkefnisstjóri Geðræktar.
FORVARNIR í geðheilbrigðismál-
um voru viðfangsefni alþjóðlegrar
ráðstefnu sem nýlega var haldin í
Atlanta í Bandaríkjunum, en ráð-
stefnuna sóttu nær þrjúhundruð
manns alls staðar að úr heiminum.
Verndari ráðstefnunnar vai’ Rosal-
yn Carter en meðal gesta voru Gro
Harlem Brundtland forstöðumaður
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunar-
innar og David Satcher landlæknir
Bandaríkjanna.
Sigursteinn Másson varaformað-
ur Geðhjálpar og Héðinn Unn-
steinsson, verkefnisstjóri Geðrækt-
ar, sóttu ráðstefnuna og segja þeir
að þetta hafi verið í fyrsta sinn sem
alþjóðleg ráðstefna er haldin um
þetta efni og að um það hafi verið
rætt að ráðstefna af þessu tagi
marki ákveðin tímamót og endur-
spegli þá breytingu sem orðið hafi í
umræðu og vinnu að geðheilbrigð-
ismálum að undanförnu.
„Það er í auknum mæli að verða
almennt viðhorf að geðrækt sé eitt-
hvað sem höfði til allra, en sé ekki
aðeins einkamál þeirra sem hafa
veikst. Enda er geðheilbrigði hluti
af almennu heilbrigði og það geta
allir gert eitthvað til að bæta sitt
geðheilbrigði,“ segir Héðinn og
bætir því við að David Sacher hafi
talað um það í sinni ræðu að við
vissum í raun meira um geðraskanir
og eðli þeirra heldur en um geð-
heilsu og hvernig mætti efla hana
og að hann hafi rætt um mikilvægi
þess að reyna að breyta því.
Sigursteinn og Héðinn segja að
fram hafi komið að geðsjúkdómar
fari vaxandi meðal íbúa á Vestur-
löndum og að þunglyndi, til dæmis,
sé sá sjúkdómur sem kosti vestræn-
ar þjóðir næst mest allra sjúkdóma.
„Talið er að árið 2010 verði þung-
lyndi komið í fyrsta sæti og orðið sá
sjúkdómur sem kostar vestrænar
þjóðir mest. Þessi vaxandi tíðni
þunglyndis er ein kröftugasta rök-
semdin íyrir því að stunda öflugt
forvarnarstarf meðal allra,“ segir
Héðinn.
„En það er jafnframt geysilega
mikilvægt að fjalla einnig um geð-
sjúkdómana sjálfa, til þess að
stöðva þá fordóma og ranghug-
myndir sem fólk hefur um þá,“ seg-
ir Sigursteinn. Héðinn segir að Gro
Harlem Brundtland hafi talað um
það í sinni ræðu að mjög mikilvægt
væri að sporna við aukinni tíðni
þunglyndis.
„Hún sagði að 5% af íbúum heims
þjáðust af alvarlegu þunglyndi og
talaði einnig um að fordómar fældu
fólk frá því að leita sér meðferðar.
Hún lagði einnig áherslu á að það
væri hlutverk ríkisstjóma að fjár-
magna geðræktarverkefni og koma
forvarnarefni inn í skólakerfið eins
snemma og hægt væri og að helst
ætti að byrja í leikskólum og grunn-
skólum,“ segir Héðinn.
Þjóðir komnar mislangt í að
beita rannsóknarniðurstöðum
Mikið var rætt um þann gríð-
arlega fjölda rannsókna á sviði for-
varna í geðheilbrigðismálum sem
gerðar eru úti um allan heim árlega
og segir Sigursteinn að athyglisvert
hafi verið að sjá hversu mislangt
þjóðir virðast komnar í því að ná að
beita þeim rannsóknamiðurstöðum
sem fram koma.
„Verið er að gera fjöldann allan
af mjög áhugaverðum rannsóknum í
mörgum löndum og var mikið rætt
um mikilvægi þess að miðla upplýs-
ingum um rannsóknarniðurstöður
betui', þannig að forvamaraðilar
njóti góðs af,“ segir Sigursteinn.
„Það var mjög gaman að heyra af
niðui'stöðum þeirra rannsókna sem
verið er að gera og enn áhugaverð-
ara þegar sagt var frá því hvernig
tekist hefur að beita þessum nið-
urstöðum úti í samfélaginu,“ segir
Héðinn.
Á ráðstefnunni var til umræðu að
útbúinn yrði stór alþjóðlegur
gagnagrunnur um geðheilbrigðis-
mál sem settur yrði á Netið og
segja þeir að rætt hafi verið um að
þar yrðu settar fram rannsóknar-
niðurstöður, ásamt verkefnum og
áætlunum sem sýnt hefur verið
fram á að hafi reynst vel. Eins segja
þeir að sér hafi verið mikill akkur í
því að komast í samband við fólk
sem er að vinna að geðheilbrigð-
ismálum og vinnur út frá sambæri-
legri hugmyndafræði og Geðhjálp,
en þeir segja að svo virðist sem
stefna Geðhjálpar sé mjög í sam-
ræmi við stefnu sambærilegra sam-
taka í öðrum löndum.
„Þessa mánuðina er Geðhjálp að
stíga það skref að verða félag sem
stendur fyrir almennt geðheilbrigði
og forvamir og fræðslu á sviði geð-
heilbrigðismála, í stað þess að vera
sjúklingafélag eingöngu. Þetta er að
breytast mjög hratt og vígvöllur
okkar er núna miklu stærri en áður
og þetta virðist mjög í samræmi við
það sem er að gerast erlendis," seg-
ir Sigursteinn.
Þeir segja það hafa vakið athygli
að starfsemi Geðhjálpar og Geð-
ræktarverkefni Geðhjálpar, Land-
læknisembættisins og geðsviðs
Landspítala - Háskólasjúkrahúss,
skuli að miklu leyti vera rekið með
stuðningi einkaaðila, en sambærileg
samtök erlendis séu yfirleitt hluti af
opinberum stofnunum. Um það hafi
verið rætt að starfsemi af þessu
tagi þyki vænlegri til árangurs sé
hún drifin áfram af áhuga þeirra
sem að henni standa.
Lögreglan stöðvaði
einkasamkvæmi
í Nýlistasafninu
Telja lög-
reglumann
hafa beitt
tilefnislausu
ofbeldi
LÖGREGLAN í Reykjavík stöðvaði
einkasamkvæmi í Nýlistasafninu við
Vatnsstíg í fyrrinótt um kl. 2.30 en
nágrannar höfðu kvartað yfir há-
vaða. Að sögn lögreglu kom í ljós að
þar fór fram sala á áfengi en ekki
hafði verið fengið leyfi til þess. Lög-
reglumennirnir stöðvuðu samkvæm-
ið og lögðu hald á áfengi. Samkvæmt
upplýsingum frá lögreglu veittust
nokkm- gestanna þá að lögreglu-
mönnum og í kjölfarið vom tveir
handteknir. Einn lögreglumannanna
var sleginn í andlitið.
Ósk Vilhjálmsdóttir, stjórnarfor-
maður Nýlistasafnsins, segir að-
gerðir lögreglu hafa verið óþarflega
harkalegar, en um hafi verið að ræða
lokað samkvæmi fyrir félagsmenn.
Hún segir samkvæmið hafa farið vel
fram og á erfitt með að sjá að mikil
tmflun hafi orðið af því. Þegai' lög-
reglan kom á staðinn upp úr tvö um
nóttina höfðu þeir ekki áður farið
fram á það við samkvæmisgesti að
þeir hefðu hægar um sig. Einn lög-
reglumannanna hefði síðan að tilefn-
islausu handtekið konu sem þar var
gestur og jafnframt beitt hana
óþarfa ofbeldi. Samkvæmisgestir
hefðu ekki verið sáttir við fram-
göngu lögreglunnar og af hafi
spunnist nokkrar deilur. Þá hafi lög-
reglan kallað til liðsauka og hand-
tekið einn til viðbótar.
Geir Jón Þórisson, yfirlögreglu-
þjónn í Reykjavík, segir að nokkrar
skýrslur hafi verið teknar í gær
vegna málsins. Hann hafi hins vegar
ekki séð skýrslurnar. Hann býst við
að málið verði skoðað í dag.
Morgunblaðið/Kristinn
I gær var tilkynnt hverjir fengju viðurkenningu vegna kynningar sem
væri í mestum samhljómi við boðskap jólanna.
Auglýsing um jóla-
kort 1 bestu samræmi
við jólaboðskapinn
SAMRÁÐSHÓPUR fulltrúa Bisk-
upsstofu, Sambands ísl. auglýs-
ingastofa, Samtaka verslunar-
innar, Rekstrarfélags Kringl-
unnar og Þróunarfélags
miðborgarinnar veitti í gær við-
urkenningar fyrir auglýsingar,
útstillingar og skreytingar sem
eru í bestum samhljóm við boð-
skap jólanna.
Sjónvarpsauglýsing Islands-
pósts um sendingu jólakorta, sem
gerð var af Mekkanó, þótti best,
hún væri kyrrlát og vekti til um-
hugsunar um að gleðja aðra með
einföldum hætti á jóluni.
Jólalýsingin í miðborg Reykja-
víkur sem gerð var að undirlagi
Miðborgarsamtakanna þótti besta
skreytingin, lýsingin væri falleg
og skapaði hátiðarblæ og Iíf.
Þá vekur starfshópurinn at-
hygli á framtaki nokkurra aðila:
Jólatré Kringlunnar þar sem
koma má fyrir gjafapökkum fyrir
skjólstæðinga Mæðrastyrks-
nefndar; vistvænum innkaupapok-
um sem seldir eru fyrir krabba-
meinssjúk börn; jólahúsinu í
Grasagarðinum í Laugardal þar
sem jólasagan er sögð með lát-
lausum hætti og svonefndu kær-
leiksklinki Landsbankans scm cr
móttaka á erlendri smámynt til
ágóða fyrir Umhyggju sem styður
langveik börn.
*
Atak Eflingar vegna kjara og réttinda
starfsfolks á veitinga- og skyndibitastöðum
Menn stofna nýjar
kennitölur og
borga ekki laun
SIGURÐUR Bessason, formaður
Eflingar, segir að mikið vandræða-
ástand ríki í kjara- og réttinda-
málum starfsfólks á veitinga- og
skyndibitastöðum. Félagið hafi
þurft að höfða mörg mál til að fá
innheimt laun fyrir félagsmenn.
Mörg dæmi séu um að félags- og
lífeyrisiðgjöldum sé ekki skilað.
Félagið ætli því að taka þessi mál
föstum tökum.
„Við höfum í gegnum tíðina unnið
í þessu, en það verður að segjast að
þarna hefur ansi margt verið í
ólagi. Þar verður engin breyting á
nema að menn taki þetta sérstak-
lega fyrir og komi þessu hlutum til
betri vegar,“ sagði Sigurður.
Sigurður sagði að veitinga- og
skyndibitastaðir skæru sig úr hvað
þetta varðaði í samanburði við aðr-
ar atvinnugreinar. Starfsmenn Efl-
ingar hefðu verið önnum kafnir við
að reka mál fyrir félagsmenn í veit-
ingageiranum sem teldu á sér brot-
ið. Hann sagði brotin af ýmsum
toga. Laun væru ekki greidd á rétt-
um tíma og í ótrúlega mörgum mál-
um væru þau alls ekki greidd.
Félagið þyrfti því að höfða inn-
heimtumál til að fá þau greidd.
Ennfremur væru dæmi um að
félags- og lífeyrisiðgjöld, sem
vinnuveitendi hefði dregið af laun-
um starfsfólks, skiluðu sér ekki,
sem væri hreinn fjárdráttur.
Ekki greitt eftir
kjarasamningi
Sigurður sagði að nokkuð algengt
virtist vera að á veitingastöðum og
skyndibitastöðum væri greitt svo-
kallað jafnaðarkaup. Þetta kaup
væri fundið með því að starfsmaður
væri ráðinn í vinnu og hann fengi
að vita að hann ætti að vinna dag-
vinnu og tiltekna yfirvinnu. Síðan
væri oft á tíðum óskað eftir að við-
komandi ynni meiri vinnu en upp-
haflega hefði verið rætt um. Það
kæmi niður á yfirvinnugreiðslum
sem starfsmaðurinn ætti rétt á.
Fólk sem væri á jafnaðarkaupi
fengi þvi á stundum lægri laun en
samið hefði verið um í kjarasamn-
ingum. Starfsmaðurinn ætti hins
vegar erfitt með að átta sig á hvort
hann fengi samningsbundin laun
eða ekki.
Sigurður sagði að mál sem færu í
innheimtu hjá lögfræðingi væru
alltaf skoðuð með tálliti til þess
hvort launaseðlar kvæðu á um
samningsbundin laun. Ef svo væri
ekki væri vinnuveitanda sendur
bakreikningur eftir að honum hefði
gefist færi á að gera athugasemdir
við útreikningana.
Sigurður sagði að það sem væri
furðulegt við þetta mál væri að ekk-
ert virtist vera því til fyrirstöðu að
menn sem hefðu gerst sekir um að
svíkjast um að greiða laun eða skila
lögbundnum greiðslum gætu stofn-
að fyrirtæki með nýjum kennitölum
og hafið sama leikinn aftur og aftur.
„Það hlýtur einnig að vera erfitt
að vera atvinnurekandi í þessu um-
hverfi þegar samkeppnisaðilinn
tíðkar það að stinga öllu undan á
meðan viðkomandi stendur eðlilega
að öllum málum. Það þarf því að
koma til samstarf aðila þar sem
menn sameinast um að reyna að
koma því til leiðar að fyrirtækin
starfi í svipuðu umhverfi og að það
líðist ekki að skúrkar, sem eru með
flesta hluti niðri um sig, fái að vaða
uppi,“ sagði Sigurður. Hann sagði
að Samtök atvinnulífsins ættu þess
vegna að taka höndum saman við
stéttarfélögin og leitast við að koma
þessum málum til betri vegar.
Hann sagðist hins vegar gera sér
grein fyrir að mörg þessara fyr-
irtækja væru ekki félagar í SA.