Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1900, Side 32

32
Um kenningarnöfn Þórðar godtla 05; Ólafs pá.
Svo segir i Laxdælu, 16. kap.: »Höskuldr gaf honum (Olaíi)
kenningarnafn ok kallaði pá. Þat nafn festist við hann«. Þetta kenning-
arnafn hefir mörgum þótt undariegt, og eigi þózt vita, hvaða merkingu
það befði, eða hvaða tilefni það hefði getað verið, sem til þess hefði
dregið, að faðir hans valdi honum slíkt kenningarnafn. Það ’er þó varla
hægt að liugsa sér kenningarnafn, er bæði sé tilefnislaust og merkingar-
laust, og rnunu þess naumast dæmi í sögum vorum. En nafnið pá er
svo fágætt, að sérstök tildrög hafa orðið að liggja til þess; og þar eð
upphafsstafur þess er p, þá bendir það til þess að orðið hafi útlendan
uppruna. Eleyrt hefi eg ýmsa segja þá ætlun sína, að y>pá« sé sama sem
pájugl, og eigi að tákna fegurð Oiafs og skart hans. Það er nú góðra
gjalda verð skýring; en ekki þykir mér hún þó sem líklegust. Fyrst ef-
ast eg rnjög um, að Höskuldur hafi þekt páfugl; hann fór eigi svo langt
suður á bóginn í utanför sinni, að líklegt megi þykja, að hann hafi séð
hann. Hitt kann fremur að vera, að hann hafi heyrt hans getið; en varla
kemur til mála, að páfugl hafi verið svo orðlagður á Islandi, að Höskuld-
ur hafi getað álitið það frægðarauka fyrir son sinn, að vera kendur við
hann. Og þó Höskuldur hefði þekt páfugl, þá get eg naumast ætlað, að
hann hafi álitið fegurð hans samsvara svo vel fegurð sonar síns, að á-
stæða væri til að velja honum nafn fuglsins fyrir kenningarnafn. Og sízt
hygg eg, að hann hefði getað álitið, að líkingin lægi svo í augum uppi,
að merking kenningarnafnsins yrði mönnum alment ljós, — og án þess
var það tilgangslaust. En til þess er líkingin nokkuð langt sótt. Heyrt
hefi eg suma segja, að sagan sjálf bendi til þessarar skýringar, þar eð hún
er nýbúin að lýsa fegurð Olafs, þegar hún segir frá kenningarnafni hans.
En þar í milli hleypir hún þó inn klausu, sem ekkert kemur því máli
við, og af þvi sést, að söguritarinn hefir ekki haft það í huga, að setja
kenningarnafnið í samband við fegurðarlýsinguna. Það hefði hann þó án
efa gert, ef hann hefði heyrt getið um samband þar á milli. Og hægt
hefði hann átt með það, því klausuna mátti eins vel geyma, þangað til
búið var að segja frá kenningarnafninu.
Þrátt fyrir þetta er mögulegt, að skýringin sé rétt; því skal eg ekki
neita. Og við hana yrði að sitja, ef enga aðra væri að finna. En mér
hefir komið önnur skýring í hug, sem mér þykir líklegri. Set eg hana
hér fram, svo skynberandi rnenn geti sagt álit sitt um hana:
Olafur ólst upp frá 7. ári til frumvaxta-aldurs hjá Þórði godda á
Goddastöðum. Þórður hygg eg að hafi verið kristinn að meira eða
minna leytt. Hann var auðugur vel, og ætla eg hann hafa verið í kaup-
ferðum framan af, þangað til hann þóttist nógu efnaður til að kaupa jörð
og reisa bú; hann var barnlaus og kona hans ekki ánægð með hann, því