Alþýðublaðið - 31.01.1965, Side 3

Peter Hallberg dósent við há-
skólann í Gautaborg skrifar nú
nýlega kjallaragrein í Svenska
Dagbladet og andmælir þar grein
sem Knut Ahnlund hafði skrifað
í sama blað fjórða jan. sl.
Peter víkur fyrst og fremst að
röksemdafærslu Ahnlunds og tel
lur hana bera keim af mælsku-
list. Ahnlund hafijginið við öllum
staðhæfingum Handritanefndar-
innar án þess að vega þau mót
trök, sem þyngst væru á metun
lum.
Hallberg tekur fyrst fyrir þá
staðhæfingu Ahnlunds, að hand-
ritamálið hafi verið knúið í skynd
ingu í gegn um danska þingið
og segir í því sambandi( að Danir
hafi haft nægan umhugsunar-
itíma. 'Handiritamálið Iiafi verið
á döfinni allt frá þeim tíma er
ísland varð lýðveldi 1944. Hins
vegar hafi danskur almúgi og
stúdentar ekki tekið neina af-
istöðu í málinu fyrr en umræð
ur um handritamálið hafi verið
komnar á lokastig.
Skýringuna á viðbrögðum alls
Þorra almennings telur Hallberg
vera þá, að þarna hafi danskir
eygt tækifæri til þess að ná sér
niðri á sínum forna bandaiags-
ríki, íslandi.
Hallberg víkur síðan nokkrum
orðum að kafla þeim í grein Ahn
lunds, þar sem Ahnlund skýrir
frá mótmælagöngum stúdenta,
þar sem þeir báru spjöld, sem á
voru letruð þessi orð: ,,Eigum við
íslandi skuld að gjalda?" Orsak
ir þessa telur Hallberg vera þær
ilanir beri enn nokkurn 'kala
til íslendinga vegna sambands-
slitana 1944. Staðreyndin só aft
Ur á móti sú, að íslendingar
hafi aðeins fært sér í nyt heim
ild frá sáttmájanum 1918. vDön-
um hættí til þess að líta á-þetta
sem iagabrot,- En. á íalatndi 4iafi
rr)emu ætíð haft r húgaj 'áð unnt
værj að segja samningunum 'upp
eftir 25- ár. Og ístenzka lýðveidið
ha’fi þvf verið stofnað á lagaleg ■
um grundvelli.
„Eigum við tslandi skuld að
gjalda?" spyr Hallberg og rekur
hörmungartímabil Einokunarverzl-
unarinnar á íslandi, og segir hann
að sú verzlun hafi sogið merg-
inn -úr efnahagslifi þjóðarmnar
Hallberg tekur jafnvel svo sterkt
til orða, að segja að þetta sé
einn svartasti bletturinn í sögu
Norðurlanda. Og' einmitt á þess
um tíma hafi handritunum ver
ið sópað til Danmerkur. K'aup-
mannahöfn hafi þá verið höfuð
borg íslands; þar hafi lærdóms
iðkun íslendinga farið fram, þar
sem encin aðstaða til fræðiiðk
ana hafi verið f bessari merg-
sognu dönsku nýlendu, en nú
sé sú að taða fyrir hendi.
Hallberg vitnar síðan í velmet
inn danskan frspðimann, Henning
Krabbe, sem skrifað hafi í Berling
í des. sl. þar segir Krabbe, að
Danmörk sé rík af fornminjum,
Danir eiga gamlar kirkjur, forn
ar hallir og gömul ‘hús í forn-
frægum borgum. En íslendingar
eigi alla sína mennlngararfleifð
í einu herbergi í Kaupmannahöfn
Krabbe segir einnig að einn af
hverjum hundrað af íbúum Dan-
merkur skilji það, mát, sem hand
ritin eim rituð á, og áður en hand
ritamálið komst á hvers manns
varir, voru mjög fáir, sem vissu,
um hvað var verið að ræða. Allt
öðru máli gegnir um íslendinga.
Þar hafi níu af hverjum tíu íbú
anna lesið sögur þær, sem liggja
í handriti í Kaupmannahöfn.
Krabbe minnist einnig hve á-
gætlega íslenzkt ritmál hefur
geymzt um aldir; þess vegna geti
íslendingar lesið handritin án
teiljandi fyrirhafnar.
Þá drepur Krabbe á það, að
hvergi í veröldinni séu jafnmarg
ir læsir. Og flestar rannsóknir
íslendinga á bókmennta sviðinu
beinist að þessum fornu sögum;
þær séu >-á grundvöllur, sem ís-
lenzk nútímamenning sé reist á.
Það sem Hómer sé Grikkjum,
Oehlenschlager og Kirkegaard
Dönum, séu íslendingasögur ís-
lenzkri þjóð og menningu. Og ó-
metanlegur sé sá skerfur, sem
íslendingar hafi lagt evrópskri
menningu. Þe~s vegna sé ekkert
eðlilegra, ekkert sjálfsagðara, en
handritin séu á íslandi, þar sem
þau hafa gildi í lifandi menningu
þjóðarinnar.
■•Hahberg ræðlr sfðan fram og
aftur öll þau rök; sem mæla með
þvi að handritin verði afhent ís-
lendingum. Hann ræðir þá
hræðslu sem gripið hafi um sig
‘meSal.bókmenntamanna er haldið
var fram að Ís3endingar ættu ekki
uægiiegt og gott bóksafn tlil þess
aff ‘anna't rannsóknÍT á sögunum. j
Hann víkur nokkrtim orðum að
'lagahliff málsins og skýrir frá
þeh-ri staffreynd, hversu illa hafi
verið búið að isl. handitum allt
til þess tíma, er handritamálið
komst á hvers manns varir. Hann
bætir þar við þeirri athugasemd
að betur hefði mátt búa að fsl.
handritunura, þeim verðmætum
sem Ahnlimd kallaði „Dýrmæt-
asta bóka-afn á Norðurlöndum.“
En v^ieamesti þáttur í rök-
semdarfæ-slu Hallberg er þó eft
ir. Hann vitnar i kjallarerein, sem
Jón Heiffron skrifaði 1950 í Pol;
itiken. bar sem taldar eru uop
bær útgífur sem gerðar hafi ver
ið á bandr]tunum. Listinn nær
yfir 40 bandrlt. en af þeim voru
gefnar úf 35 pf íslendingum siálf
um. 1 út« vefin út af Norðmanni
og tsiendingi sameiginlega. 1 af
Norffmn-ei 2 af Englendingum,
1 af Hoil°ndingi. Og þó svo
miðað við blaðsíðutal, verður
þáttur íslendinga mestur. Jón
Helgason bætir enn fremur við
að auk þess hafi á íslandi ver-
ið gefin út verk, sem styðjast
að öllu leyti við textaútgáfur
Árnanefndar.
Það er augljóst, segir Hallberg,
að umhyggja Dana fyrir handrit
PETER HALLBERG
unum hefur aukizt mjög vegna
frumvarpsins um afhendingu
þeirra. Hallberg leggur það út
á þann veg, að eitthvað hljóti þeir
að hafa á samvizkunni vegna
gæzlu sinnar á þessum verffmæt
um. , .
Hér eftir sém hingað til hefur
hlutverk ísléndinga í útgáfustarf
seminni verið aðalhlutverk. Ahn
lund bendir á, að Handritanefnd
in hefði sagt sitthvað um þau
handrit, sem geymd séu í Reykja
vík. Ahnlund segir að þau séu
vanhirt og hafi lítt verið rann-
sökuð.
Hallberg hrekqjr þetta ræfki-
lega. Hann segir réttilega, að þau
handrit, sem geymd eru í Reykja
vík, séu flest frá 18. og 19. öld
og ómerk. Hann skýrir þó
frá því að oft hafi komið að not
um og mikið hafi verið unnið að
því að lagfæra og bæta þetta
handritasafn frá síðari öldum, og
Bum þau merkustu haffi veriið
gefin út.
„íslendinga skortir alla nauð-
sýnlega tækni til þess að gera
við og gefa út handrit“, hefur
Hallberg eftir Ahnlund. Og Hall
berg spyr, hvort mönnum sé ekki
ljós sú staðreynd, að ljósmynda
tækni íslendinga gefur tækni
annarra landa ekkert eftir, og
þótt Danir eigi nú yfir að skipa
ágætri viðgerðarstofu fyrir hand
ritin, þá sé íslendingum í lófa
ilagið að mennta sína menn í þeim
fræðum. Ahnlund gín líka við
þeirri staðhæfingu, að íslending
vanti gott bókasafn fæðllegra bóka
sem geti onðið hverýum þeim
manni, sem við bókmenntarann
sóknir fæst, að liði. Þetta hrekur
Hallberg og vitnar í ummæíli Jóns
Helgasonar er lúta að því að öll
sú vinna, sem lögð sé í textaút-
gáfur, sé einungi~ til aff bera sam
an handrit, finna skyldleika þeirra
innbyrðis og aldur. Útgefendur
handrlta þurfa sáfrtasjaldan aff
grípa til annarra bóka, nema þeg
ar am þýðingar er aff ræða. En
þegar um bókmenntalegar rann-
sóknir sé að ræða, þurfti vitaskuld
á miklu bókasafni að halda. En
slíkar rannsóknir komi han^rita
rannsóknunum ekkert við.
Þá ræðir Hallberg þá skoðun
Ahnlunds, að Kaupmannajiofn
liggi svo miðsvæðis, að hún sé
hentug miðstöð rannsókna á norr
æn fræði. Hallberg bendir á, að
viðhorfin séu nú önnur, vega-
lengdirnar hafi stytzt; sigli ' sé
oftar til íslands en ó tímum'. Ein
okunarverzlunarinnar, þ^gar
kaupskip fóru tvisvar á ári til
íslands. Englendingar og Ameríku
menn hafi alveg eins langt að
sækja til Kaupmannahafnar og
Reykjavíkur. Og Hallberg spyr
hvort fræðimönnum þyki ekki á-
kjósanlegast, að leggja stuiíd' á
íslenzk fræði, þar sem íslenzka
er töluð, er lifandi tungumáil;
En veigamesti þáttur í rök-
setndarfærslu Hallbergs eri þó
eftir. Hann ræðst gegn þpirri
staðhæfingu Ahnlunds að í Kíiup
mannahöfn séu sama'n koiWnir
færu'-tu vísindamenn á noptjæn
fræði. Hafberg bendir á, að jyið
Kaupmannahafnarháskóla sé að-
eins eitt prófessorsembætti í ís-
lenzkum fæðum og í Árhúsum
sé eitt kennar?embætti í vestur-
norrænum málum.
Og Hallberg bendip á, að síffan
1950 séu starfandi sjö kennarar
við Háskóla ístands. og flytji
þeir fjTinlestra um málfræði, sögu,
bókmenntir íslendinga. Þá skýrir
Hallberg frá því, aff Einar Ól.
Sveinsson hafi verið skipaffur for
stöðumaður Handritastofnunar-
lnnar og hans nafn sé þiekkt
um heim allan meðal þeirra vís-
indamanna, sem við norræn fræði
fást.
A8 lokum vitnar Hallberg I um
Framhaid á 10. siðu.
□ □ □ □ □
BIFREIÐUM hér á landi fjölg-
ar jafnt og þétt og eftir því sem
vegakerfiff batnar og verður
greiðfærara eykst umferffin um
þjóðvegi landsins. Þessvegna
verður ekki aðeins að kapp-
kosta, að þjóðvegirnir séu góð-
ir og auðfarnir, heldur og að
þeir séu vel og rækilega merkt-
ir einkum þó með tilliti til
hættustæða, þar sem þörf er að
sýna sérstaka aðgát.
Fyrir nokkrum árum var byr-
að merkja vegi hér með nýjum
samræmdum hættumerkjum af
ýmsum gerðum, sem bæði eru
öllum skiljanleg og sjást vel í
myrkri Þessu verki er enn ekki
lokið, enda mikið verk kostnaff-
arsamt.
Svo virffist þó, sem vegmerk-
ingamenn okkar hafi ekki lært
sínar lexíur nægjanlega vel því
víða er merkingum ábótavant,
þótt merki séu komin upp.
Megingalli merkinganna er
sá, að ökumaður hefur oft ekki
nægilegt svigrúm til að draga
úr hraða eða hemla alveg. Það
viU nefnilega brenna við að
hættumerkin séu nær fast viS
þann stað þar sem hættan leyn-
ist. Þetta getur orsakað alvar-
leg slys, og hefur ef til vill
gert það. Gefur það auga leið,
að þegar svona er í pottinn bú-
ið ná merírin ekki tilgangi sín-
um.
Eftir því sem vegakerfið batn
ar eykst ökuhraðinn á þjóðveg-
unum, og þó er auðvitað enn
nauðsynlegra en áður að öku-
mönnum gefist svigrúm til aff
forðast hættur.
Við erum því miður enn all-
langt á eftir grannþjóðum okk-
ar i þessum málum því enn
vantar ýmis merki á þjóðveg-
ina hér f kring um borgina. Til
dæmis væri einfalt að setja upp
lósmerki á Hafnarfjarðarveg
og Reykjanesbraut, sem værti
í tengslum við hitamæla og
sýndu varúðarmerki strax og
hitastig fellur mikið, að ísing
myndist. Þessi merki þyrftú
ekki að kosta offjár, en öku-
menn mundu áreiðanlega
kunna að meta þau.
WWIWHmWWWWMmWWWWWMIWIWiMtWWMHHMMMWWWtWWWWWMlMtMMi
ALÞÝÐUBLAÐI0
31. janúar 1965 3