Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1900, Blaðsíða 30

30
bæði holt og mýrar verið skóglendi, og enn sést þar hér og hvar dálítið
af víði og grávíði. Og það heyrði eg gamlan mann segja á yngri árum
mínum, að um aldamótin i8oohefði verið gert til kola á Vælugerðismýri.
Hann nafngreindi fátækan bónda í Vælugerði, sem hefði gjört það. —
Svo mikill víðir óx þar þá. Þó nefnir Landn. Víðiskóg sem örnefni, og
má af því ráða, að þá er hún var rituð, hafi víðiskógurinn verið orðinn
svo eyddur víðast hvar þar nærlendis, að einungis á þessum eina bletti
hafi hann getað heitið skógur. En hvar mundi hann h • fa verið? Einar
Einarsson, sem lengi hefir búið á Urriðafossi, fróðleiksgjarn maður og at-
hugull, hefir sagt mér, að á æskuárum sínum hafi kvistur verið einna
mestur á svæðinu milli Vœlugerðis og Fosslækjar; þótti honum það
benda á, að þar hefði Víðiskógur verið. En svo er annað: Hvar er lík-
legast, að Össur í Kampholti hafi gefið leysingja sínum iand? An efa
þar, sem sjálfum honum var bagaminst, þar sem honum var óhægast
að nota að heiman og örðugast að verja fyrir ágangi af nágrönnum. Nú
er líklegast, að Össur hafi numið land þvert yfir frá Hraunslæk til Þjórs-
ár, en að Neistastaða- og Vælugerðis-lönd hafi takmarkað landnám hans
að framanverðu. Sá hluti landnámsins, sem austur við Þjórsá liggur, hefir
þá verið fjarst honum og er þar spilda nokkur, sem eigi sést frá Kamp-
holti, en Iiggur beint við, að þangað gengi fénaður úr Vælugerðislandi.
Hafi Össur gefið Böðvari þar land, sem sennilegt er, þá kernur það
heirn við ætlun Einars um víðiskóginn. Landeign Böðvars hefir þá verið
meira eða minna af því landi sem nú tilheyrir jörðinni Urriðafossi. Eigi
hygg eg samt, að Böðvarstóftir hafi verið þar, sem nú er bærinn Urriða-
foss, því af Luidn. má ráða, að þá er hún var rituð, hafi Böðvarstóftir
verið til sem örnefni. En Urriðafoss er varla svo seint bygður. Við
þennan bæ er Fosslækur kendur. Stendiir bærinn í hraunbrún austan við
lækinn, þar sem hann fellur f Þjórsá. Skamt upp með læknum að utan-
verðu er hæð, sem gengur þaðan til útsuðurs og beygíst að Þjórsá fyrir
utan lægð þá, er Leynir heitir. Frá bænum Urriðafossi blasir austurbrekka
hæðarinnar við, og felur hæðin útsýni þaðan í þá átt. Hæðin er kölluð
»Fossvirki«, og oft að eins »Virk.ið«. Næst læknum endar hæðin í mjó-
um klapparási, sem er kallaður »Virkishornið«. Þar er varða, sem heitir
»Virkisvarða«. Hún virðist hlaðin ofan á fornt, hálfhrunið mannvirki;
það er af grjóti, en þó grasgróið neðantil. Ummál þess er hér um bil 12
faðmar. Má geta til, að það sé leifar af virki (eða vígi), sem 1 eða 2
menn hafa ætlað að verjast í, ef á lægi. Geti þá hæðin verið nefnd eftir
þvi virki — því varla mun hún kölluð »virki« fyrir það, að hún felur
útsýni. —• Það er nú kunnugt, að Böðvar gat átt ófriðar von, og því eigi
ólíklegt, að hann hafi ætlað sér vígi til varnar. Sé nú Virkisvarðan leifar
af virki hans, þá hlýtur bær hans að hafa verið þar nærri. En þess sjást
eigi þekkjanleg merki. Vegur hefir legið eftir »Virkinu« endilöngu og'