Lögberg-Heimskringla - 19.12.1963, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 19. DESEMBER 1963
Á jólaföstu
Framhald frá bls. 1.
eskju, og má (þá ætla, að jóla-
hald hafi tekið að öðlast eitt-
hvað af yfirbragði kristinnar
hátíðar. Samt er ekki fyrir
það að synja, að Islendingar
voru og hafa alltaf verið fast-
heldnir á fomeskju ýmiss
konar. Kemur þetta ekki sízt
fram í íslenzkum þjóðsögum,
sem látnar eru gerast um jól
og enn eru vinsælar meðal
allra þeirra íslendinga, sem
læsir eru á móðurmál sitt. I
áðurgreindum þjóðsögum er
kristinni jólahelgi skipað
töluvert rúm, en að baki henn-
ar hillir undir þau öfl, sem
eru í ætt við skammdegið og
þá vinda, sem fara um norður-
slóð. Hér er sýnilega um að
ræða heiðinn menningararf,
sem er í innsta eðli furðu-
lega blendinn og hefir að
geyma hvort tveggja í senn
afl hins illa og frækorn þess
góða.
Af tröllkonunni, sem nem-
ur brott smalamenn Guð-
mundar á Silfrúnarstöðum
h v e r t aðfangadagskvöld,
stendur mikill háski. Engu að
síður er það á færi hinna
gæfumeiri manna eins og Sig-
urðar smalamanns að leysa úr
læðingi hinar göfugri eigind-
ir, sem búa nær hjarta tröll-
kvendinu.
Nátttröllið, sem guðar á
glugga á aðfangadagskvöld
jóla, eftir að kirkjufólk er
komið í hvarf, býr yfir þeim
ógnarmætti að geta firrt
mennska menn bæði ráði og
rænu með einu saman augna-
tilliti. Engu að síður hefir
þessi vágestur slíka ást á fjör-
eggi íslenzkrar menningar,
sjálfri tungunni, að hann
gleymir sér við hrynjandi
Ijóðsins, þangað til dagur
ljómar í austri, en þá er allt
um seinan.
Hamrammir útilegumenn
liggja í leyni bak við hól eða
tóft að bíða þess, að heima-
fólk haldi af stað til aftan-
söngs, en þá er ekki beðið boð-
anna, heldur knýja þeir dyra
heldur ómjúklega og nema
bóndadóttur, sem sett var til
að gæta húsa, á brott með sér.
Ytra borð þessara manna er
álagahamurinn. Hið innra býr
manngöfgin eins og fram kem-
ur í fylling tímans. Sama má
segja um Hildi álfakonu, sem
fer gandreið á forvitnum
vinnumanni á álfheima á
sjálfa jólanóttina.
I jólasögum þeim, sem að
framan getur, er sem eigist
við náttmyrkur og dagrenn-
ing, og reynslan hefir sannað
okkur, að dagrenningin sigrar
nóttina að lokum. Þannig er
það oftsinnis í sögunum, og
þessar og þvílíkar voru hug-
renningar fólks, sem á jóla-
föstunni . bjó við mikið
skammdegismyrkur og átti fá
Ijós til þess að eyða því.
Hátíðarhald á jólum hefir
sennilega ekki tekið miklum
stakkaskiptum á íslandi frá
Siðaskiptum og fram yfir síð-
ustu aldamót, þegar bæjar-
menningar og nokkurrar vel-
megunar tók að ,gæta í land-
inu. Jólaminningar hinna
elztu í hópi innfæddra íslend-
fnga eru undantekningarlítið
bundnar sveitinni, og sams
konar minningar eiga einnig
þeir, sem muna jól í íslenzkri
sveit á fjórða tug þessarar
aldar, en jafnvel þá fór því
fjarri, að nútíðin væri búin
að leggja undir sig öll héruð
á Islandi.
Á fjórða tug aldarinnar
hrjáði vega-, • nitvarps- og
símaleysi ennþá margar sveit-
ir í landinu. Jólin komu samt,
og ósjaldan var þeim heilsað
af þeim yngstu sem væru þau
eins konar persónugervingur,
er færi fótgangandi milli
landsfjórðunga og héraða.
Þannig trúðu sumir Skag-
firðingar því, að fyrst sæist
til jólanna á Vatnsskarði.
Á þeim tímum, sem hér um
ræðir, hygg ég, að jólagjafir
hafi átt sér náttúrulegri upp-
runa en nú, enda voru jóla-
sveinar þá oft fremur þiggj-
endur heldur en gefendur,
eins og nöfn þeirra báru með
sér.
Kirkjugöngur tíðkuðust ó-
víða í íslenzkum sveitum á
sjálft aðfangadagskvöld. Hins
vegar lá það orð á, að ýmsar
kirkjur væru betur sóttar
fyrsta og annan dag jóla en
endranær.
Barnasamkomur voru víða
haldnar í sveitum um jóla-
leytið við hinar erfiðustu að-
stæður. Fór margur á þá
mannfundi vafinn innan í
hlýjan vaðmálssekk, þegar
færð var talin of þung lítt
hörðnuðum barnsfótum.
Barnaskemmtanir hófust
venjulega snemma kvölds og
þeim lauk ekki fyrr en liðið
var á nótt. Þær vpru með
miklum menningarbrag, hvort
tveggja í senn fræðandi og
skemmtandi. Daginn eftir
slíka vöku’var margur barns-
kollurinn æði úfinn og úrillur,
en glóð endurminninganna
kulnaði þó ekki. Vegna fólks-
fæðar hafa skemmtanir þess-
ar nú víða lagzt af í íslenzk-
um sveitum, og er að þeim
hin mesta eftirsjá.
Þegar útvarpið kom til sög-
unnar, þótti það heldur en
ekki nýjung í jólahaldi í sveit-
um.
Undirritaður mun að lík-
indum seint gleyma jólaboði,
sem efnt var til í Brimnesi í
Viðvíkursveit skömmu fyrir.
upphaf heimstyrjaldarinnar
síðari. Brimnesbændur höfðu
þá nýlega orðið fyrstir út-
sveitarmanna til að eignast
útvarp, og buðu þeir nú
grönnum til sín á jóladag að
hlýða messu, sem fólk sagði,
að ætti upptök sín í Dóm-
kirkjunni í Reykjavík. Undir-
ritaður var meðal boðsgesta,
en þegar á hólminn var kom-
ið, bilaði kjarkur hans svo
gjörsamlegaj að gestgjafi varð
að taka hann undir handlegg
sér og fara með hann á af-
vikinn stað, þar sem ekki
heyrðist í áðurnefndu galdra-
tæki. Þar settust tveir menn
að spilum, annar fjögra ára,
en hinn fimmtugur, og spil-
uðu þeir lönguvitleysu um
kvöldið óhultir fyrir tækni
nútímans, m e ð a n hinir
þroskameiri meðal boðsgesta
hlýddu útvarpsmessu frá
R e y k j a v í k . Undirritaður
hugði um skeið, að báðir hefðu
spilamennirnir verið jafn-
hræddir umrætt kvöld og því
jafnfegnir að komast í spila-
mennskuna, en sennilega hef-
ir sú skoðun ekki verið á rök-
um reist.
Síðustu tvo áratugina hefir
jólahald á íslandi tekið mikl-
um stakkaskiptum. Meiri
hluti þjóðarinnar hefir sópazt
af útkjálkunum og fært bú
sín í þéttbýlið í landnámi
Ingólfs Arnarsonar og tendrar
þar sín ljós í skammdeginu
við vatnsorku Sogsins. í svip
íslenzkra jólasveina er ekkert
lengur, sem minnir á menn-
ingararf frá heiðnum forfeðr-
uin. Hins vegar má greina í
andlitsfalli þeirra þær rúpir,
sem fjármálaáhyggjur við-
skiptalífsins eru furðufljótar
að rísta skjólstæðingum sín-
um.
íslenzk jól eru ekki lengur
skammdegishátíð birtusnauðr-
ar þjóðar á norðlægu eylandi,
heldur stórhátíð með ljósa-
dýrð eins og í París, New York
og Winnipeg. Sveitajólin
munu þó enn lifa um skeið í
minningum þess fólks, sem
fyrst leit dagsins ljós á landi
feðranna, áður en það komst
inn í hringiðu tuttugustu ald-
arinnar. Slíkt fólk getur látið
sér það í léttu rúmi liggja,
hvort það fæddist inn í þenn-
an heim á fjórða tug aldar-
innar, sem er að líða, eða þá
einhverntíma á miðöld. Minn-
ingar þess eru eins og þjóð-
sögurnar um jólin. Það er eins
og þær hafi þegið eitthvað af
öllum jólahátíðum frá upp-
hafi landsbyggðarinnar til
þess dags, er allsnægtanna
tók að gæta og jólahaldið
glataði að fullu sambandinu
við forneskjuleg ævintýri
norðurhjarans.
Haraldur Bessason.
ROSE THEATRE
SARGENT al ARLINGTON
COMING SOON
ROMY SCHNEIDER
and
KARL BOEHN
in
FOREVER MY LOVE
— O —
Slarling December 26lh for
one week
INNILEGAR JÓLA- OG NYÁRSÓSKIR
til okkar íslenzku vina og viðskiptamanna
Thorvaldson Nursing Homes Limited
5 AND 7 MAYFAIR PLACE — WINNIPEG 13, MAN.
''A Complete Nursing Service"
• Competenl R.N.'s ond Stoff
• Voriety of Accommodotion
• Friendly Home-like Atmosphere
• Lorge, Comfortoble Words ond Doy Room
MRS. T. R. (LIUA) THORVALDSON, Matron
PHONE GRover 5-4574
Centrolly Locoted
Reasonoble Rotes
KXJtSlkSi: