Tölvumál - 01.04.1993, Qupperneq 14

Apríl 1993
EES: Atvinnu- og búseturéttindi
Gunnar Sigurösson, félagsmálaráðuneyti
Með EES-samningnum verður
Island hluti af sameiginlegum
EES-vinnumarkaði. Á þessum
vinnumarkaðiereinstökumEES-
ríkjum bannað að mismuna ríkis-
borgurum aðildarríkjanna á
grundvelli ríkisborgararéttar með
löggjöf eða öðrum ákvæðum.
Samn ingurinn um Evrópskt efna-
hagssvæði felur m.a. í sér að
breyta þarf ákvæðum í lögum um
vinnumiðlun og lögum um starfs-
kjör launafólks o.fl., lögum um
atvinnuréttindi útlendinga og um
eftirlit með útlendingum sem
heyrir undir dómsmálaráðu-
neytið, þannig að sérreglur gildi
um þá erlendu ríkisborgara sem
samningurinn nær til. Þetla á
einkum við um ákvæði um
atvinnu- og dvalarleyfi þessara
einstaklinga og dvalarleyfi tjöl-
skyldna þeirra.
Atvinnuréttindi
Atvinnuréttur launafólks í öðrum
aðildarríkjum EES byggir fyrst
og fremst á 28. gr. EES-samn-
ingsins og er nánar útfærður með
margvíslegum reglugerðum og
tilskipunum einkurn þó reglugerð
Evrópubandalagsinsnr. 1612/68.
Búseturéttur launþegans og fjöl-
skyldu hans íeinhverju aðildarríki
er síðan bein afleiðing þess að
launþeginn fái vinnu í því ríki.
Búseturétt er einnig hægt að
öðlast með öðrum hætti eins og
t.d. sem sjálfstætt starfandi, sem
ellilífeyrisþegi eða sem náms-
maður. En undir öllum kringum-
stæðum er krafa um að fólk geti
framfleytt sér sjálft annað hvort
með vinnuframlagi sínu eða með
tekjum frá heimalandi sínu a.rn.k.
þangað til þeir hafa unnið til
atvinnuleysisbótaréttinda eða
annarraalmannatryggingaréttinda
í því landi sem þeir hafa starfað í.
Samkvæmt EES samningi munu
ríkisborgarar í EES ríkjum eiga
rétt, óháð lögheimili til að taka
við launuðu starfi og inna það af
hendi í samræmi við þær reglur
sem gilda um ráðningu innlendra
manna.
EES samningurinn þýðir að út-
lendingur getur komið hingað til
lands og dvalið í allt að 3 mánuði
til að leita að vinnu. Fái hann
starf á hann rétt á dvalarleyfi, ef
útlendingurinn fær ekki starf
verður hann að fara úr landi. Á
þeim tíma á hann aðeins rétt á
aðstoð vinnumiðlunar en t.d.
ekki félagslegri aðstoð. Hann á
almennt rétt á viðurkenningu
prófa sinna. Dvalarleyfi til fimm
ára þarf ekki að veita nema ljóst
sé að ráðningartíminn er lengur
en 12 mánuði.
Þetta er mikil breyting frá því
fyrirkomulagi sem nú tíðkast um
atvinnu útlendinga hér á landi, en
félagsmálaráðuneytið gefur
aldrei út atvinnuleyfi án þess að
leitað hafi verið umsagnar við-
komandi stéttarfélaga um það
hvort ekki sé hægt að útvega fólk
til slíkra starfa hér innan lands.
Um störf hjá opin-
berum stofnunum
í 4. tölul. 28. gr. EES-samningsins
er kveðið á um að ákvæði 28.
gr. eigi ekki við um störf í
opinberri þjónustu. Við gerð
Rómarsamningsins var upphaf-
lega litið svo á að þetta ætti við
um öll störf í opinberri þjónustu .
Þessi skilningur hefur breytst
gegnum tíðina sérstaklega vegna
þess að ýmis störf eru í höndum
einkaaðila í sumum ríkjum en í
höndum opinberra aðila í öðrum
ríkjum. Af fjölmörgum dómum
Evrópudómstólsins, sem umþetta
hafa fjallað, má ráða að það eru
fyrst og fremst störf sem tengjast
eiginlegum stjórnsýslustörfum og
öryggishagsmunum sem eru
vernduð með þessum hætti en
ekki verkefni sem ríkið hefur
tekið á sig af efnahagslegum eða
félagslegum ástæðum. Þessa
túlkun verður að skoða í því
ljósi að aðildarríkin falli ekki í
þá freistni að nota ákvæðið til
að hindra aðgang ríkisborgara
aðildarríkjanna að sínum vinnu-
markaði t.d. með því að þenja út
umsvif hins opinbera.
Niðurstaðan er því sú að atvinnu-
rétturinn nær ekki til þeirra starfa
í opinberri þjónustu þar sem um
sérstakt trúnaðarsamband milli
starfsmanna og hins opinbera er
að ræða.
Fjölskyldur launþega
Til að tryggja frjálsan atvinnu-
og búseturétt launþega eru reglur
um að fjölskylda launþegans eigi
rétt á að flytjast með honum. Til
fjölskyldu launþegans teljast maki
launþegans og börn sem eru yngri
en 21 árs eða eru á framfæri
þeirra og foreldrar launþega og
maka hans sem eru á framfæri
þeirra. Þá eiga aðildarríkin að
14 - Tölvumál