Vísir - 30.12.1963, Blaðsíða 7

V1SIR . Mánudagur 30. desember 1963.
7
LEIKFELAG REY l<J AVIKU R :
FANGARNIR

I ALTONA
EFTIR JEAN PAUL SARTRE
Þýðing: Sigfús Dabason — Leikstjóri: Gisli Halldórsson
Það væri synd að segja, að
leikhús okkar sæju gestum sín-
um ekki fyrir nægri brjálsemi
um jól og áramót að þessu
sinni. Kannski er það hending
ein; kannski er það ósjálfráð
samræmisviðleitnin gagnvart um
hverfi og tíma. I Þjóðleikhús-
inu er það hið sígilda brjálæði
Hamlets, í Iðnó styrjaldarafleið-
ingabrjáiæði á vegum franska
skáldsins og heimspekingsins,
Jean-Paul Sartre, öllu nýstár-
legra en af gamalkunnri rót —
hugleysisflótti frá raunveruleikan
um og sjálfum sér á náðir vit-
firringarinnar. Jean-Paul Sartre
á þar sammerkt við ófá nútíma-
skáld, að honum þykir bæði leitt
og fráleitt hve „neytendur"
skáldverka háns gera sér far
um að lesa úr þeim pólitíska
afstöðu og skoðanir og
vill ekki vera viðriðinn neitt
þess háttar, þó að honum
hafi á stundum veitzt dálítið örð
ugt að koma því heim. Raunar
tók hann sjálfur virkan þátt í
pólitík í eina tíð; harðskeyttur
kommúnisti, en sagði skilið við
þá stefnu, hlaut fyrir það ómilda
meðferð fyrri flokksbræðra
sinna — flúði sjálfur á náðir
heimspeki og hlutleysis, eins og
hann lætur aðalpersónurnar í
þessu mikla verki sínu flýja á
náðir brjálæðisins, og er æ síð-
an sármóðgaður, ef einhver
„reynir að gera honum upp póli
tískar skoðanir“.
Þess vegna viil hann líka girða
fyrir það, að nokkur „geri hon-
um“ upp hið óttablandna Þjóð-
verjahatur, sem löngum hefur
þjáð landa háns — og ekki að
ósekju —þegar hann velur „Föng
unum í Altona“ þýzkt umhverfi
og persónunum þýzkt gervi;
kveðst gera það fyrir „nauðsyn
þess að hafa vissa fjarlægð til
þess, sem lýsa skal, með því að
koma því fyrir á öðrum stað
og tíma“, eins og segir I leik-
skránni. Um leið kveðst hann
þó „velja þýzku þjóðina og sam
vizkuspurningar hennar eftir
stríðið, vegna þess, að þar er
dæmi, sem öllum má vera ljóst
og þeir hljóta að hafa velt fyrir
sér“. Hið sanna er, sem og hverj
um áhorfanda hlýtur að vera
ljóst, ef hann á annað borð vill
sjá, að „Fangarnir £ Altona" eru
miskunnarlaus krufning á vissum
þáttum, sem höfundur telur sér-
kenna þýzka þjóðarskaphöfn síð
ustu þrjá-fjóra áratugina og
hafa ráðið mestu um athafnir
hennar á því tímabili — og heim
ium stafi enn mest hætta af.
Annað mál er svo það, hvort
sú krufning er óhlutdræg, eða
ósnortin frönskum sjónarmiðum
sem áður er getið. Hitt er ó-
umdeilanlegt að höfundur nær
víða meistaralegum tökum á
skurðhnífnum, og sér víða soilin
mein, — svo sollin, að á stund
um verður þéssi krufning 'hans
svo óhrjáleg, að hún hlýtur að
vekja allteins sterkan viðbjóð á-
taka á öllu, sem hann á til —
og þarf ekki svo lítið til, ef
duga skal. Gísla Halldórssyni
bregzt það ekki sem leikstjóra
— hann á til þann vígamóð og
miskunnarleysi, sem Sartre
krefst af túlkendum sínum, fyrir
það verður leikstjórn og svið-
setning öll miskunnarlaust raun
sæ og átakamikil. Leikendur
bregðast ekki heldur í hinum
hatrömmu, æðisþrungnu átök-
um, enginn þeirra, og þar með
nást þau „diabolisku" heildará-
hrif, sem Sartre stefnir að í
flestum sjónleikjum sínum, eins
og ljósast kemur fram í ein-
þáttungi hans, „Huis clos“. Það
gildir einu hvort áhorfandinn er
honum sammála eða ósammála,
hann kemst ekki hjá því að
verða fyrir sterkum og eftir-
minnilegum áhrifum
Það er örðugt að ræða um að-
alhlutverk í þessum sjónleik, því
að þau eru öll viðamikil, hvort
sem þau eru löng eða skömm
að orðum til. Varla er heldur um
að ræða „mannleg" hlutverk I
venjulegum skilningi; sérhver
horfandans á krufningunni og
sjálfri meinsemdinni.
En eitt bregzt Sartre ekki að
þessu sinni fremur en endra-
nær — hann hefur jafnan óskeik
ult auga á það leikræna og
sviðræna. Átökin á sviðinu eru
gífurleg og áhrifamikil. Það hlýt
ur að vera hverjum leikstjóra
hvalreki á fjörur að mega fást
við slíkt verkefni, ekki siður en
hlutverkin leikurunum. Þar fær
hver um sig svo sannarlega að
persóna er fyrst og fremst
„týpa“, sköpuð til að tjá eða
túlka vissan „boðskap" höfund
ar, og leikandanum því oftast
ærinn vandi á höndum að gera
hana trúverðuga á mannlegan
hátt. Þetta tekst Brynjóifi Jó-
hannessyni meistaralega I hlut-
verki föðursins, gamla iðjuhölds
ins, Gerlach, Hann fer þar þvert
úr átt við höfundinn, skapar
hljóðlátan en stálharðan, mann-
legan en þó um leið miskunnar
Helgi Skúlason í hlutverki Franz Gerlach
lausan og slóttugan harðstjóra
úr hinni prússnesku ribbalda-
týpu; tekst jafnvel að draga
svo úr hræsnisglamri biblíu-
svardaganna á fjölskyldufund-
unum“ að þeir verða dýpri merk
ingar, og hef ég sjaldan séð
Brynjólf gera betur, en þá er
mikið sagt. Það skal mitynn
líkamlegan þrótt til, fyrir svo
utan allt annað, að gera Franz
Gerlach góð skil — en það tekst
Heiga Skúlasyni svo, að frábært
afrek má kalla, og er leitt að
hafa hvorki tíma né rúm tii að
ræða það nánar. Sigríði Hagalín
er vandi á höndum í hinu óhrjá-
lega hlutverki Leni, fulltrúa alls
þess sem höfundur telur viður-
styggilegast í þeirri „þýzk-nazist
isku“ skapgerð, sem hann er að
kryfja, en Sigríður bregzt ekki
þeim vanda, þó að álitamál
kunni að vera, hvort hún
valdi hlutverkinu til hlítar. Hlut
verk Jóhönnu er átakaminna á
yfirborðinu, en Helgu Bachmann
tekst, með því aö ieggja áherzl
una á innri átökin, að skapa þar
athyglisverða persónugerð. Guð
mundur Pálsson nær ekki fylli
lega tökum á hlutverki Werners,
en ytra útlit hans bætir það þó
upp að nokkru. Bríet Héðinsdótt
ir fer ef til vill með mikilvæg-
asta hlutveirk leiksins, þó að
það sé með þeim skemmstu, hlut
verk konunnar, sem er höfund-
inum eins konar samnefnari fyr-
ir allan „boðskap" leiksins - hún
leysir það af hendi með ágætum
enda leynir sér ekki að bæði leik
stjórinn og hún gera sér fulla
grein fyrir mikilvægi þess.
Þeir Steindór Hjörleifsson, Pétur
Einarsson og Sævar Helgason
leika þarna smáhlutverk og gera
bað vel.
Að sýningu lokinni var leik
stjóra og leikendum ákaft og
lengi þakkað af áhorfendum.
Áreiðanlega á þessi sjónleikur
Jean-Paul Sartre eftir að valda
deilum manna á meðal, hér sem
annars staðar — en hitt hygg ég
óumdeilanlegt, að sýning hans
verði talin merkur leiklistarvið-
burður, sem knýi menn til af-
stöðu.
Loftur Guðmundsson
Ræstingakona
óskast
Premfsniiðjci Vísis
Laugavegi 178 Simi 11660
i
HRlNQUNUrA |
Sænz«r
REST BEZT-koddar
Endurnýjum gömlu
sængurnar, eigum
dún- og fiðurheld ver.
Seljum æðardúns- og
gæsadúnssængur -
og kodda af ýmsum
stærðum.
DÚN- OG
FIÐURHREINSUN
Vatnsstíg 3. Sími 18740
(Áður Kirkjuteig 29)
Bifreiðaeigendur
gerið við bílana ykkar sjálfir — við sköpum
ykkur aðstöðu til þess.
BÍLAÞJÓNUSTAN ~ KÓPAVOGI
Auðbrekku 53
Bifreiðaeigendur
Veitum yður aðstöðu til viðgerða,
þvotta og hreinsunar á bílum yð-
ar. - Reynið hin hagkvæmu við-
skipti. - BIFREIÐAÞJÓNUSTAN
Súðavogi 9. Sími 37393