Alþýðublaðið - 15.11.1964, Qupperneq 3

IIM VONINA
||fILLlAM HEINESEN átti víst
að verða heiðuirsgestur Blaða
maunafélags íslands í samkvæmi
þess i tærkvöldi, pressuballinu svo
köliuðu. Ekkeirt varð úr þeirri
ráðagerð, og er samgönguleysi
við Færeyjar kennt um. Það er
treyndar ekki hægt að skreppa í
skyndiheimsókn um eina helgi
milli þessara nágrannalanda —
eins og menn geta' brugðið sér
héðan til Lundúna eða New York
eða Parísar. Svona geta frændur
og nágrannar verið einangraðir
nú á dögum. Orðstír Heinesens
liefur samt löngu borizt hingað;
bækur hans ýmsar eru kunnar
og vinsælar hér á landi; mér er
|sagt að nýja sagan hans hafi
verið rifin út í • bókaverzlunum
þegar hún bairst. En leið. Heine-
sens hingað, eins og líka annað,
lá um Danmörku; eins og aðrir
þekkjum við hann sem danskan
rithöfund; en hann mun nú tal-
inii með fremstu höfundum þar
í landi. Færeyskar bókmenntir
á færeysku þekkjum við hins veg-
ar varla nema af lauslegri af-
spurn.
Heinesen komst sem sagt ekki
í heimsóknina hingað — í bili.
En það er vonandi að við fáum
að sjá hann seinna í vetur; eða
er ekki rétt að þá eigi að úthluta
hér bókmenntaverðlaunum Norð-
urlandaráðs? Nú sendi hann
blaðamönnum í sárabætur kvæði
sitt Við andlát Einars Benedikts-
sonar, færeyska gerð þess, eldri |
en dönsku gerðina sem prentuð
er I ljóðum hans Hymne ogr
Harmsang. Kvæðið er prentað
hér á síðunni; en Helga Valtýs-
dóttir leikkona las veizlugestum
það í gærkvöldi. Ég veit ekki par
um það hvernig háttað var kunn-
ingsskap þeirra Heinesens og
Einars Benediktssonar. Kannski
hafa þeir kynnzt eitthvað á Hafn-
arárum Einars; liklega hafa þeir
einhverju sinni orðið samskipa
milli' landa. Tii þess bendir, að
EFTIR
ÓLAF JÓN5S0N
minnsta kosti, ein smásaga Heine
sens þar sem Einar Benedikts-
son kemur meira en lítið við sögu,
og kvæði hans Útsær. Jómfrú-
fæðingin heitir sagan og stendur
í Gamaliels Besættelse, síðasta
smásagnasafni Heinesens. Ég man
ekki eftir snjallari lýsingu Ein-
ars en í þessari sögu, og kvæð-
inu; né fallegri ósk íslendingum
og skáldi þeirra en í kvæðalokin:
At godhed, vrede, háb og trods
má blomstre som ukuelig
duftende timian
altid, altid
pá denne klippe i havet!
DEYÐIEINARS BENEDIKTSSONAR
í landsynningri bragrd
av setandi sól
gjógmum sjórok og brim.
I útnyrðingi tær oydnu heiðar —
lvans koldu eiturvptn,
tregans alsamt goysandi guva.
Syndraður standi eg sjálvur
har myrkur rópar til myrkurs.
Ver heilsaður í mínum undirgangstíma,
dólski, valdfýsni Leviathan,
tú Mammon, Báalf Jahve!
Brátt skal eg í frpi skoða
freku týnaraeygu tíni
dlmmast burtur í frumniðuni
haðani tú komst!
Verið lieilsað á gravarbakka mínum,
tit gentur og drcingir á foldum!
Veri tað seinasta ynski mítt
at tit varðveita ungu kroppar tykkara.
har upphavsins aldubrot alsamt sjóða,
hábærsligari enn Atlandshavið!
at tit varðveita Ijósið í sál tykkara
og orðanna ciggiligu skaparamegi
og harðvunnu brandaroddar!
At góðsemja, vreiði, vón og treiskni
má blóma eins og angandi broðber
altíð og stund
á hesum liavsins klcttum!
WILLIAM HEINESEN
eins og segiy í dönsku gerð kvæð-
isins. Það er oft eins og íslend-
ingar, sem fjalla um Einar Bene-
diktsson, hvort heldur eru fræði-
menn eða skáldf standi of nærri
honum, fái ekki skyggnt nema ein
hvem einn þátt hans í senn. Lít- ■
um bara á Benediktsen sýslu-
mann í Paradísarheimt! En lýs-
ing Heinesens rúmar Einar all-
anf skáldið og heimsmanninn.
||ERK Williams Heinesens heysra
til dönskum bókmenntum,
segir Sven Möller Kristensen í
bókmenntasögu sinni, þar sem
þeirra Gunnars Gunnarssonar og
Guðmundar Kambans, til dæm-
is, er að engu getið, — en án
annars rökstuðnings en hann
skrifi á dönsku. Kristensen skipar
honum í sveit með nokkrum ljóð-
skáldum sem ruddu sér rúm upp
úr miðjum þriðja áratugnum; þá
kvað við nýjan lífstón í dönskum
bókmenntum milli heimsstyrjald-
ar og kreppu. Önnur skáld sem
hann nefnir í sömu svifum eru
Per Lange og Poul la Cour.
Heinesen, sem er fæddur árið
1900, byrjaði sem sagt með nokkr-
um ljóðabókum; ein þeirra nefn-
ist Höbjergning ved Havet; það
hefur mér ævinlega þótt sérlega
heinesenskt bókarheiti. Svið þess
ara ljóða er færeyskt landslag,
naktar kletteyjar undir háum
stjörnum, blásandi - vindi, hafið
ævinlega nærri. En Ijóðagerðin
entist'Heinesen ekki ti& lengdar;
upprunalegur sögumannshæfi-
leiki hans beindi honum fljótlega
áleiðis til skáldsögunnar; sú
fyrsta kom út 1934. Og það er lík-
legt að heimskreppan hafi haft
mótandi áhrif á lífsskoðun hans.
Arið 1938 kom út sagan um
Nóatún, saga um færeyska ein-
yrkja og frumbýlinga, um sigur-
sæla lífsbaráttu í Dauðsmanns-
dal. En eftir styrjöldina skrlfaði
Heinesen Den sorte Gryde sem
er rammasta þjóðfélagsádeila,
gerist á stríðsárunum í Færeyj-
um þar sem trúhræsnandi brask-
arar í landi sópa upp auði,
kaupa hann við lífi sjómannanna
á íslandsmiðum. Þessa sögu tel-
ur Sven Möller Kristensen ein-
hverja þá markverðustu í dönsk-
um eftirstríðsbókmenntum.
Og svo koma sögurnar frá Fær-
'eyjum í gamla daga, líklega eig-
in æskutíð Heinesens í upphafi
aldarinnar, De fortabte Spille-
mænd (sem á íslenzku var kölluð
Slagur vindhörpunnar) og Moder
Syvstjeme og smásögurnar, Det
fortryllede Lys (sem líka hefur
verið þýdd) og Gamaliels Besæt-
telse. En ljóð hefur Heinesen ekki
birt á þessum tíma nema Hymne
og Harmsang, sem áður var
nefnd — þar sem kannski eru
sum beztu ljóð hans. Færeyjar og
umheimurinn mætast I þessum
ljóðum, skáldið sér heim og of
heima. Þar er heimkynni lians á
jörðinni, heimkoman til Fspreyja,
til minninganna:
Sá' er jeg hjemme igen. ;
Mælken smager af hö og törverög.
Kedlen syder sagligt over ilden.
Udenfor synger
ubegribeligt mange millioner
tons vand.
Og þar er heimsendir kjarnorku-
aldar, og gerist í Lundúnum of-
boð venjulegt fimmtudagskvöld;
— Hvor pokker bliver den bus
dog af?
Váde ventende gaber utálmodigt.
Sá omsider kommer den,
duvende trygt gennem
stövregnen
(Netop da skete det.
Det skyldtes vistnok en teknisk
fejl.
Det gjorde ikke særiig ondt.
De gabende fik ikke deres kæber
pá plads.
Bussen fortsatte roligt ind i
intetheden.)
ET GODE HÁB heitir síðasta
skáldsagá William Heinesens
og kom út í haust. Einnig þetta
heiti er heinesenskt; vonglöð, lífs-
glöð bjartsýnin auðkennir ein-
mitt verk hans, þau snúast öll um
vonina góðu, gleðina að lifa.
Næmt skyn hans á mannlegan
breyskleik og misferii, samúð
hans með smælingjum, gerir hann
sjaldnast að vandlætara; vand-
læting hans byrgir lionum aldrei
gamanskynið, mannlegan skiln-
ing, umburðarlyndi.
Sagan gerist á 17du öld, lögð í
munn vellærðnm magister Peder
Börresen, uppflosnuðum fyrir
drykkjuskap, sem er settur niður
í prestsembætti í Höfninni í Fær-
ey. Uppistaðan í sögunni er
barátta hans fyrir réttlæti til
handa voluðum húsgangslýð
Hafnarinnar sem býr undir refsi-
vendi danskra kaupmanna og
embættismanna, við fyrirljtning
eyjabændanna. En atburðalýsing
sögunnar segir minnst um þann
litríka og fjölskrúðuga vef sem
þar er sleginn; hún er uppmálun
fjölbreytilegs mannlífs í ótrúlega
lifandi nálægð; frásögnin býr í
senn yfir dramatískri spennu,
sálrænu innsæi, tröllauknu skopi.
Einhver kann að muna eftir þjóð
sagnamyndum Heinesens sem hér
voru á færeysku myndlistarsýn-
ingunni um árið. Og oft má
greina sama mót á orðlist hans;
þar er ýkt, fjarstæðufull stíl-
færsla mannlegs lífs, — en ævin-
lega í réttri fjarvídd, ævinlega í
réttu jafnvægi skops, samúðar,
skilnings, ævinlega sannlega lif-
andi.
Liklega er Det gode Háb mesta
átak Heinesens í skáldsagnagerð
til þessa; sagan er episkt stór-
virki. Þar nýtur sín sagnamaður-
inn, skröksmiðurinn í Heinesen,
og í senn er sagan tilraun til víð*
tækrar þjóðlýsingar.
1 Danmörku hefur sögunni ver-
ið tekið með fögnuði og nokkurn
veginn einróma lofstír. Málfars-
tök Heinesens í sögunni vekja að-
dáun. Og með henni skipar hann
sér undir gamalgróna sagnahefð:
formlega er sagan skyld verkum
eftir jafnólíka höfunda og Steen
Steensen Blicher, Gunnar Gunn-
arsson, Martin A. Hansen og
gætu fróðir menn -víst rakið
skyldleika víðar.
En óneitanlega finnur lesandi
með köflum fyrir átakinu; sagan
er varla gædd sama áreynslu-
lausa þokka og minningasögur
hans, sem ég leyfi mér að kalla
svo; það er með köflum eins og
mannlíf sögunnar sé þvingað í
farveg. Ég held hijn festist betur
í minni sem uppmáluð mynd en
sem dramatísk heild með upphafi,
Framhald á síðu 4 .
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 15. nóv. 1964 3