Vísir - 31.01.1964, Blaðsíða 9

V í SIR . Föstudagur 31. janúar 1964.
*
9
★
J?nn hafa alvarlegir atburðir
veriö að gerast suður í Af-
ríku, í hinum nýju sjálfstæðu
ríkjum svörtu álfunnar. Upp-
reisnaralda hefur að þessu sinni
breiðzt út um austurhluta Af-
ríku, einmitt þau ríki sem nú
voru síðast að hljóta sjálfstæði
sitt úr hendi Breta. Ailt útlit er
fyrir að aigert upplausnarástand
ríki nú á þessu svæði, sem nær
yfir löndin Kenfa, Tanganyika
og Uganda, ef Bretar hefðu
ekki gripið í taumana og bælt
uppreisnimar niður með vopna-
valdi. Er ömurlegt að hugleiða
það, hvemig hin nýju sjálfstæðu
rfki Afríku byrja mörg feril sinn
með ofstækishreyfingum, sem
vaða upp og neita að viður-
kenna nokkurt rfkisvald.
Uppreisnaraldan kom upp að
þessu sinni f dvergríkinu Zanzi
bar, er nær yfir tvær smáeyjar,
Zanzibar og Pemba við austur-
strönd Afríku, með 300 þúsund
fbúum. Var vart liðinn mánuður
frá því iandinu hafði verið gefið
sjálfstæði og það fengið inn-
göngu í Sameinuðu þjóðimar,
þegar blóðug uppreisn brauzt
þar út. Stóðu bardagar f eitt
dægur og höfðu byltingarmenn
þá sigrað, steypt soldáni lands-
ins frá völdum og rekið hann
f útlegð.
ISl
'C'réttir og skýringar á þessari
byltingu hafa verið heldur
óljósar. Þó er það vfst, að með
henni voru svertingjar, sem
skipa meirihluta eyjaskeggja, að
steypa frá völdum arabfskri yf-
irstétt, sem löngum hefur ráðið
öllu í Zanzibar, enda hafa eyj-
amar verið bækistöð arabískra
kaupmanna, sem hafa sótt við-
skipti inn í Afrfku frá þvf á

t
■■/■■■ • 1
RUANDA)
BURU
Uppdrátturinn sýnir löndin f Austur-Afríku, sem uppreisn brauzt út í.
Dar-es-Salaam, hofuðborg lands
ins, gerðu uppreisn. Voru þetta
600 svokallaðir Askari-hermenn.
Uppreisn þeirra var í fyrst-
unni óhlýðni við brezka for-
ingja, sem fengnir hafa verið til
að stjórna her landsins áfram,
og í öðru lagi kröfðust her-
mennirnir hærri launa. Vel má
vera, að hægt hefði verið að
semja við hermennina um lausn
vandans á byrjunarstigi, en þeg
ar það dróst og uppreisn hafði
brotizt út, var það um seinan,
talinn frelsishetja Tanganyika
og hefur tekizt að sameina alla
þjóðina friðsamlega að baki sér.
Hann er mikill friðarins maður
og hefur barizt fyrir sjálfstæði
lands sfns án þess að beita
skemmdarstarfsemi eins og við-
gengizt hefur t. d. f Kenía. Fær
hann vart skilið þau ósköp, sem
yfir hafa dunið, skemmdarverk
og njgnndráp og sundrungu
þjóðar .sinnar, eftir að hún hafði
fengið sjálfstæði á síðasta ári.
Hafa þessir atburðir mjög skert
lenduherranna til að halda uppi
lögum og reglu í landinu. En
báðir neýddust þeir til að biðja
Breta aðstoðar.
Það kom sér nú vel, að Bretar
höfðu samið um að mega hafa
herbækistöðvar í Kenía. Sendu
þeir nú herlið og skriðdreka út
frá stöðvum sínum og tókst í
einu vetfangi að sigra hinar
svörtu uppreisnarhersveitir. Auk
þess sendu þeir herlið flugleiðis
frá Nairobi, höfuðborg Kenia,
til Úganda og bældu uppreisn-
jpieiri óvænlegir atblirðir hafa
verið að gerast í Afriku að
undanförnu á síðasta ári, upp-
reisnir voru gerðar í þremur
löndum franska samveldisins,
trúboðar og læknar í Kongó
flýja óaldarflokka, sem reika
um frumskógana. Tilraunir sem
gerðar voru til að tryggja lýð-
ræðislega stjórnarhætti í Ghana
og Nigeriu, hafa farið út um
þúfur, forustumennirnir
Nkrumah í Ghana og Asikawe f
Nigeríu gerast harðstjórar. Morð
tilræði eru gerð gegn Nkrumah,
stríð geisa milli kynþátta.. f
Súdan og Ruanda og fyrsta
milliríkjastyrjöld Afríku milli
Marokko og Alsír er hafin, þó
hlé hafi verið gert á henni um
stundarsakir.
Þvf er kannski eðlilegt að
menn spyrji: — Var nokkurt
vit f því að veita Afríkuþjóðun-
um frelsi svo skjótlega? Eru
þær yfirhöfuð á nokkurn hátt
færar um að stjórna sér sjálfar,
þessar svörtu viliimannaþjóðir?
Hefur nokkuð annað gerzt með
þessu en að flóðgáttirnar hafa
verið opnaðar fyrir stjórnleysi
og kommúnisma?
Það er engin tilviijun, að
Salisbury lávarður skrifar nú
greinar í Sunday Times, þar
sem hann telur sannað, að það
hafi verið ein mesta skyssa
Breta að sleppa tökunum á Af-
ríku.
ISl
Tjrátt fyrir allt verður ekki séð,
hvernig Evrópumenn áttu að
geta haldið Afrfku lengur niðri.
Þar var ekki um tóma góð-
mennsku að ræða, heldur engu
síður, að Evrópumenn voru að
gefast upp við að stjórna Af-
ríku. Þjóðernisstefnurnar
kveiktu eld um alla svörtu álf-
una og innan skamms var ný-
Cetur Afríka stjórnað sér sjálf?
miðöldum.
Foringi byltingarmanna var
svertingjalögregiuþjónn að nafni
John Okello og lýsti hann því
bráðlega yfir, að hann bæri tit-
ilinn „marskáikur". Þá óttast
menn, að kommúnistar séu all-
sterkir f þeirri byitingarstjórn,
sem nú hefur verið mynduð í
Zanzibar og lfkja henni við nýja
Castro-stjórn. Aðrir telja hins
vegar að meðal byltingarmanna
sé sterkust hreyfing, sem vill
sameiningu við rfkið Tangany-
ika á meginlandinu handan við
mjótt sund.
Svo mikið er vfst, að eftir
að byltingin var komin af
stað, ákvað Julius Nyerere
forseti Tanganyika að senda 600
lögreglumenn til eyjanna til
þess að hjálpa við að halda uppi
lögum og reglu, en ófriðsamt
var f Zanzibar, herlið byltingar-
sinna gekk um ruplandi og ræn
andi og mikið var um fkveikjur
og aðrar skemmdir á eignum
Araba og Evrópumanna.
ISl
VTarla hafði Nyerere forseti
~ hins nýja ríkis Tanganyika
sent lögreglusveitir sínar af
stað til Zanzibar, þegar hann
komst sjálfur f hann krappan.
Byltingin hafði sem sagt breiðzt
út og náð meginlandinu. Svert-
ingjahersveitir í herbúðum við
því að þá höfðu svertingjaher-
mennimir séð vald sitt. Bráð-
lega komst allt í uppnám, götu-
óeirðir og skemmdarverk hóf-
ust og stjórnarvöldin fengu við
ekkert ráðið, þar sem herinn ó-
hiýðnaðist. Einkum beindust
árásirnar að hvftum mönnum og
eignum þeirra, ráðizt var inn í
verzlanir borgarinnar og öllu
rænt úr þeim, bifreiðir voru
brenndar o. s. frv.
meðan skemmdarverkin
gengu yfir, gerðist sá
undarlegi atburður, að Nyerere
forseti fór í felur og varð ekk-
ert að gert f þrjá daga meðan
hann fór huidu höfði. Mátti
landið heita stjórnlaust á með-
an. Þegar hann loksins kom svo
aftur fram, sá hann sig tilneydd-
an að biðja Breta um hjálp.
Voru Bretar reiðubúnir með her
skip og herflutningaskip úti fyr
ir ströndinni, fluttu þeir land-
göngulið, skriðdreka og þyril-
vængjur skjótlega í land og
bældu uppreisn hermannanna
niður þegar f stað. Kom til smá
vegis orrahríðar við herbúðirn-
ar og féllu tveir svertingjaher-
menn. Eftir þetta flýðu margir
svertingjahermenn út í skógana.
Segja má, að þessir atburðir
séu sérstaklega sárir fyrir Nyer
ere forseta. Hann hefur verið
áhrifamátt forsetans og verður
Tanganyika eftir þetta að telj-
ast til óróasvæðisins í Afríku.
TTm sama leyti gerðust líkir
atburðir í tveimur nýjum
ríkjum fyrir norðan Tanganyika,
það er rfkjunum Uganda og
Kenfa. Þeir voru mjög keimlfkir
atburðunum f Dar es Salaam,
svertingjahermenn gerðu upp-
reisn gegn hvítum liðsforingj-
um og kröfðust bætta kjara.
Þeir einangruðu hvítu foringj-
ana, lokuðu þá inni í herbúðum
og jafnframt því sem herinn
hafði gert uppreisn, brutust út
róstur og skemmdarverk hér og
þar. 1 báðum þessum löndum
eru styrkir stjórnmáiaforingjar
við völd, Milton Obote forsætis-
ráðherra í Uganda og Jomo
Keniatta. Má geta nærri hvílík
vonbrigði það eru fyrir þessar
gömlu frelsishetjur, að verða að
viðurkenna það, að svertingjarn
ir geti ekki stjórnað sér sjálfir
og verði aftur að fá aðstoð ný-
ina þar sömuleiðis niður f einu
vetfangi.
Tjannig urðu Bretar samtfmis
að stilla til friðar aftur í
þremur Afrfkuríkjum, sem þeir
höfðu nýlega gefið sjálfstæði.
Er eðlilegt, að þetta veki tals-
verða athygli og spurningar
komi upp um það, hvort svert-
ingjarnir séu yfirhöfuð komnir
nógu langt til að geta stjórnað
sér sjálfir.
Það er t. d. eftirtektarvert, að
uppreisnin beindist einkum gegn
hvítum íbúum, sem beðnir
hafa verið um að starfa áfram
í löndunum, að störfum, þar
sem sérþekkingar þeirra er þörf.
Gegn þessum hvítu mönnum
beinist hatur hinna svörtu og
vilja sumir reka hvítu mennina
úr landi, þó að slíkt hefði í för
með sér algert stjórnleysi. Ef
brezku hersveitirnar hefðu nú
ekki verið til taks, er hugsan-
legt, að sama sagan hefði gerzt
og í Kongó, bióðug borgarastyrj
öld hefði brotizt út.
lendukúgun orðin vonlaus.
Það datt engum f hug, að Af-
ríkuríki myndu öil verða kyrr-
lát, friðsöm og lýðræðisleg,
strax og þau fengju sjálfstæði.
Hvort sem hvftir menn stjórn-
uðu Afríku eða innfæddir svart-
ir, var það staðreynd, að þjóðir
Afríku voru skemmra á veg
komnar en flestar aðrar þjóðir
heims. Hvergi eru vandamálin
eins torveld viðureignar og þar,
þar skortir bæði þekkingu og
fjármagn til hvers sem vera skal.
Þessi vandi skiptir ekki ein-
göngu Afríkuþjóðir máli, heldur
allan heiminn, sem mun lfða af
þvf að hafa f suðurálfu svæði
fátæktar og óróa.
rpil þess að leysa þetta, verður
fyrst og fremst að stefna
að því að gera Afríkuþjóðir
sjálfar færar um að fást við
vandamálin. Fyrsta stigið til
þess er að gera þær sjálfum sér
ráðandi og er hrein fjarstæða
Framhald á bis. 13.