Tölvumál - 01.04.1990, Page 17

Tölvumál Apríl 1990
Tölvuböl
graðhesta
Erindi Jónasar
Kristjánssonarfrá
ráðstefnu SÍ 26. janúar
1990.
(Ath: Greinin sem hér birtist er
talsvert stytt útgáfa af
erindiJónasar. AÚS)
Þrjár einkunnir í upphafi
Fyrir 83 árum eða árið 1906, var
byrjað að gefa einkunnir íslenzkum
stóðhestum og kynbótahryssum.
Hrossum, sem komust í ættbók, var
skipt í þrjá flokka, sem gáfu 1., 2.
og 3. verðlaun. Þriðju verðlaun
voru diplómatísk afgreiðsla fyrir
léleg hross, önnur verðlaun voru
fyrir nothæf hross til undaneldis og
fyrstu verðlaun fengu þau, sem talin
voru hafa kynbótagildi fyrir
framtíðina, -væru hrossaræktinni tíl
framdráttar.
Forsendur einkunnagjafarinnar voru
óáþreifanlegar, en ætlunin var að
bæta hrossastofninn í landinu, sem
jafngildir því sennilega að rækta
söluhæfari og dýrseldari hross.
Auðvitað voru þá og eru enn deildar
meiningar um, hvaða kostum
ættbókarfærð hross ættu að vera
búin, en þrískipting þeirra í 1., 2. og
3. verðlaun hafði í stórum dráttum
nothæft gildi, ef hún var ekki tekin
ofbókstaflega.
Fjórtán atriði upp á hálfan
og heilan
Rúmlega hálfri öld síðar, um 1959,
var farið að gefa nákvæmari
einkunnir. Búinn var tíl skali með
undireinkunnum frá 0 og upp í 10
og gefið í heilum og hálfum fyrir
fjórtán mismunandi atriði, sjö er
varða gerð eða byggingu hestsins og
önnur sjö er varða kosti hans eða
hæfileika.
Þessi fjórtán atriði voru talin
misjafnlega mikilvæg og höfðu því
misjafnt vægi í myndarlegu
reikningsdæmi, sem gaf niðurstöðu
í aðaleinkunn upp á hundraðasta
hluta úr stigi, þótt undireinkunnir
væru reiknaðar í heilum og hálfum.
Aðaleinkunnin gaf hestinum 1.
verðlaun, ef hún fór í 8,00 eða hærra
og 2. verðlaun, ef hún gaf honum
7,50 eða hærra. Lægri einkunn
þýddi úrkast.
Aftur þrjár einkunnir
Einkunnagjöf einstaklinga og
afkvæma var frá upphafi ýmsum
annmörkum háð, þótt hún væri að
vissu leyti framför, vegna aukins
aga á dómnefndum. Skal ég rekja
nokkra mikilvægustu annmarkana.
Smám saman færðust dómar í þann
farveg, að á ættbókarfærða
stóðhesta voru nær eingöngu
notaðar undireinkunnimar 7,5,8,0
og 8,5, það er að segja þrjár
einkunnir eins og raunar hafði
verið í upphafi aldarinnar. Úrkastið
fékk 7,5, nothæfu hrossin 8,0 og
kynbótahross framtíðarinnar 8,5,
það er að segja á hverju hinna
fjórtán sviða einkunnagjafarinnar.
Dreifing einkunna varð að lokum
sú, að í hverju hinna fjórtán atriða
fékk helmingur hrossanna 8,0 í
undireinkunn, fjórðungur fékk 8,5
og annar fjórðungur fékk 7,5. Aðrar
einkunnir hurfu að mestu. Núna
síðustu árin hefur einkunnin 9,0
verið notuð í 2% tílvika og
einkunnin 7,0 í 2% tilvika, en hærri
og lægri einkunnir hafa ekki sézt hjá
ættbókarfærðum stóðhestum ámm
saman. Tekið skal fram, að hér er
aðeins rætt um ættbókarfærða
stóðhesta fyrr og síðar. Ekki hefur
verið upplýst, hvaða einkunnir
fengu áður fyrr þeir sýndu
stóðhestar, sem ekki náðu ættbók.
Lausleg athugun mín frá í
fyrrasumar bendir til, að einkunnir
stóðhesta, sem nú ná ekki ættbók,
fylgi reglunni á þann hátt, að þær
séu hálfum lægri en hinna. Þannig
fá þeir hvergi 9,0 í einkunn og 8,5
tekur við sem sjaldgæf einkunn að
ofan.
Að neðan bætist einkunnin 6,5 við
sem sjaldgæf einkunn, í um eða
innan við 1% tilvika. Einkunnir
fallkandidatanna em því í 97%
tilvika þrjár, 7,0,7,5 og 8,0. í heild
má því segja, að einkunnaskalinn
fyrir alla stóðhesta, ættbókarfærðra
og fallinna, spanni fjórar einkunnir
núna eins og í gamla daga.
17