Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1900, Page 36

Um höfðaletur.
Þá var eg barn að aldri, er eg sá fyrst höjðaletur. Amma mín átti
útskorinn prjónastokk, sem aíi minn hafði smíðað handa fyrri konu sinni,
Járngerði Jónsdóttur, og skorið naín hennar á lokið. Móðir mín átti og
prjónastokk, er nafn hennar var skorið á lokið. Hún kendi mér að lesa
þetta letur, og sagði mér, að það væri kallað höjðaletur. Hvers vegna
það var kallað svo, vissi hún ekki með vissu, en hélt, eða hafði jafnvel
heyrt, að það væri af þvi, að »leggirnir» á stöfunum hefðu »höfuð« á
endunum.
Snemma sá eg einnig höjðaletur á spónsköftum. Þó var það ein-
kurí á eldri spónum. Nýrri spænir, þeir er þá tíðkuðust í minni sveit
og þar í grend, voru flestir með sérstöku letri, sem kallað var.spónaletur,
og var það allfrábrugðið höfðaletri. Frábrugðnastir voru stafirnir: a, m, n,
og u, enda man eg bezt eftir þeim. En í þeim orðum, sem grafin voru
á spæni þá, er eg sá, komu stafir stafrófsins ekki nærri allir fyrir, og get
eg því ekkert um það sagt og veit ekki einu sinni, hvort til hefir verið
fullkomið stafrof af því letri. Einkum tíðkuðu það frægir spónasmiðir,
sem uppi voru í Rangárvallasýslu á yngri árum mínum, og var snilling-
urinn Jón bóndi Þorsteinsson á Yindási í Landsveit fremstur þeirra. A
siðari árum sínum voru þeir þó farnir að slá slöku við Þetta letur, en
grófu á spónsköftin ýmist ártalið eða Jangamark eiganda með stórum lat-
ínustöfum. Eftir þeirra dag veit eg ekki af neinum, er þetta letur hafi
grafið, og er nú nokkuð langt síðan eg hefi séð það. Höjðaletur á spón-
sköftum fór þá aftur að tiðkast í minni sveit, því að Asmundur bóndi
Benediktsson, sem fluttist þangað (að Haga i Gnúpverjahreppi) úr Þingeyj-
sýslu 1870, smíðar enn spæni með því letri. En yfir höfuð er spóna-
smíði nú að leggjast niður, því matskeiðar fást svo ódýrar í verzlununum,
að menn standa sig eigi við að smiða spæni fyrir jafn-lágt verð.
Þá er eg fór að róa út, kyntist eg ýmsum mönnum, sem hagir